Alegoria w tradycji hermeneutycznej. Gadamerowska rehabilitacja alegorii

Abstrakt

Pojęcie alegorii związane jest z tradycją retoryczną i hermeneutyczną. W tradycji retorycznej alegoria jest techniką szyfrującą określone treści. Natomiast kiedy brana jest pod uwagę potrzeba odszyfrowania tych treści, to mamy do czynienia z jej interpretacją hermeneutyczną. Alegoria, a dokładniej mówiąc alegoreza, staje się wówczas narzędziem interpretacji. Dzięki jej zastosowaniu można wydobyć ukrytą prawdę tekstu. W artykule podjęto próbę przedstawienia alegorii w jej drugim znaczeniu, czyli w tradycji hermeneutycznej. Jej hermeneutyczne znaczenie od starożytnej Grecji aż po epokę baroku związane było z dogmatyczną interpretacją przekazów. Homer jako pierwszy zastosował alegorię (alegorezę) do interpretacji mitów. W czasach patrystycznych wystąpiła potrzeba alegorycznego rozumienia Pisma Świętego. Natomiast w średniowieczu alegoria pełniła podwójną rolę: filozoficzno­‑teologiczną i estetyczną.
Po raz pierwszy znaczenie alegorii zostało podważone w czasie reformacji, w jej zastosowaniu do interpretacji Biblii. Ostatnią epoką, w której dowartościowano alegorię w jej hermeneutycznym znaczeniu był barok. Schyłek jej zastosowania, jako narzędzia w dotarciu do prawdy, aż do jej odrzucenia rozpoczął się w oświeceniu. Gadamer odpowiedzialnym za jej deprecjację czyni przede wszystkim Kanta i dokonaną przez niego estetyzację sztuki. Dzieło sztuki, zgodnie z jego koncepcją, ukazuje nam tylko piękno.
Gadamer sprzeciwia się estetyzacji sztuki dokonanej przez Kanta. W wyniku rehabilitacji alegorii podważył estetyzację dzieła sztuki i zawężenie jej do wytworu geniusza. Jego zdaniem, w doświadczeniu dzieła sztuki nie mamy tylko do czynienia z pięknem, ale przede wszystkim z prawdą o nas samych i o otaczającym nas świecie.