Przedstawianie Mikołaja Zebrzydowskiego w literaturze pięknej i sztukach plastycznych
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.3742Słowa kluczowe:
Mikołaj Zebrzydowski, rokosz Zebrzydowskiego, ZebrzydowscyAbstrakt
Wraz z pierwszymi XIX-wiecznymi literackimi wizjami J.U. Niemcewicza zaczęła odżywać narracja o M. Zebrzydowskim jako pełnym pychy magnacie, który kierując się prywatnymi ambicjami przyczynił się do klęski Polski. Do głosu doszli wówczas także przeciwnicy takiego sposobu przedstawiania Zebrzydowskiego. W rezultacie wzrosło zainteresowanie Mikołajem Zebrzydowskim jako osobą nie do końca poznaną, której postawę zaczęto na nowo interpretować, czasem czytając jej bunt przez pryzmat współczesnych sobie wydarzeń. Mimo dużego zainteresowania Zebrzydowskim w drugiej połowie XIX wieku, nie znaleziono odpowiedzi na nurtujące wszystkich pytanie dotyczące oceny postawy Mikołaja Zebrzydowskiego. W związku z 400. rocznicą śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego autor przeanalizował sposoby przedstawiania go, począwszy od tych, które powstały za lat jego życia po XIX wieczne, poszukując odpowiedzi na temat przyczyny występowania dwóch tak skrajnych sposobów przedstawiania magnata z Zebrzydowic. Autor połączył wyobrażenia plastyczne z literackimi, ponieważ informacje w nich zawarte wzajemnie się uzupełniają, umożliwiając m.in. na ustalenie fizjonomii Zebrzydowskiego.Bibliografia
Primary sources:
[Bielski J.] Carminum Joachimi Bilsciiliber I, publ. J. Siebeneicher, Kraków 1588, old print in Ossolineum, ref. XVI.Qu.1997.
[Bielski J.] Sen maiowy pod gaiem maiowym iednego Pustelnika przez Marcina Bielskiego napisany i teraz na nowo przez Joachima Bielskiego wydany, printed J. Siebeneicher, Kraków 1589, oldprint in Ossolineum, ref. XVI.Qu.2103.
Capitula y condiciae wiecznego pokoju... między Najjaśnieyszemi Krolmi Henrikiem III... a Philippem II, transl. Jan Chrzciciel Ceki, Kraków 1598, old print in Ossolineum, ref. VI.Qu.2408.
Kolebka JMci P. Mikołaia Kazimierza z Zebrzydowic Zebrzydowskiego pierworodnego syna... Michała Zebrzydowskiego... y Maryny Zebrzydowskiey... kołysana w Dąbrówce, old print in BN, ref. SD XVII.4.15836 adl.
Cilli A., Storia delle sollevazioni notabili seguite in Polonia gli anni del Signore 1606–1608, printed P. Antonio, Pistoia 1627, old print in BN, ref. SD XVII.3.7194.
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, ed. J. Czubek, vol. I–III, Kraków 1916–1918.
Kalwarya albo Nowe Jeruzalem na polach Zebrzydowskich zasadzone, a przez Oyca Franciszka Dzielowskiego, Zakonu Franciszka Świętego, Minorum de Obseruantia, Kustosza Krakowskiego, krotkoz fundamentu swego wywiedziona. W Kazimierzu przy Krakowie, I. K. M. Typ. R.P. 1669, oldprint in BN, ref. SD XVII.2.494.
Excitarzpobożney pamiątki iasnie wielmożnego pana [...] Mikolaia [...] starosty pierwszego fundatora kalwaryiskiego [...] na kapitule kalwaryiskiey w roku 1656 odprawowaney [...], z ambony kalwaryiskiey, printed by Ł. Kupisz, Kraków 1660, oldprint in BN, ref. SD XVII.3.16624.
Guagnini A., Stryjkowski M., Kronika Sarmacyey Europskiey, transl. M. Paszkowski, printed by M. Lob, Kraków 1611, old print in BJ, ref. BJ St. Dr. 589150 III.
