Tadeusz „Wyrwa” Furgalski jako dowódca IV batalionu 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich – przyczynek do biografii
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.10405Słowa kluczowe:
Tadeusz Furgalski „Wyrwa”, I wojna światowa, legiony, 1. Pułk Piechoty, Kielce, KrzywopłotyAbstrakt
The outbreak of the First World War saw the creation of the Polish Legions at the side of the Austro-Hungarian Army. The formation itself and the people who formed it have attracted the unfading interest of historians, which is not surprising given that this milieu dominated the political scene of the reborn Polish state in the inter-war period. The figure to whom this article is devoted has not yet been the subject of a biography, even though he played an important role in both the Riflemen’s Association and the Legions. Posthumously awarded the Virtuti Militari Order, Tadeusz Furgalski “Wyrwa” is often categorised as one of Pilsudski’s best officers. This article is devoted to the period when he commanded the 4th Battalion of the 1st Infantry Regiment. This was a particularly interesting period of his military service, in which his skills and knowledge gained before the outbreak of the First World War were put to the first test. The article attempts to depict Furgalski’s actions as an officer and to assess the decisions he made during this crucial period of his military career.
Bibliografia
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Narodowe w Krakowie
sygn. 29/530/0/2.26/448, Naczelny Komitet Narodowy.
Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie
sygn. 19.12.1930, Akta Odznaczeniowe Tadeusza Furgalskiego.
sygn. I.482.37-2806, Akta Orderu Wojennego Virtuti Militari.
sygn. 1160-A, Akta Personalne Tadeusza Furgalskiego.
sygn. 2705, Akta Personalne Tadeusza Furgalskiego.
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Bazgier J. L., Chrzest pod Krzywopłotami, „Wiarus” 1919, z. 36, s. 374–378.
Fabrycy K., Wyprawa Piłsudskiego do Kielc [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 106–117.
Florek K., Z moich wspomnień [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 126–134.
Furgalski T., Dziennik 1913–1916, P. Cichoracki (wstęp i oprac.), Kraków 2011.
Jednodniówka pamięci 29 listopada 1830 r. i Bitwy pod Krzywopłotami w listopadzie 1914 r., Liga Kobiet w Olkuszu, Olkusz 1915.
Kotarba A., Pamiętnik Żołnierski sierżanta I-szej Brygady Józefa Piłsudskiego, cz. 1, Warszawa 1938.
Lipiński W., Szlakiem I Brygady. Dziennik żołnierski, Warszawa 1935.
Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski: 1905–1918, Warszawa 1931.
Młot-Fijałkowski J. Cz., Potyczka pod Czarkową [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 217–224.
Narbut-Łuczyński A. J., U kresu wędrówki. Wspomnienia, Londyn 1966.
Piłsudski J., Moje pierwsze boje. Wspomnienia, spisane w twierdzy magdeburskiej, Warszawa 1934.
W drugą rocznicę bitwy pod Krzywopłotami, Olkusz 1916.
OPRACOWANIA I ARTYKUŁY NAUKOWE
VI baon pierwszej brygady w bitwie pod Krzywopłotami (17–19 listopada 1914 r.), Warszawa 1936.
Arski S., My pierwsza brygada, Warszawa 1962.
Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, Warszawa 1935.
Baumfeld G., Artyleryi Legionów pułk pierwszy, Kraków 1917.
Biernacki T., Bratro J., Major Albin Fleszar „Satyr”, Warszawa 1937.
Bitwa pod Krzywopłotami (17–19 XI 1914) Wybór tekstów wraz z wykazem Legionistów pochodzących z Zagłębia Dąbrowskiego. Wydanie pamiątkowe z okazji 80 rocznicy bitwy stoczonej pod Krzywopłotami przez Legiony Polskie, J. Przemsza–Zieliński (red.), Sosnowiec 1994.
Bogalecki T., Polskie Związki Strzeleckie w latach 1910–1914, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1996, nr 2, s. 30–66.
Chwalba A., Legiony Polskie 1914–1918, Kraków 2018.
Cygan W., Działania 1 pułku piechoty Legionów Polskich nad Wisłą i Nidą we wrześniu 1914 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1996, nr 2, s. 67–97.
Cygan W., Kampania kielecka grupy Piłsudskiego, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1994, nr 3, s. 45–77.
Cygan W., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny, t. 1–5, Warszawa 2005–2007.
Czernielewski K. A., Polskie formacje zbrojne w Łodzi. Od przybycia Legionów w październiku 1914 r. do powstania garnizonu Wojska Polskiego w listopadzie 1918 r., „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2011, t. 12, s. 101–135.
