Znaczenie historyczne i wartość artystyczna szat liturgicznych z opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI:
https://doi.org/10.15633/tst.1643Słowa kluczowe:
benedyktyni tynieccy, szaty liturgiczneAbstrakt
Zachowane do dziś szaty liturgiczne z opactwa benedyktynów w Tyńcu świadczą o wysokim poziomie rozwijającej się w tym ośrodku kultury religijnej i artystycznej. Na skutek kasaty austriackiej klasztoru w 1816 roku zabytki te uległy rozproszeniu. Odnajdziemy je dzisiaj poza Tyńcem, przede wszystkim w katedrze tarnowskiej i Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie oraz w kościołach archidiecezji krakowskiej i diecezji tarnowskiej. Do nowo odkrytych, zachowanych w opactwie tynieckim należą trzy ornaty: zielony z włoskiego aksamitu cyzelowanego z 1. ćw. XVII wieku (il. 1), czerwony z weneckiego lub genueńskiego aksamitu z 3 ćw. XVII wieku (il. 2) i czerwony z adamaszku broszowanego (il. 3), należący do opata komendatoryjnego i prymasa Stanisława Szembeka oraz pięć makat, uszytych za opata Placyda Galińskiego (1969–1977) z tkanin z XVII i XVIII wieku (il. 4). W katedrze tarnowskiej znalazł się ornat oznaczony kartuszem herbowym opata komendatariusza i prymasa Teodora Potockiego. Z kościoła parafialnego we wsi Brzozowa w diecezji tarnowskiej pochodzi najpewniej tyniecki ornat ufundowany przez króla Stefana Batorego. Ponadto „tynecjana” odnajdziemy także w Tuchowie, gdzie benedyktyni mieli swoją prepozyturę w latach 1460–1821. W obecnym Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny, nad którym opiekę sprawuje zakon redemptorystów, znalazło się pięć ornatów, ozdobionych rodzimym haftem w okresie od końca XVII do połowy XVIII wieku. Dwa podobnie wykonane ornaty zachowały się także w kościele parafialnym pw. św. Jakuba.Bibliografia
Aleksandrowicz M., Stanisław Szembek. Arcybiskup gnieźnieński (1706–1721), „Studia Gnesnensia” 1 (1975), s. 29–49.
Chotkowski W., Ostatnie lata benedyktynów w Tyńcu. Przyczynek do dziejów Wszechnicy Jagiellońskiej, Kraków 1900.
Cybulska M., Stanilewicz K., Nowe metody dokumentacji szat liturgicznych na przykładzie wybranych obiektów z kolekcji bazyliki katedralnej w Łowiczu, [w:] Prace i materiały historyczne Archiwum Archidiecezjalnego w Łodzi i Muzeum Archidiecezji Łódzkiej, t. 4, Konstantynów Łódzki 2007, s. 201–211.
Gach P. P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914, Lublin 1984.
Galoch Z., Prepozytura benedyktyńska w Tuchowie 1460–1821, Kraków 2004.
Gronowski T. M., Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniecka w średniowieczu, Kraków 2007.
Gronowski T. M., Opactwo Benedyktynów w Tyńcu. Przewodnik, Kraków 2009.
Introibo ad Altare Dei… Paramenty ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie, katalog wystawy, oprac. A. i Z. Pawłowskie, Tarnów 2003.
Kalinowski L., Woźniak Z., Zoll-Adamikowa H., Żurowska K., Sprawozdanie z prac badawczo-wykopaliskowych w opactwie tynieckim, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział w Krakowie, lipiec – grudzień 1961, Kraków 1962.
Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici Polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim, t. 4, Poznań 1891.
Królikowski J., Inwentarz kościoła, plebanii i uposażenia parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Tuchowie z 1803 r., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 141–167.
Markiewicz M., Stuła i manipularz z opactwa benedyktynów w Tyńcu, „Folia Historiae Artium” 6/7 (1971), s. 217–238.
Marszał J., Przewodnik po kościele i ruinach klasztoru benedyktyńskiego w Tyńcu, Kraków 1908.
Nowowiejski A. J., Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. 2, cz. 1: O środkach rozwinięcia kultu, Warszawa 1902.
Ostrówka B., Tkaniny zabytkowe w zbiorach Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 88 (2007), s. 146–209.
Sczaniecki P., Katalog opatów tynieckich, „Nasza Przeszłość” 49 (1978), s. 5–244.
Sczaniecki P., Benedyktyni polscy. Zbiór szkiców i opowiadań, Tyniec 1989.
Sczaniecki P., Tyniec, Kraków 2008.
Stanilewicz K., Zespół szat liturgicznych kolegiaty łowickiej i jego znaczenie w świetle działalności fundacyjnej arcybiskupów gnieźnieńskich w XVII i XVIII wieku, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. Uniwersytetu Warszawskiego dr hab. A. Sieradzkiej, Warszawa 2010.
Stanilewicz K., Znaczenie szat liturgicznych w badaniach nad kulturą nowożytną na przykładzie fundacji arcybiskupów gnieźnieńskich, [w:] Muzeum kościelne w perspektywie zadań i trendów współczesnego muzealnictwa. Materiały z sesji naukowej w dniach 14–15 czerwca 2012 roku, red. T. Dudek Bujarek, Katowice 2013, s. 129–144.
Stanilewicz K., Tekstylia Ludwika XIV, „Notes Muzyczny. Półrocznik Wydziału Fortepianu, Organów, Klawesynu i Instrumentów Dawnych” 1 (2014), s. 115–126.
Stanilewicz K., Zespół szat liturgicznych ze skarbca katedry łowickiej. Ich rodzaje, funkcja i znaczenie. Zarys problematyki, [w:] Prolegomena I. Materiały Spotkania Doktorantów Historii Sztuki. Kraków, 13–15 X 2003, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. M. Biernat, P. Krasny, J. Wolańska, Kraków 2005, s. 79–88.
Szołdrski W., Historya kościoła i cudownego obrazu Najświętszej Panny w Tuchowie, Cieszyn 1920.
Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013.
Tomkowicz S., Tyniec, Kraków 1901.
Wałęga S., Tuchów – nie tylko z odpustów słynący, „Zeszyty Tarnowskie” 1987, s. 55–67.
Włodarek A., Kościół parafialny pw. św. Andrzeja w Tyńcu, [w:] Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej, red. J. Gadomski, Kraków 2005, s. 183–186.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Karolina Stanilewicz
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by/4.0/88x31.png)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0) Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).