Analogia ad legendum. Funkcja znaczeniowa, użytkowa i kompozycyjna dwóch ambon w kościele oo. Dominikanów w Lublinie
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2076Słowa kluczowe:
funkcja znaczeniowa, kompozycja, ambona, dominikanie, LublinAbstrakt
W kościele dominikanów w Lublinie odnajdujemy nietypowy przykład znajdujących się we wnętrzu sakralnym dwóch ambon usytuowanych vis-à-vis na łuku tęczowym. Są one dziełem rzeźbiarza Sebastiana Zeisla, który wraz z warsztatem w latach ok. 1756–1761 wykonał rokokowe wyposażenie dla tej świątyni. Rzeźbiarska dekoracja ambon buduje odniesienia do ich funkcji kaznodziejskiej, jak również do duchowości dominikańskiej. Rozwiązanie to formalnie wydaje się zainspirowane modelem kompozycyjnym ambona–antyambona, który był wynikiem rozwinięcia posoborowej koncepcji symetrycznej (kulisowej) organizacji wnętrza sakralnego. Jego znajomość przez wykonawcę mogła być wynikiem inspiracji lokalnej (np. kościółem św. Anny w Lubartowie) bądź wcześniejszego środkowoeuropejskiego doświadczenia artysty, w tym jego edukacji odbytej prawdopodobnie w kręgu artystów wiedeńskich. Jednak budowa dwóch dominikańskich ambon, spośród których obie były użytkowane (żadna z nich nie jest pozorna), świadczy o tym, że prócz kompozycyjnej pełniły również inne funkcje. Wydaje się, że na ich powstanie miały wpływ indywidualne potrzeby lubelskiego zakonu dominikanów, przede wszystkim praktyka kaznodziejska. Dotychczasowy stan wiedzy pozwala domniemywać, że budowa dwóch ambon ma związek z ich rolą podczas liturgii, a mianowicie prowadzeniem kazań polemicznych przez Braci Kaznodziejów w Lublinie.Bibliografia
Źródła
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, sygn. 3279, t. 5: Zbiór listów i dokumentów z lat 1644–1861 dotyczących klasztoru Dominikanów w Lublinie, rkps.
Archiwum Dominikanów w Lublinie, sygn. Lb-115, M. Michoński, Lublin. Zespół dominikański. Dokumentacja naukowo-historyczna, Lublin 1980, mpis.
Opracowania
Brzezina K., Rzeźba i mała architektura sakralna księstw opawskiego i karniowskiego w XVIII wieku, Kraków 2004.
Dziechcińska H., Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski, Warszawa 1987.
Encyklopedja kościelna. Podług teologiicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznemi jej dopełnieniami, t. 1, wyd. M. Nowodworski, Warszawa 1873.
Gajewski J., Z Wiednia do Pragi (?), przez Łubnice do Puław. Działalność Jana Eliasza Hoffmanna i jego warsztatu w Lubelskiem oraz nurt hoffmannowski w rzeźbie późnobarokowej między Wisłą a Bugiem, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6: Między Wschodem a Zachodem, red. J. Kłoczowski, cz. 3: Kultura artystyczna, red. T. Chrzanowski, Lublin 1992, s. 173–245.
Gieysztor-Miłobędzka E., Wnętrze sakralne w 1. połowie XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 42 (1980) nr 2, s. 159–172.
Gieysztor-Miłobędzka E., Symbol we wnętrzu kościelnym, [w:] Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integracyjnej, red. T. Kostyrko, Warszawa 1987, s. 33–58.
Gieysztor-Miłobędzka E., Ze studiów nad wnętrzem kościelnym. Program, funkcja – wybrane zagadnienia z genezy i wkład formuły trydenckiej, „Studia Theologica Varsaviensia” 25 (1987) nr 1, s. 41–74.
Gieysztor-Miłobędzka E., Church interior in the late counter-reformation period. Presuppositions and practice, [w:] Late Baroque art in the 18th century in Poland, Bohemia, Slovakia and Hungary: October 15–17, 1987, ed. L. Kalinowski i in., Krakow 1990, s. 11–22 (Seminaria Niedzickie, vol. 4).
Guttmejer K., Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce, Warszawa 2006.
Kluz P., Sculptor Sebastian Zeisel and his works for the Dominican and Jesuit Orders in Lublin, „Ars” 46 (2013) nr 2, s. 242–258.
Kłoczowski J., Dominikanie w środkowo-wschodniej Europie i ich kultura intelektualna oraz pastoralna w wiekach średnich, [w:] Studia nad historią dominikanów w Polsce, t. 3: Dominikanie w środkowej Europie w XIII–XV wieku. Aktywność duszpasterska i kultura intelektualna, red. J. Kłoczowski, J. A. Spież, Poznań 2002, s. 173–186.
Kłoczowski J., Klasztor dominikański w Lublinie w pierwszych wiekach swego istnienia w ramach prowincji polskiej (stulecia XIII–XVI), [w:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. H. Grapski, Lublin 2006, s. 23–58.
Knothe Z., Kościół św. Stanisława i klasztor Dominikanów w Lublinie, „Gazeta Lubelska” 38 (1947), s. 5.
Korolko M., O kunszcie oratorskim staropolskiego kaznodziejstwa, [w:] Kultura żywego słowa w dawnej Polsce, red. H. Dziechcińska, Warszawa 1989, s. 56–99.
Kowalczyk J., Sebastian Zeisel w Puławach i jego lubelskie dzieła (z badań nad rzeźbą Lubelszczyzny w XVIII w.), „Biuletyn Historii Sztuki” 23 (1961) nr 3, s. 300–303.
Laskowska M. I., Rzeźba figuralna ołtarzy rokokowych w kościele OO. Dominikanów w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne KUL” 6 (1958) z. 4, s. 151–165.
Laskowska M. I., Domniemany mistrz ołtarzy różańcowych w kościele OO. Dominikanów w Lublinie, „Biuletyn Historii Sztuki” 21 (1959) nr 2, s. 236–237.
Laskowska M. I., Osiemnastowieczny warsztat rzeźbiarski w Puławach i jego twórcy, [w:] Teka konserwatorska, z. 5: Puławy, red. S. Lorentz, Warszawa 1962, s. 47–58.
Machowski M., Bardzo krótka historia relikwiarzy św. Kandyda z kościoła w Choroszczy, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” (2004) z. 10, s. 45–94.
Nadolski B., Ambona. Historia, znaczenie, symbolika, Kraków 2008.
Nadolski B., Liturgika, t. 1: Liturgika fundamentalna, Poznań 2014.
Nestorow R., Artyści i rzemieślnicy z krajów monarchii habsburskiej w służbie Elzbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, [w:] Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, red. A. Betlej, K. Brzezina-Scheuerer, P. Oszczanowski, Wrocław 2011, s. 277–289.
Nowowiejski A. J., Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. I/2, Warszawa 1893.
Pawlak W., Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin 2005.
Skrabski J., Uwagi na temat wyposażenia kościoła parafialnego pw. św. Anny w Lubartowie, „Modus. Prace z Historii Sztuki” 4 (2003), s. 23–66.
Prószyńska Z., Hoffman Henryk, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 3, red. J. Maurin-Białostocka, J. Derwojed, Wrocław 1979, s. 87.
Pühringer-Zwanowetz L., Matthias Steinl, Wien–München 1966.
Wadowski A., Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych, Kraków 1907.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