Darnowska-Łukaszewska J., Szyszłowski (Sarmat-Szyszłowski) Mikołaj, pseud. Sarmat [w:] Polski słownik biograficzny, t. 50, A. Romanowski (red.), Warszawa–Kraków 2014–2015, s 26–428.
Dąbrowski M., Tadeusz Wyrwa- Furgalski Major 5 pułku piech. Legionów, Warszawa 1920.
Demel F., Lipiński W., Pułkownik Leopold Lis-Kula, Warszawa 1932.
Dudek T., I Brygada Legionów Polskich w bitwie pod Kostiuchnówką w lipcu 1916 r., „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2016, t. 22, s. 71–93.
Ilustrowana kronika legionów polskich 1914–1918, E. Quirini, S. Librewski (oprac.), Warszawa 1936.
Jarno W., Legiony Polskie w Łodzi w okresie I wojny światowej [w:] Łódź w drodze do niepodległości, J. A. Daszyńska (red.), Łódź 2013, s. 53–71.
Kiedrzyńska W., Polskie organizacje wojskowe w przededniu wojny światowej, „Żołnierz Legionów i P.O.W”, 1939, nr 3–4, s. 42–54.
Klimecki M., Gorlice 1915, Warszawa 2009.
Klimecki M., Legiony Polskie 1914–1918 [w:] Legenda Legionów. Opowieść o Legionach oraz ludziach Józefa Piłsudskiego, W. Sienkiewicz (oprac.), Warszawa 2008, s. 5–155.
Klimecki M., Legiony Polskie latem 1915 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1990, t. 33, s. 263–272.
Klimecki M., Legiony Polskie w Baranowiczach październik–listopad 1916 r., „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska” 1988, nr 1, s. 24–35.
Klimecki M., Łowczówek 1914, Warszawa 1993.
Klimecki M., Filipow K., Legiony Polskie Dzieje bojowe i organizacyjne, Warszawa 2014.
Kosiński T., Kampania kielecka oddziałów strzeleckich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego w sierpniu 1914 r., „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1993, t. 17, s. 91–125.
Kozioł J., Straceńców los, czyli o legionistach spod Łowczówka, Tuchów 2009.
Kozłowska A. A., Góral generałem. Andrzej Galica. Biografia żołnierza, polityka i literata, Łódź 2013.
Księga chwały piechoty, E. Quirini (red.), Warszawa 1937–1939.
Kwaśniewski M., Pierwsza szkoła oficerska w Stróży lipiec–sierpień 1913 Szkoła niepodległej Polski, s.l. 2017.
Lubicz-Pachoński J., Furgalski Tadeusz [w:] Polski słownik biograficzny, t. 7, W. Konopczyński (red.), Kraków 1948–1958, s. 48–50.
Łowczowski G., Piąty Pułk Piechoty Legionów „Zuchowatych”, Londyn 1968.
Łukomski G., Furgalski Tadeusz [w:] Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Słownik biograficzny, t. 2: (1914–1921), cz. 2, B. Polak (red.), Koszalin 1993, s. 55–56.
Majchrowski J. M., Pierwsza Kompania Kadrowa. Portret oddziału, Kraków 2014.
Majchrowski J. M., Pierwszy ułan Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.
Milewska W., Nowak J. T., Zientara M., Legiony Polskie 1914–1918. Zarys historii militarnej i politycznej, Kraków 1998.
Musiałek J. M., Rok 1914. Przyczynek do dziejów Brygady Józefa Piłsudskiego, Kraków 1915.
Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984.
Narbut-Łuczyński A. J., Historia wojenna Legionów Polskich. Powstanie i działalność bojowa Oddziału Józefa Piłsudskiego (VIII–XI 1914), A.C. Żak, K. Stepan (oprac.), Warszawa–Kraków 2014.
Nowak J. T., Szlak bojowy Legionów Polskich. Wydanie pamiątkowe z okazji 100. rocznicy wymarszu 1 Kompanii Kadrowej 1914–2014, Kraków 2014.
Odznaka Oficerska Związku Walki Czynnej [w:] Encyklopedia wojskowa, t. 6, O. Laskowski (red.), Warszawa 1937, s. 71–72.
Oettingen U., I Brygada Legionów Polskich nad Nidą w 1915 roku, „Europa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich” 2013, nr 4, s. 9–28.
Oettingen U., 1 Pułk Piechoty Legionów Polskich w Kielcach 19 sierpnia – 10 września 1914 roku [w:] Z dziejów Kielc w latach 1914–1918, U. Oettingen (red.), Kielce 2004, s. 11–36.
