Zagrożenie buntem chłopskim w południowo­‑wschodnich województwach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1788–1789

Autor

  • Maciej Trąbski Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

DOI:

https://doi.org/10.15633/ochc.1861

Słowa kluczowe:

Sejm Czteroletni, bunt chłopski, prawosławie, Ukraina

Abstrakt

Jednym z wielu problemów z jakim w XVIII wieku zmagały się struktury administracji państwowej, samorządowej i prywatnej w południowo­‑wschodnich województwach Rzeczypospolitej Obojga Narodów było rozbójnictwo, występujące na tamtych terenach pod określeniem hajdamaczyzny, oraz związane z nim zagrożenie buntem ludności ukraińskiej. Po raz ostatni obawy z tym związane dały o sobie znać w czasie obrad Sejmu Czteroletniego. Obawiano się, że podobnie jak w 1768 roku Rosja popchnie chłopstwo przeciwko szlachcie, w celu wywołania chaosu w południowo­‑wschodnich województwach Rzeczypospolitej, a tym samym doprowadzi do przerwania obrad sejmowych i przywróci swoje zwierzchnictwo nad krajem. Za agitarorów uważano duchowieństwo prawosławne, rosyjskich kupców, kozaków, a nawet księży grekokatolickich.

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Militaria z Jabłonny, sygn. 4, 73; tzw. Metry­ka Litewska, dz. VII/133.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, sygn. 1171, 1192, 1200.

Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 9943.

Biblioteka Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, rkps 730, 3471.

Źródła drukowane

Архив Юго­‑Западной России, ч. 3, т. 5, Киев 1902.

Dyaryusz Seymu Ordynaryinego pod Związkiem Konfederacyi Generalney Oboyga Narodow w Warszawie rozpoczętego Roku 1788, t. 1, cz. 2, Warszawa 1790.

Dyaryusz Seymu Ordynaryinego pod Związkiem Konfederacyi Generalney Oboyga Narodow w Warszawie rozpoczętego roku 1788, t. 2, cz. 1, Warszawa 1790.

Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792, wyd. B. Zaleski, Poznań 1872.

Volumina Legum, t. 8, Petersburg 1860.

Volumina Legum, t. 9, Kraków 1889.

Pamiętniki

Pamiętnik Jakuba Filipa Kierzkowskiego kapitana wojska francuskiego, kawalera Krzyża Legii Honorowej, a na ostatku majora Wojska Polskiego 1831 roku, Warszawa 1903.

Pamiętniki Jana Duklana Ochockiego, t. 2, Warszawa 1910.

Pamiętniki księdza J. Kitowicza do panowania Stanisława Poniatowskiego z manuskrypta dotąd drukiem nieogłoszonego, t. 1, Poznań 1845.

Opracowania

Deruga A., Kościół prawosławny a sprawa „buntu” w 1798 roku we wschodnich województwach Rzeczypospolitej, „Ateneum Wileńskie: czasopismo naukowe poświęcone badaniom przeszłości ziem W. X. Litewskiego” 13 (1938) z. 2, s. 172–269.

Jakowenko N., Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku, przeł. O. Hna­tiuk, K. Kotyńska, Lublin 2000.

Kalinka W., Sejm Czteroletni, t. 1, ks. 3, Kraków 1895.

Korzon T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794) badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, t. 1, Kraków 1897.

Litak S., Kościół w Polsce w okresie oświecenia do 1795 roku, [w:] Historia Kościoła, t. 4: 1715–1848, red. L. J. Rogier, G. de Bertier de Sauvigny, J. Hajjar, Warszawa 1987, s. 403–409.

Mironowicz A., Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej, Białystok 2001.

Rawita­‑Gawroński F., Historya ruchów hajdamackich (w. XVIII), t. 1, Brody 1913.

Sakowicz E., Kościół prawosławny w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego 1788–1792, Warszawa 1935.

Serczyk W. A., Hajdamacy, Kraków 1978.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Suli­mirskiego, Warszawa 1880; t. 7, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1886; t. 13, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1893.

Srogosz T., Zagrożenie bezpieczeństwa na kresach południowo­‑wschodnich Rzeczypospolitej w końcu lat osiemdziesiątych XVIII wieku w świetle korespondencji wojewody kijowskiego Józefa Gabriela Stempkowskiego, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 2014 t. 13, s. 89–98.

Szyndler B., Indygeni Sejmu Czteroletniego, „Annales Universitatis Mariae Curie­‑Sklodowska. Sectio F – Historia” 45 (1990), s. 365–375.

Złotkowski D., Twierdza jasnogórska jako „więzienie stanu”. Uwięzienie bp. Wiktora Sad­kowskiego na tle relacji Stanisława Augusta wobec paulinów, [w:] Twierdze osiemnastowiecznej Europy. Studia z dziejów nowożytnej sztuki wojskowej, pod red. M. Trąb­skiego [w druku].

Pobrania

Opublikowane

2016-12-01

Numer

Tom 7 (2015)

Dział

Artykuły

Licencja

Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu),
  • utwór będzie dystrybuowany w sposób niekomercyjny,
  • nie będą tworzone utwory zależne.