Historyczny rozwój zasady domniemania niewinności
DOI:
https://doi.org/10.15633/acan.20202Słowa kluczowe:
domniemanie niewinności, domniemanie winy, proces inkwizycyjny, proces karny, proces mieszanyAbstrakt
Artykuł omawia zasadę domniemania niewinności, przedstawiając jej definicję, zakres oraz funkcje. Przedstawia historyczny rozwój domniemania niewinności, poczynając od prawa rzymskiego, następnie przez średniowiecze, nowożytność, oświecenie, aż do chwili obecnej. Opisuje proces kształtowania się zasady domniemania niewinności w Polsce przedrozbiorowej, w okresie rozbiorów i po odzyskaniu niepodległości. Autor podkreśla, że polski prawodawca czerpał z dorobku kultury prawnej, co przyniosło pozytywne skutki w postaci uregulowania zasady domniemania niewinności w kodeksie postępowania karnego z 1969 roku (art. 3 § 2) i z 1997 roku (art. 5 § 1), dostosowując je do uregulowań zawartych w aktach prawa międzynarodowego, których Polska jest stroną.
Bibliografia
Źródła
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25.01.1983), „Acta Apostolicae Sedis” 75 (1983), pars II, s. 1–317; tekst polski: Kodeks Prawa Kanonicznego promulgowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 25 stycznia 1983 roku. Stan prawny na dzień 18 maja 2022 roku. Zaktualizowany przekład na język polski, Pallottinum, Poznań 2022.
Concilio Oecumenico Vaticano II, Constitutio pastoralis de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes, 07.12.1965, „Acta Apostolicae Sedis” 58 (1966), s. 1025 – 1115. Tekst w języku polskim w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst łacińsko-polski, Pallottinum, Poznań 2008, s. 824 – 981.
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 roku, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/francja-18.html (14.08.2023).
Dicastero per la Dottrina Della Fede, „Vademecum” su alcuni punti di procedura nel trattamento dei casi di abuso sessuale di minori commessi da chierici, 05.06.2022, https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/ddf/rc_ddf_doc_20220605_vademecum-casi-abuso-2.0_it.html (12.10.2023).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z 9 marca 2016 w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz. UE L 65/1).
Franciscus Accursius, Corpus Iuris Civilis. Digestum vetus: mit der Glossa ordinaria von Accursius Florentinus, Jacobus Rubeus, Venezia 1477.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 r., w: M. Zubik, Wybór dokumentów prawa międzynarodowego dotyczących praw człowieka, Biuro Rzecznika Praw obywatelskich, Warszawa 2008, s. 85–97.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997 Nr 78 poz. 483.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r., w: M. Zubik, Wybór dokumentów prawa międzynarodowego dotyczących praw człowieka, Biuro Rzecznika Praw obywatelskich, Warszawa 2008, s. 45–62.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19 grudnia 1966 r., Dz. U. 1977 Nr 38 poz. 167.
Oratio pro M. Fonteio cap. 6, w: M. Tulli, Ciceronis scripta quae manserut omnia, W. Müller, Leipzig 1895.
Digesta Iustiniani = Digesta Justyniańskie: tekst i przekład, red. T. Palmirski, Poligrafia Salezjańska, Kraków 2017.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 r., w: M. Zubik, Wybór dokumentów prawa międzynarodowego dotyczących praw człowieka, Biuro Rzecznika Praw obywatelskich, Warszawa 2008, s. 11–16.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 marca 1928 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. 1928 Nr 33 poz. 313.
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93 z późn. zm.
Ustawa z 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. 1969 Nr 13 poz. 96.
Ustawa z 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe, Dz. U. Nr 5 poz. 24 z późn. zm.
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553 z późn. zm.
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz. U. 1997 Nr 89 poz. 555 z późń. zm.
Ustawa z 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych, Dz. U. 2003 Nr 17 poz. 155 z późn. zm.
Tullius Cicero M., M. Tvlli Ciceronis Orationes: Divinatio in Q. Caecilivm. In C. Verrem, ed. W. Peterson, , Typographeo Clarendoniano, Oxford Classical Texts, Oxford University Press, Oxford 1917. Tekst w języku łacińskim: https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0012%3Atext%3DVer(26.04.2023).
Literatura
Amielańczyk K., Quaestio per tormenta. O wartości dowodowej zeznań uzyskanych za pomocą tortur w rzymskim procesie karnym okresu pryncypatu, w: O prawie i jego dziejach. Księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, ks. 1, red. M. Mikołajczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok–Katowice 2010, s. 51–62.
Beccaria C., O przestępstwach i karach, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1959.
Bury J. B., A History of the Roman Empire From Its Foundation to the Death of Marcus Aurelius (27 B.C. – 180 A.D.), John Murray, London 1893.
Chmiel A., Przyznanie się oskarżonego do winy w rzymskim procesie karnym, „Zeszyty Naukowe KUL” 60 (2017) nr 3, s. 465–483.
