Orszak wdzięcznych marionetek, czyli maszyna jako urzekający potwór

Abstrakt

Autor artykułu stawia pytania o granice relacji człowiek – maszyna. Zwraca uwagę na to, że o ile w czasach dominacji idei mechanicyzmu panowało przekonanie o istnieniu ostrej, nienaruszalnej granicy między mechanizmem (do której to kategorii zaliczano również organizmy biologiczne, włącznie z ludzkim ciałem) a umysłem, będącym atrybutem istot obdarzonych duszą, o tyle współcześnie ta granica ulega zatarciu. Obserwujemy z jednej strony proces „umaszynowienia człowieka”, związany z rozmaitymi praktykami tworzącymi nurt transhumanizmu, a z drugiej strony – symetryczny (choć nie do końca) proces „ucieleśnienia umysłu”, który można też obrazowo określić jako „uczłowieczenie maszyny”. Intensywnie się rozwijający nurt badań i eksperymentów zmierzający do powstawania coraz doskonalszych form sztucznej inteligencji musi prędzej czy później natrafić na kolejną granicę: autonomii i podmiotowości obiektów wyposażonych w inteligencję. Nie pytając o techniczną stronę owego procesu, autor zastanawia się nad jego odzwierciedleniem i reperkusjami w filozofii, a także w świadomości społecznej. Podejmuje refleksję nad kryteriami, które pozwolą dostrzec, kiedy ten moment nastąpi, oraz nad przyszłością stosunków między człowiekiem a światem maszyn w sytuacji, gdy maszyna stanie się równorzędnym partnerem człowieka w ­życiu intelektualnym.