Znaczenie historyczne i wartość artystyczna szat liturgicznych z opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI:
https://doi.org/10.15633/tst.1643Słowa kluczowe:
benedyktyni tynieccy, szaty liturgiczneAbstrakt
Zachowane do dziś szaty liturgiczne z opactwa benedyktynów w Tyńcu świadczą o wysokim poziomie rozwijającej się w tym ośrodku kultury religijnej i artystycznej. Na skutek kasaty austriackiej klasztoru w 1816 roku zabytki te uległy rozproszeniu. Odnajdziemy je dzisiaj poza Tyńcem, przede wszystkim w katedrze tarnowskiej i Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie oraz w kościołach archidiecezji krakowskiej i diecezji tarnowskiej. Do nowo odkrytych, zachowanych w opactwie tynieckim należą trzy ornaty: zielony z włoskiego aksamitu cyzelowanego z 1. ćw. XVII wieku (il. 1), czerwony z weneckiego lub genueńskiego aksamitu z 3 ćw. XVII wieku (il. 2) i czerwony z adamaszku broszowanego (il. 3), należący do opata komendatoryjnego i prymasa Stanisława Szembeka oraz pięć makat, uszytych za opata Placyda Galińskiego (1969–1977) z tkanin z XVII i XVIII wieku (il. 4). W katedrze tarnowskiej znalazł się ornat oznaczony kartuszem herbowym opata komendatariusza i prymasa Teodora Potockiego. Z kościoła parafialnego we wsi Brzozowa w diecezji tarnowskiej pochodzi najpewniej tyniecki ornat ufundowany przez króla Stefana Batorego. Ponadto „tynecjana” odnajdziemy także w Tuchowie, gdzie benedyktyni mieli swoją prepozyturę w latach 1460–1821. W obecnym Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny, nad którym opiekę sprawuje zakon redemptorystów, znalazło się pięć ornatów, ozdobionych rodzimym haftem w okresie od końca XVII do połowy XVIII wieku. Dwa podobnie wykonane ornaty zachowały się także w kościele parafialnym pw. św. Jakuba.Bibliografia
Aleksandrowicz M., Stanisław Szembek. Arcybiskup gnieźnieński (1706–1721), „Studia Gnesnensia” 1 (1975), s. 29–49.
Chotkowski W., Ostatnie lata benedyktynów w Tyńcu. Przyczynek do dziejów Wszechnicy Jagiellońskiej, Kraków 1900.
Cybulska M., Stanilewicz K., Nowe metody dokumentacji szat liturgicznych na przykładzie wybranych obiektów z kolekcji bazyliki katedralnej w Łowiczu, [w:] Prace i materiały historyczne Archiwum Archidiecezjalnego w Łodzi i Muzeum Archidiecezji Łódzkiej, t. 4, Konstantynów Łódzki 2007, s. 201–211.
Gach P. P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914, Lublin 1984.
Galoch Z., Prepozytura benedyktyńska w Tuchowie 1460–1821, Kraków 2004.
Gronowski T. M., Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniecka w średniowieczu, Kraków 2007.
Gronowski T. M., Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. Przewodnik, Kraków 2009.
Introibo ad Altare Dei… Paramenty ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie, katalog wystawy, oprac. A. i Z. Pawłowskie, Tarnów 2003.
Kalinowski L., Woźniak Z., Zoll-Adamikowa H., Żurowska K., Sprawozdanie z prac badawczo-wykopaliskowych w opactwie tynieckim, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział w Krakowie, lipiec – grudzień 1961, Kraków 1962.
Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici Polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim, t. 4, Poznań 1891.
Królikowski J., Inwentarz kościoła, plebanii i uposażenia parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Tuchowie z 1803 r., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 141–167.
Markiewicz M., Stuła i manipularz z opactwa benedyktynów w Tyńcu, „Folia Historiae Artium” 6/7 (1971), s. 217–238.
Marszał J., Przewodnik po kościele i ruinach klasztoru benedyktyńskiego w Tyńcu, Kraków 1908.
Nowowiejski A. J., Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. 2, cz. 1: O środkach rozwinięcia kultu, Warszawa 1902.
Ostrówka B., Tkaniny zabytkowe w zbiorach Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 88 (2007), s. 146–209.
Sczaniecki P., Katalog opatów tynieckich, „Nasza Przeszłość” 49 (1978), s. 5–244.
Sczaniecki P., Benedyktyni polscy. Zbiór szkiców i opowiadań, Tyniec 1989.
Sczaniecki P., Tyniec, Kraków 2008.
Stanilewicz K., Zespół szat liturgicznych kolegiaty łowickiej i jego znaczenie w świetle działalności fundacyjnej arcybiskupów gnieźnieńskich w XVII i XVIII wieku, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. Uniwersytetu Warszawskiego dr hab. A. Sieradzkiej, Warszawa 2010.
Stanilewicz K., Znaczenie szat liturgicznych w badaniach nad kulturą nowożytną na przykładzie fundacji arcybiskupów gnieźnieńskich, [w:] Muzeum kościelne w perspektywie zadań i trendów współczesnego muzealnictwa. Materiały z sesji naukowej w dniach 14–15 czerwca 2012 roku, red. T. Dudek Bujarek, Katowice 2013, s. 129–144.
Stanilewicz K., Tekstylia Ludwika XIV, „Notes Muzyczny. Półrocznik Wydziału Fortepianu, Organów, Klawesynu i Instrumentów Dawnych” 1 (2014), s. 115–126.
Stanilewicz K., Zespół szat liturgicznych ze skarbca katedry łowickiej. Ich rodzaje, funkcja i znaczenie. Zarys problematyki, [w:] Prolegomena I. Materiały Spotkania Doktorantów Historii Sztuki. Kraków, 13–15 X 2003, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. M. Biernat, P. Krasny, J. Wolańska, Kraków 2005, s. 79–88.
Szołdrski W., Historya kościoła i cudownego obrazu Najświętszej Panny w Tuchowie, Cieszyn 1920.
Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013.
Tomkowicz S., Tyniec, Kraków 1901.
Wałęga S., Tuchów – nie tylko z odpustów słynący, „Zeszyty Tarnowskie” 1987, s. 55–67.
Włodarek A., Kościół parafialny pw. św. Andrzeja w Tyńcu, [w:] Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej, red. J. Gadomski, Kraków 2005, s. 183–186.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Karolina Stanilewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0) Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