Chmiel A., Zasada crimen extinguitur mortalitate a samobójstwo oskarżonego w rzymskim procesie karnym, w: Justynian i prawo rzymskie. Refleksje w 1450. rocznicę śmierci cesarza, red. K. Szczygielski, Prymat, Białystok 2015, s. 97–112.
D’ Ors A., Derecho privado romano, Ediciones Universidad de Navarra, Pamplona 1968.
Daszkiewicz W., Paluszyńska-Daszkiewicz K., Proces karny i materialne prawo karne w Polsce w latach 1918–1939, Wydawnictwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 1965.
Decottignies R., Les présomptions en droit privé, Librairie générale de droit et de jurisprudence, París 1950.
Dziadzio A., Powszechna historia prawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Ferrini C., Le presunzioni in diritto romano, Rivista italiana per le scienze giuridiche, Roma 1893.
Hedemann F. W., Las presunciones en el derecho, Revista de Derecho Privado, Madrid 1931.
Henkel H., Strafverfahrensrecht, Stuttgart–Berlin–Köln–Meinz 1968.
Kolańczyk K., Prawo rzymskie, Wolters Kluwer, Warszawa 2021.
Koredczuk J., Od winy do niewinności. Ewolucja zasady domniemania niewinności w polskim procesie karnym, w: M. Podkowski, Zasady prawne w dziejach prawa publicznego i prywatnego, Kolonia, Wrocław 2015, s. 141–152.
Kras P., Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem: system inkwizycyjny w średniowiecznej Europie, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006.
Krauza K., Reformy austriackiej procedury karnej w dobie Wiosny Ludów, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 16 (2013), s. 225–243.
Kruszyński P., Pawelec S., Zasada domniemania niewinności, w: P. Hofmański, P. Wiliński, Zasady procesu karnego, cz. 2, Wolters Kluwer, Warszawa 2014 (System Prawa Karnego Procesowego, 3).
Kruszyński P., Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1983.
Kunkel W., Prinzipien des römischen Strafverfahrens, w: W. Kunkel, Kleine Schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfas sungsgeschichte, Weimar 1974, s. 11–31.
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne: Zarys wykładu, LEX, Warszawa 2013.
Labandeira E., Las presunciones en Derecho Canonico, Gráficas Iruña, Pamplona 1967.
Litewski W., Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.
Litewski W., Rzymski proces karny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Matuszewski J., Bliższość dowodu i ciężar dowodu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 52 (2000) z. 1 –2, s. 213–216.
Mazur K., Prawo podejrzanego i oskarżonego do obrony w sprawach o wykorzystanie seksualne małoletniego lub osoby używającej rozumu w ograniczonym zakresie, „Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich” 32 (2022) nr 35, s. 105–125.
Mazur M., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1971.
Pawluk T., Ocena sędziowska środków dowodowych w procesie kanonicznym, „Prawo Kanoniczne” 12 (1969) nr 1–2, s. 147–160.
Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 2: Polska pod zaborami, Księgarnia Akademicka, Kraków 1998.
Rein W., Das Criminalrecht Der Römer Von Romulus Bis Auf Justinianus, Wentworth Press, Lancaster 2018.
Richardson W., The Presumption of Innocence in Canonical Trials of Clerics Accused of Child Sexual Abuse. An Historical Analysis of the Current Law, Peeters, Leuven 2011.
Sànchez-Gil A. S., La presunzione di validità dell’atto giuridico nel diritto canonico, Giuffrè Editore, Milano 2006.
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, LexisNexis, Warszawa 2006.
Szpotakowski I., Proces inkwizycyjny w Europie, a procedura karna w cesarskich Chinach – rzeczywiste czy jedynie pozorne podobieństwo?, w: I. Szpotakowski, Rozważania nad procesem stanowienia prawa w Polsce i Chinach na przestrzeni wieków. Wybrane zagadnienia, ArchaeGraph, Łódz–Kraków 2020.
Świętoń A., Humanitaryzm w rzymskim późnoantycznym ustawodawstwie cesarskim na przykładzie konstytucji zamieszczonych w CTh 9.3. „De custodia reorum”, „Studia Prawnoustrojowe” 9 (2009), s. 43–54.
Tęcza-Paciorek A., Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.
Wacke A., Audiatur et altera pars zum rechtlichen gehoer im roemischen zivil- und strafprozeß, w: eds. M. J. Schermaier, V. Zoltan, Ars boni et aequi. Festsschrift fuer W. Waldstein zum 65. Geburstag, Franz Steiner Verlag Wiesbaden, Stuttgart 1993, s. 369–399.
Walder H., Die Vernehmung des Beschuldingten Dargest. am Beispiel d. zürcher. u. dt. Strafprozessrechtes, Kriminalistik, Hamburg 1965.
Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, LexisNexis, Warszawa 2009.
Wykład austryackiego procesu karnego, cz. 1: Zasady ogólne, pogląd historyczny, rzecz o podmiotach procesu karnego, oprac. J. Rosenblatt, Drukarnia Związkowa, Kraków 1884.
Wolter W., Nauka o przestępstwie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.
Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, C.H. Beck, Warszawa 2005.
Zajadło J., Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” (1989) z. 2, s. 103–117.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrót oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