Ian Kochanowski, printed by B. Skalski, Kraków 1604, oldprint in BN, ref. mf. B2495.
Pisma pośmiertne Aleksandra Łubieńskiego, publ. A. Jocher, Petersburg 1855, pp. 45–175.
Kraszewski J.I., Bajbuza: Czasy Zygmunta III, Warszawa 1885.
Król M., Siéroty Zebrzydowskiego, czyli Akademicy krakowscy,
printed by J. Styrna, Tarnów 1875.
Mirowski A., Poemasacro de cruento Domini Nostri Iesu Christii, Kraków 1600, old print in Ossolineum, ref. XVI.Qu.2790.
Naruszewicz A., Historya Jana Karola Chodkiewicza Woiewody Wileńskiego, Hetmana wielkiego, vol. I–II, Warszawa 1781, oldprint in Ossolineum, sygn XVIII/6061_1.
Niemcewicz J.U., Śpiewy historyczne z muzyką i rycinami, 2nd ed., Warszawa 1816.
Oratio de nobilitateeiusquenatura et officiis..., Krakow 1604, old print in BN, sygn. A-C4.
Orpiszewski L., Mikołaj Zebrzydowski. Dramat w V. aktach, Poznań 1872.
Orpiszewski L., Mikołaj Zebrzydowski, “Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu” (1870–1872), pp. 84–146.
De bello Dialysis Aurea Habita In Florentissimo Cracoviensis...a Ioanne Ostrowski, printed A. Piotrkowczyk, Kraków 1598, old print in Ossolineum, ref. XVI.Qu.2608.
Wizervnk Człowieká, w bogomyślny żywot wstępuiącego, ná kształt rozmowy pokutuiącego z doskonáłym. Przez X. Stánisłáwá Pekárowicyusa, náuk y Philozophiey Bákálarzá: P. Z. nápisany. Ná dwie częśći rozdźielony, publ. S. Kobyliński, Kraków 1611, old print in Ossolineum.
Polityki Arystotelesowey to iest Rządu Reczypospolitey z dokładem ksiąg ośmioro, transl. S. Petrycy, publ. S. Kempini, Kraków 1605, old print in Ossolineum, ref. XVII-19299.
Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie od roku 1584 do 1884: skreślona w roku jubileuszowym, ed. I. Polkowski, Kraków 1884.
Postękalski M. OFM, Officium albo godzinki..., Kraków 1618, old print in BJ, ref. BJ St. Dr. 42423 I.
Postękalski M. OFM, Viarum Redemptionis Nostrae, propriis Passionis D. N. Jesu Christi stationibus in agro Zebrzydovicensi distinctarum Rememoratio, printed by A. Piotrowczyk, Kraków 1620, source: https://play.google.com/store/books/details/
Marianus_Postek%C3%A1lski_Viarum_redemptionis_nostrae_p?id=JH89AAAAcAAJ [accessed: 16.11.2019].
Rożniatowski A., Pamiątka krwawey ofiary Pana Zbawiciela naszego Jezusa Christusa: Wedle mieysc Hierosolimskich, nad Zebrzydowicami wykonterfektowanych, printed by P. Piotrowczyk, Kraków 1692, old print in BN, ref. mf. B2050.
Sarnicki S., Statvta y Metrika Prziwileyów Koronnych, printed by J. Januszowski, Kraków 1594, old print in BJ, ref. BJ St. Dr. Cim. 8120, p. 231.
Sokołowski S., Szafarz ábo o pohamowaniu utrat niepotrzebnych. Dialog, transl. J. Januszowski, Kraków 1589, old print in Ossolineum, ref. XVI.Qu.1966.
Ks. J. Wielewickiego S.J. Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1600 do r. 1608 (włącznie), ed. J. Szujski, Kraków 1881.
Szymonowic S., Lutnia rokoszańska, in: Sielanki wybrane i Lutnia Rokoszańska, ed. K. Drzewiecki, Warszawa [nd], pp. 59–67, 78–79.
