Ograniczenia w katechizacji oraz laicyzacja szkolnictwa kościelnego w latach 1945–1975 w mieście Radomiu i powiecie radomskim
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.3005Słowa kluczowe:
diecezja sandomierska, katechizacja, komuniści, powiat radomski, Radom, represje, szkolnictwoAbstrakt
Artykuł ukazuje działania władz komunistycznych, których celem było ograniczenie katechizacji oraz laicyzacja szkolnictwa kościelnego w latach 1945–1975 w Radomiu i na terenie powiatu radomskiego. Przedstawienie tej tematyki umożliwiła kwerenda, którą autor przeprowadził w Archiwum Państwowym w Kielcach i Radomiu, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Radomiu i Warszawie oraz w Archiwum Diecezji Sandomierskiej. W artykule omówiono następujące zagadnienia szczegółowe: likwidację szkół i zakładów wychowawczych prowadzonych przez zakony, usuwanie nauczania religii z placówek oświatowych do 1960 r., akcję dekrucyfikacyjną oraz ograniczenia w prowadzeniu katechezy przyparafialnej. Analiza powyższych kwestii wyraźnie wykazuje, jak bardzo władzom komunistycznym zależało na ingerencji w wychowanie dzieci i młodzieży. Jednak wyraźny sprzeciw uczniów i ich rodziców oraz miejscowego duchowieństwa nie dopuścił do całkowitego zahamowania przekazywania podstawowych prawd religijnych młodemu pokoleniu.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Diecezji Sandomierskiej, Kuria Diecezjalna w Sandomierzu
Akta dotyczące relacji państwo – Kościół, sygn. O-209.
Akta parafii w Przytyku (1844–1983), sygn. PR-252.
Akta katechizacji (1957–1964), sygn. N-18.
Akta wizytacji katechetycznych (1928–1958), sygn. N-173.
Akta Zgromadzenia św. Feliksa z Kantalicjo (felicjanek) – Radom, sygn. Z-212.
Nauczanie w punktach katechetycznych (1961–1969), sygn. N-19.
Nauczanie w punktach katechetycznych (1964–1970), sygn. N-20.
Nauczanie w punktach katechetycznych (1964–1970), sygn. N-21.
Szkolnictwo – akta ogólne (1941–1955), sygn. N-9.
Archiwum Państwowe w Kielcach
Urząd Wojewódzki w Kielcach
Diecezja sandomierska 1949–1960, sygn. 5.
Komitet Wojewódzki PZPR w Kielcach
Sprawy kleru (1970–1975, 1982), sygn. 3459.
Wydział Administracyjny 1958, sygn. 3366.
Archiwum Państwowe w Radomiu
Inspektorat Szkolny w Radomiu
Protokoły zdawczo-odbiorcze funkcji inspektora, sygn. 17.
Urząd Wojewódzki w Radomiu
Sprawy ogólne zakonów, sygn. spis 17, poz. 245.
Sprawy wyznaniowe pow. Radom (1950–1963), sygn. spis 6, poz. 27.
Sprawy wyznaniowe pow. Radom (1963–1975), sygn. spis 6, poz. 30.
Sprawy wyznaniowe pow. Radom (1968–1971), sygn. spis 6, poz. 31.
Sprawy wyznaniowe pow. Radom (1973–1975), sygn. spis 6, poz. 32.
Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, Radom, ul. Kelles-Krauza 19 (1956–1988), sygn. spis 17, poz. 217
Zgromadzenie ss. Felicjanek w Radomiu (1949–1952), sygn. spis 17, poz. 228.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Kielcach
Materiały operacyjne dot. księży prefektów ubiegających się o uzyskanie zezwolenia do nauczania religii w szkołach na terenie woj. kieleckiego, sygn. 014/301.
Sprawa zagadnieniowa dot. działalności kleru na terenie Sandomierza, 015/824, t. 1.
Teczka pracy tw. „J-10” (1960–1971), sygn. 004/262, t. 2.
Teczka zagadnieniowa kleru za rok 1958, sygn. 015/675, t. 1.
Teczka zagadnieniowa kleru za rok 1959, sygn. 015/675, t. 2.
Teczka zagadnieniowa kleru za rok 1962 i 1963, sygn. 015/703.
Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sygn. IPN BU 01283/663.
Sprawozdania Kielce 1962–1966, sygn. 01283/956.
Źródła drukowane
Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, Dz. U. 1946, nr 30, poz. 192.
Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania, Dz. U. 1949, nr 45, poz. 334.
Instrukcja Ministra Oświaty z dnia 21 listopada 1961 r. dotycząca trybu realizacji zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 19 sierpnia 1961 r. w sprawie prowadzenia punktów katechetycznych, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” (1961), nr 13, poz. 177.