Oettingen U., Czarkowy – na drodze do niepodległości, cz. 1: Bój 16–24 września 1914 r., Kielce 2002.
Oettingen U., Od Wisły do Jakubowic. Działania 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich od 28 września do 13 października 1914 roku [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 5, U. Oettingen (red.), Kielce 2004, s. 85–109.
Oettingen U., Odwrót 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich z Kielc 10–13 września 1914 roku [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 6, L. Michalska-Bracha, B. Wojciechowska (red.), Kielce 2005, s. 111–130.
Oettingen U., Walki 2 Pułku Piechoty I Brygady Legionów Polskich pod Konarami w 1915 r., „Rocznik Świętokrzyski. Seria A: Nauki humanistyczne” 2005, nr 29, s. 155–163.
Oettingen U., Wejście strzelców do Kielc w 1914 r. w świetle źródeł legionowych, „Rocznik Świętokrzyski. Seria A: Nauki humanistyczne” 2005, nr 29, s. 85–98.
Oettingen U., Żandarmeria 1 Pułku Legionów Polskich w Królestwie Polskim w 1914 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 2008, t. 45, s. 114–139.
Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, Warszawa 1985.
Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914–1918, Warszawa 1998.
Pomarański S., Związek Walki Czynnej i Związki Strzeleckie, „Strzelec. Organ Związku strzeleckiego” 1934, nr 31, s. 8–11.
Potkański W., Ruch narodowo-niepodległościowy w Galicji przed 1914 rokiem, Warszawa 2002.
Stanaszek B., Brzosteccy Strzelcy w Legionach [w:] Z dziejów Brzostku Studia i materiały, t. 6, B. Stanaszek (red.), Brzostek 2019, s. 5–54.
Stanaszek B., Z dziejów Brzostku. Wydarzenia i ludzie, Brzostek 2008.
Tokarz W., Marsz pierwszych oddziałów na Kielce. Potyczki w Kielcach i pod Kielcami. Brzegi. Marsz okólny na Tumlin (6 VIII–21 VIII) [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 15–20.
Tokarz W., Operacje pod Nowym Korczynem i pod Opatowcem (16 IX–24 IX) [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 24–33.
Tokarz W., Pobyt w Kielcach i odwrót na prawy brzeg Wisły (22 VIII–13 IX) [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 21–24.
Tokarz W., Wstęp [w:] Legiony na polu walki. Działania pierwszego pułku legionów na lewym brzegu Wisły w sierpniu i wrześniu 1914 roku, W. Tokarz (red.), Piotrków 1916, s. 5–14.
Wieliczka-Szarkowa J., Żołnierze Niepodległości 1914–1918, Kraków 2013, s. 252–267.
Włoszczuk M., Major Tadeusz Furgalski „Wyrwa” [1890–1916]. Niecodzienna postać oficera legionów polskich w świetle wspomnień i dokumentów, „Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego” 2012, nr 5, s. 67–96.
Wołos M., Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Biografia Wojskowa, Toruń 2000.
Wołos M., Kilka refleksji o Kazimierzu Piątku pseud. „Herwin” (2 marca 1886– 20 maja 1915) i Michałowicach sprzed ponad stu lat, „Naddłubiańskie Pejzaże. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny” 2015, nr 1–2, s. 9–13.
Wołos M., „Ojczyźnie służy”. Damian Stanisław Wandycz (1892–1974), Bełchatów–Kraków–Warszawa 2015.
Wołos M., Przerwana droga do Niepodległej. Kazimierz Piątek „Herwin” (1886–1915), Warszawa 2016.
Wołos M., „W straży przedniej”. Żołnierska droga Andrzeja Struga do niepodległej Polski [w:] Andrzej Strug. Dzieło i czasy. Materiały z konferencji naukowej w Warszawie 6–7 grudnia 2012 roku, A. Kargol (red.), Warszawa–Kraków 2014, s. 61–97.
Wołos M., Związek Strzelecki w Paryżu przed pierwszą wojną światową [w:] Drogi do niepodległości. Ziemie polskie w dobie odbudowy państwa polskiego, Z. Karpus, M. Wojciechowski (red.), Toruń 2003, s. 33–48.
Wrzosek M., Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej 1914–1918, Warszawa 1990.
Zarys historji wojennej 1-go pułku piechoty legjonów, S. Pomarański (oprac.), Warszawa 1931.
Zarys historji wojennej 5-go pułku piechoty legjonów, K. Bąbiński (oprac.), Warszawa 1929.
Zuziak J., Generał Marian Kukiel 1885–1973. Żołnierz, historyk, polityk, Pruszków 1997.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