Zawadzki T., Specvlvm Senatorvm Ac Officialivm Regni Poloniae, Avlaeque Regiae, printed M. Lobii, Kraków 1611, old print in BN, ref. SD XVII.1.308 adl.
Secondary works:
Banaś T., Polskie wiersze okolicznościowe okresu rokoszu Zebrzydowskiego – problemy genologiczne, “Napis” series XVII (2006), pp. 63–75.
Czekała A., Drugi etap rokoszu Zebrzydowskiego (X 1606 – VI 1608) w świetle wybranych druków ulotnych, “Acta Universitatis Lodziensis” 96, 2016, pp. 19–41, https://doi.org/10.18778/0208- 6050.96.03.
Dworzaczek W., Genealogia. Tablice, Warszawa 1959, no. 134. Klima T., Historia szpitala i klasztoru Bonifratrów w Zebrzydowicach na 300-letni jubileusz, Wadowice 1911.
Kupisz D., Działania zbrojne na obszarze województwa sandomierskiego podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego (1606–1607), “Z Dziejów Regionu i Miasta: rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku Kamiennej” vol. 1 (2010), pp. 7–30.
Lelewel J., Polska, dzieje i rzeczy jej, vol. 3, Poznań 1855.
Łepkowski J., Kalwarya Zebrzydowska i jej okolice pod względem dziejowym i archeologicznym, Kraków 1850.
Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609), part I: Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960.
Miodońska B., Władca i państwo w krakowskim drzeworycie książkowym w XVI w., in: Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Warszawa 1976, pp. 45–97.
Niemcewicz J.U., Dzieje panowania Zygmunta III, Warszawa 1819.
Opaliński E., Dwa nieznane projekty „procesu” konfederacji warszawskiej z 1605 i 1607 roku, “Res Historica” (2000), vol. 10: Z dziejów stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVII wieku, pp. 165–177.
Opaliński E., Zjazd rokoszowy w Jędrzejowie w roku 1607, in: Król a prawo stanów do oporu, eds. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, pp. 221–236.
Opaliński E., Zjazd rokoszowy warszawski w październiku 1607 r., “Kwartalnik Historyczny” CXXI, 3 (2014), pp. 521–539, https://doi.org/10.12775/KH.2014.121.3.02.
Ormanty A., Wybrane epizody z życia i działalności Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620), Kraków 2003.
Orpiszewski Ludwik, entry in: Polski Słownik Biograficzny, vol. XXIV, ed. J. Wszołek, Warszawa 1979, pp. 250–252.
Podniesińska K., Trzy komplety „Rycin medali polskich” odbitych z blach Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie przechowywane w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Krakowie, “Wiadomości Numizmatyczne” LX, vol. 1–2 (201–202/2016), pp. 63–88.
Rychcicki M.J. [Dzieduszycki M.], Piotr Skarga i jego wiek, vol.1, Kraków 1850.
Siarczyński F., Obraz wieku panowania Zygmunta III, vol. II, Lwów 1826.
Słoczyński H.M., „Kazanie Skargi” Jana Matejki w kontekście ówczesnej wiedzy o epoce i poglądów na dzieje Polski, “Folia Historica Cracoviensia” 24 (2018), vol. 1, pp. 59–116, https://doi.org/10.15633/ fhc.3321.
Słoczyński H.M., Światło w dziejarskiej ciemnicy. Koncepcja dziejów i interpretacja przeszłości polski Joachima Lelewela, Kraków 2010.
Szpaczyński P., Mocarstwowe dążenia Zygmunta III w latach 1587–1618, Kraków 2013.
Wisner H., W imię praw i zwyczajów, czyli wbrew nim. Rokosz Zebrzydowskiego 1606–1607, in: Król a prawo stanów do oporu, eds. M. Markiewicz, E. Opaliński, R. Skowron, Kraków 2010, pp. 209–221.
Wyczawski E.H. OFM, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, 2nd ed., Kalwaria Zebrzydowska 2006.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
