„W tej sytuacji sprawę znów odłożono”. Kwestia prawosławia w województwie krakowskim na marginesie sprawozdania Wydziału do spraw Wyznań z 1969 r.
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.09203Słowa kluczowe:
Cerkiew prawosławna, polityka wyznaniowa państwa, przesiedlenie ludności, ŁemkowieAbstrakt
After World War II, the displacement of the population irreversibly changed the ethnic and religious structure of south-eastern Poland. The Lemko people who lived in the districts of Nowy Sącz and Nowy Targ were displaced from the area of the Kraków voivodeship. Most of the people belonging to this ethnic group were of the Greek Catholic faith. In the interwar period, however, some of them converted to Orthodoxy. There were nine churches of this religion in the Nowy Sącz district. All of them were closed due to the displacement of the faithful. The liberalization of the system allowed expatriates to return. For many reasons only few of them returned. None of the Orthodox parishes in the Krakow Province resumed their activities. However, efforts were made to set up pastoral centers. This was met with the reluctance of the local authorities. In 1969, the national religious administration conducted a survey on the functioning of the Orthodox Church in the country. In response, a report was prepared on the situation of this religion in the Krakow Province.
Bibliografia
I. ŹRÓDŁA
ŹRÓDŁA RĘKOPIŚMIENNE
Archiwum Akt Nowych, Urząd do spraw Wyznań, sygn. 25/730, 131/396, 131/398, 139/36.
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały, E. Misiło (red.), Warszawa 2013.
Dekret z dnia 28 września 1949 r. o zmianie dekretu z dnia 5 września 1947 r. o przejściu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do Z.S.R.R., Dz.U. z 1949 r. Nr 53, poz. 404.
Dekret z dnia 31 grudnia 1956 r. o wyłączeniu z województw miast: Krakowa, Poznania i Wrocławia oraz nadaniu miejskim radom narodowym tych miast uprawnień wojewódzkich rad narodowych, Dz.U. z 1957 r. Nr 1, poz. 1.
Dekret z dnia 5 września 1947 r. o przejściu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do Z.S.R.R., Dz.U. z 1947 r. Nr 59, poz. 318.
Dekret z dnia 7 lipca 1945 r. o utworzeniu województwa rzeszowskiego, Dz.U. z 1945 r. Nr 27, poz. 168.
Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo krakowskie bez miasta Krakowa, Warszawa 1938.
Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Miasto Kraków, Warszawa 1938.
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t. 1: Dokumenty 1944–1945, E. Misiło (red.), Warszawa 1996.
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t. 2: Dokumenty 1946, E. Misiło (red.), Warszawa 1999.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego, Dz.U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 12: Województwo krakowskie, Warszawa 1925.
Szematyzm. Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji przemysko-nowosądeckiej, R. Dubec, J. Felenczak (oprac.), Gorlice 1999.
Shematyzm hreko-katolyts’koho dukhovenstva Apostol’s’koyi Administratsiyi Lemkivshchyny 1936, L’viv 1936.
Shematyzm hreko-katolyts’koho dukhovenstva zluchenykh eparkhiy Peremys’koyi, Sambirs’koyi i Syanits’koyi za rik bozhyy 1928, Peremyshl’ 1928.
II. LITERATURA
Bankowicz B., Kościół katolicki w Polsce pod rządami komunistów, „Politeja”, 13 (2016), nr 6(45), s. 317–334.
Barwiński M., Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce po 1944 roku, Łódź 2013.
Drozd R., Halczak B., Dzieje Ukraińców w Polsce w latach 1921–1989, Warszawa 2010.
Dubec R., Z dziejów parafii prawosławnych na Łemkowszczyźnie w okresie międzywojennym, Gorlice 2011.
Dudra S., Integracyjna i kulturotwórcza rola Cerkwi w życiu prawosławnych Łemków [w:] Łemkowie, B. Machul-Telus (red.), Warszawa 2013, s. 61–77.
Dudra S., Odbudowa prawosławnej sieci parafialnej na Łemkowszczyźnie po 1956 roku jako element wielokulturowości regionu, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 3 (2014), s. 307–320.
Halczak B., Dzieje Łemków od średniowiecza do czasów współczesnych, Warszawa 2015.
Kasprzycki M., Kadra Referatu ds. Bezpieczeństwa / ds. Służby Bezpieczeństwa KP MO/KMiP MO w Nowym Sączu w latach 1957–1975, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989”, 15 (2017), nr 1, s. 19–77.
Kroh A., Kazimierz Węglarski (1911–1990), „Rocznik Sądecki”, 22 (1994), s. 437–438.
Leśniak J., Nowa encyklopedia sądecka, Nowy Sącz 2017.
Lewicki J., O początkach klasyfikacji zabytków. O wadach i zaletach polskich systemów wartościowania zabytków, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego”, 1 (2016), nr 2: Klasyfikacja i kategoryzacja w systemie ochrony zabytków, s. 91–108.
Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.
Miroszewski K., Centralny Obóz Pracy Jaworzno (1945–1950) [w:] Obóz dwóch totalitaryzmów Jaworzno 1943–1956, t. 2, R. Terlecki (red.), Jaworzno 2007, s. 48–69.
Moklak J., Kształtowanie się struktury Kościoła prawosławnego na Łemkowszczyźnie w Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Przez dwa stulecia XIX i XX w. Studia historyczne ofiarowane prof. Wacławowi Felczakowi, W. Frazik (red.), Kraków 1993, s. 51–77.
Moklak J., Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczypospolitej. Zagadnienia polityczne i wyznaniowe, Kraków 1997.
Moklak J., Życie polityczne i religijne ludności łemkowskiej powiatu krośnieńskiego w latach 1918–1939 (z uwzględnieniem Pogórza Strzyżowskiego) [w:] Ruś krośnieńska. Szkice i studia na temat „wyspy” łemkowskiej, S. Dubiel-Dmytryszyn (red.), Węglówka 2013, s. 39–55.
Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, Kraków 2011.
Ryńca M., Administracja Apostolska Łemkowszczyzny w latach 1945–1947, Kraków 2001.
Sala B.G., Synagogi krakowskie, Łódź 2019.
Sosna G., Troc-Sosna A., Hierarchia i kler Kościoła prawosławnego w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej w XIX–XXI wieku, Ryboły 2012.
Urban K., Struktura administracyjno-kościelna w latach 1939–1992 [w:] Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, L. Adamczuk, A. Mironowicz (red.), Warszawa 1993, s. 48–74.
Urban K., Z dziejów Kościoła prawosławnego na Łemkowszczyźnie w latach 1945–1947, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, 460 (1995), s. 79–97.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