Komunikat Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Episkopatu, „Trybuna Ludu” (1956), nr 342, s. 1.
Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dn. 10 lutego 1925 r., Dz. U. 1925, nr 72, poz. 501.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. U. 1952, nr 33, poz. 232.
Okólnik Ministerstwa Oświaty z dnia 4 sierpnia 1958 r. w sprawie przestrzegania świeckości szkoły, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” (1958), nr 9, poz. 123.
Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r., Dz. U. nr 30, poz. 227.
Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania, Dz. U. nr 32, poz. 160.
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1921, nr 44, poz. 267.
Z miasta, „Gazeta Radomska” 15 (1898), nr 72 z 9 września 1898 r., s. 2–3.
Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 19 sierpnia 1961 r. w sprawie prowadzenia punktów katechetycznych, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” (1961), nr 10, poz. 124.
Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 4 sierpnia 1958 r. w sprawie nauczycieli religii, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” (1958), nr 9, poz. 121.
Opracowania
Barzycki A., Szkolnictwo katolickie w diecezji sandomierskiej w latach 1918–1965. Studium historyczno-prawne, Lublin 2007, mps w Bibliotece KUL.
Bomanowski D., Szkolnictwo zawodowe w Radomiu w latach 1949–1956, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” (2000), z. 3–4, s. 88–99.
Bober S., Walka o dusze dzieci i młodzieży w pierwszym dwudziestoleciu Polski Ludowej, Lublin 2011.
Bober S., Walka o nauczanie religii w szkołach w okresie Polski Ludowej, „Studia Ełckie” (2012), nr 14, s. 189–200.
Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.
Gryz R., Państwo a Kościół w Polsce 1945–1956 na przykładzie województwa kieleckiego, Kraków 1999.
Jaworska K., Zakaz zatrudniania zakonników jako katechetów szkolnych, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 12 (2013), nr 2 (23), s. 237–242.
Krawczyk M., Praca społeczno-duszpasterska Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Radomiu w latach 1917–2009, „Studia Sandomierskie” 9 (2009), s. 197–206.
Krukowski J., Represyjność prawa polskiego w zastosowaniu do Kościoła katolickiego w latach 1944–1956, w: Aparat ucisku na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956 wobec duchowieństwa katolickiego, red. Z Zieliński, M. Peret, Lublin 2000, s. 23–46.
Lewandowski C., Kierunki tak zwanej ofensywy ideologicznej w polskiej oświacie, nauce i szkołach wyższych w latach 1944–1948, Wrocław 1993, s. 105–120.
Lubecka M., Porozumienie państwo – Kościół i jego reperkusje na przykładzie województwa ostrołęckiego, „Seminare” (2008), nr 25, s. 493–507.
Mezglewski A., Nauczanie religii w Polsce Ludowej, „Studia z Prawa Wyznaniowego” (2000), nr 1, s. 21–36.
Mirek A., Praca opiekuńczo-wychowawcza Zgromadzenia Córek Maryi Niepokalanej w Radomiu w latach 1910–1962, „Studia Sandomierskie” 10 (2003), s. 70–87.
Mirek A., Zgromadzenie Córek Maryi Niepokalanej w latach 1891–1962, Sandomierz 2002.
Moraczewska B., Szkolnictwo polskie w latach 1945–1975 z uwzględnieniem miasta Włocławka, Włocławek 2010, s. 55–58.
Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
Nowak M., Pedagogika w służbie nowej ideologii, w: Oblicze ideologiczne szkoły polskiej 1944–1956, red. E. Walewander, Lublin 2002, s. 33–44.
Ośko S., Oświata i szkolnictwo w powiecie radomskim w latach 1945–1970, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” (1976), z. 1–2, s. 309–355.
Ośko S., Szkolnictwo radomskie w 30-leciu PRL, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” (1974), z. 1–2, s. 91–123.
Piątkowski S., Radom. Historia miasta, Radom 2005
Potyrała B., Oświata w Polsce w latach 1949–1956, Wrocław 1992, s. 84–87.
Potyrała B., Przemiany oświaty w Polsce w latach 1944–1948, Wrocław 1991, s. 26–32.
Rostkowski M., Kościół wobec procesu laicyzacji szkolnictwa w Polsce Ludowej, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” (1997), nr 30, s. 277–292.
Stanaszek B., Diecezja sandomierska w powojennej rzeczywistości politycznej w latach 1945–1967, t. 1, Problematyka personalno-organizacyjna, Sandomierz 2006.
Stanaszek B., Diecezja sandomierska w powojennej rzeczywistości politycznej w latach 1945–1967, t. 2, Duszpasterstwo i laicyzacja życia społecznego, Sandomierz 2006.
Stanaszek B., Księża diecezji sandomierskiej więzieni przez władze komunistyczne po II wojnie światowej, Rzeszów 2008.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
