A lived experience or a reason? From an ethics debate to contemporary culture

Autor

DOI:

https://doi.org/10.15633/lie.61109

Słowa kluczowe:

działanie moralne, racja rozumowa, doświadczenie wartości, Max Scheler, Karol Wojtyła

Abstrakt

Debata Karola Wojtyły z Maksem Schelerem jest wielowątkowa. Jednak jedną z centralnych kwestii jest spór o rolę przeżycia i racji w strukturze działania moralnego. Co jest punktem wyjścia do dania odpowiedzi na apel moralny skierowany do osoby ludzkiej? Czy jest to przeżycie jakości aksjologicznej zwanej wartością czy racja rozumowa, w której wartość doświadczona jest tylko jednym z elementów? Scheler opowiada się zasadniczo za pierwszym scenariuszem: wartość niesie ze sobą wystarczającą moc pociągania podmiotu do działania. I choć nie znika tu całkowicie jego sprawczość, to jednak jest ona zasadniczo zdominowana przez treść (i atrakcję) aksjologiczną wartości. Wojtyła ocenia krytycznie to stanowisko niemieckiego filozofa i stwierdza jego niewystarczalność w formowaniu dojrzałego działania moralnego. Przeżywanie wartości jest ważne, ale niewystarczające. Doświadczenie aksjologiczne porusza osobę i zawiera w sobie niezwykłą siłę motywującą do podjęcia określonego czynu. Jednak bez udziału rozumu, może być nietrafione, a nawet nieadekwatne. Osoba musi zobrazować sobie, poniekąd zobiektywizować przeżywaną wartość, aby stała się ona przedmiotem oceny racjonalnej. Spór Wojtyły z Schelerem nie jest tylko marginalną dyskusją pomiędzy dwoma myślicielami europejskimi, w obrębie hermetycznej debaty filozoficznej XX stulecia. W istocie wpisuje się on w odwieczne pytania, czym jest moralność, jaką rolę pełni w życiu człowieka i na ile człowiek ma wpływ na realizację dobra i zła moralnego. Debata ta również może być swoistym szkłem kontaktowym, przez które lepiej widać istotę współczesnych sporów, tak w obrębie moralności, jak i kultury. Osłabienie i marginalizacja rozumu (szczególnie w wersji mocnej, metafizycznej) w różnych sferach życia jest uderzająca. Napięcie pomiędzy kulturą odczuwania a kulturą myślenia jest dostrzegalne i musi skłaniać do debaty. Karol Wojtyła pokazuje, jak mógłby wyglądać kształt takiej debaty i że mogłaby ona być ubogacająca dla całej kultury współczesnej.

Bibliografia

Aristotle, Ethica Nicomachea, ed. J. Bywater, Oxford 1984.

Bauerlein M., The Dumbest Generation Grows Up. From Stupefied Youth to Dangerous Adults, Washington, D.C. 2022.

Benedykt XVI, Faith, Reason and the University Memories and Reflections, Regensburg Lecture, 12 September 2006, https://familyofsites.bishopsconference.org.uk/wp-content/uploads/sites/8/2019/07/BXVI-2006-Regensburg-address.pdf (19.05.2023).

Frossard A., Do Not Be Afraid! John Paul II Speaks out on his Life, his Believes, and his Inspiring Vision for Humanity, transl. J. R. Foster, New York 1984.

MacIntyre A., A Short History of Ethics, London 1998.

Word of the Year 2016, http://en.oxforddictionary.com/word-of-the-year-2016 (17.05.2023).

Scheler M., Fromalism in Ethics and Non-Fromal Ethics of Value, transl. M. S. Frings, R. L. Funk, Evanston 1973.

St. Justin, Dialogue of Justin, Philosopher and Martyr, with Trypho, a Jew, in: Writings of Justin Martyr, eds. A. Roberts, J. Donaldson, Houston 2014, p. 130–377.

St. Justin, The Second Apology of Justin for the Christians Addressed to the Roman Senate, in: Writings of Justin Martyr, eds. A. Roberts, J. Donaldson, Houston 2014, p. 113–129.

Wojtyła K., “Person and Act” and Related Essays, transl. G. Ignatik, Washington, D.C. 2021.

Wojtyła K., The Lublin Lectures and Works on Max Scheler, transl. G. Ignatik, A. Lopez, Washington, D.C. 2023.

Pobrania

Opublikowane

2023-06-30

Numer

Tom 29 Nr 1 (2023)

Dział

Artykuły

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:

1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)

3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).