Osadnicy walońscy na Spiszu w średniowieczu
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.4199Słowa kluczowe:
Walonowie, migracja, osadnictwo, region spiski, Spiskie Włochy, Słowacja, królestwo Węgier, średniowieczeAbstrakt
Możemy założyć, że w królestwie Węgier ludność romańskojęzyczna pojawiła się już w XI wieku. Inne grupy tej ludności, głównie Walonów, w XII wieku imigrowały wraz z Flamandami do Transylwanii oraz do innych ważnych miast królestwa (Esztergom, Székesfehérvár, Oradea Mare, Pecz, Zagrzeb), jak również na Spisz. Najważniejsza osada walońska w górnej części kraju (Słowacja) powstała w Spiskich Włochach (Spišské Vlachy), położonych w pobliżu ważnej niemieckiej miejscowości Spiskie Podgrodzie (dawniej Podegrodzie Spiskie, Spišské Podhradie), gdzie jako pierwsi na Spiszu udokumentowani zostali saksońscy „goście”. Obecność Walonów na Spiszu wiąże się na ogół z budową pobliskiego zamku spiskiego, choć mogły istnieć również inne powody ich przybycia. Miejscowe osadnictwo jest po raz pierwszy odnotowane w źródłach w 1243 roku, kiedy to król Bela IV. nadał osadnikom ze Spiskich Włochów specjalny przywilej. Ale romańskojęzyczni osadnicy na Spiszu mieszkali nie tylko w Spiskich Włochach i ich najbliższej okolicy. Obecność osób z romańskiego obszaru językowego jest poświadczona również w innych miejscowościach Spisza, głównie w wioskach w dolinie Hornadu (Aranyás, Mečedelovce, Odorín, Žehra itd.). Społeczność walońska na Spiszu nie była zbyt liczna, szczególnie w porównaniu z miejscowymi Słowianami czy niemieckimi (saskimi) osadnikami i bardzo szybko uległa stopniowej asymilacji z rodzimym słowackim czy niemieckim środowiskiem.
Bibliografia
Primary sources:
Analecta Scepusii sacri et profani I, ed. C. Wagner, Viennae 1774.
Anjou-kori oklevéltár X, eds. L. Blazovich, L. Géczi, Budapest-Szeged 2000.
Anjou-kori oklevéltár XXI, eds. L. Blazovich, L. Géczi, Budapest-Szeged 2005.
Chronicon Cornelii Zantfliet S. Jacobi Leodiensis monachi. In Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium, amplissima collection, eds. E. Martène – U. Durand. V. Parisiis 1729, pp. 67-504.
Chronique de Jean de Stavelot, ed. A. Borgnet, Bruxelles 1861.
Codex diplomaticus Arpadianus continuatus XI, ed. G. Wenzel, Budapest 1873.
Codex diplomaticus et epistolaris Slovaciae II, ed. R. Marsina, Bratislava 1987.
Codex diplomaticus patrius VIII, ed. E. Nagy, Budapest 1891.
Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis V/1, ed. G. Fejér, Budae 1829.
A márkusfalvi Mariássy család levéltára 1243 1803 I, ed. B. Iványi, Lőcse 1917.
Monumenta Historica Liberae Regiae Civitatis Zagrabiae I, ed. J. B. Tkalčić, Zagrabiae 1889.
Monumenta Vaticana Hungariae I/1. Rationes collectorum pontificorum in Hungaria. 1281-1375, Budapest 1887.
Oklevéltár a gróf Csáky család történetéhez. I. Oklevelek 1229-1499, Budapest 1919.
Regesta regum stirpis Arpadianae critico diplomatica II/1, ed. E. Szentpétery, Budapest 1943.
Regestrum Varadiense examinum ferri candentis ordine chronologico digestum, eds. J. Karácsonyi, S. Borovszky, Budapest 1903.
Rerum Leodiensium sub Johanne Heinsbergio et Ludovico Borbonio episcopis opus Adriani de Veteri Busco monachi sancti Laurentii. In Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium, amplissima collection, eds. E. Martène – U. Durand. IV. Parisiis 1729, pp. 1199-1378.
Urkundenbuch zur Geschichte der Deutschen in Siebenbürgen. I, eds. F. Zimmermann, C. Werner, Hermannstadt 1892.
Výsady miest a mestečiek na Slovensku I, ed. Ľ. Juck, Bratislava 1984.
Zsigmondkori oklevéltár I, ed. E. Mályusz, Budapest 1951.
Secondary works:
Amman H., Die französische Südostwanderung im Rahmen der mittelalterlichen französischen Wanderungen, "Südostforschungen" 14 (1955), pp. 406-428.
Bárczi G., A középkori vallon magyar érintke¬zésekhez. "Századok" 71 (1937), 9 10, pp. 399 416.
Csákó J. Az Árpád-kori Magyarország a francia trerületen keletkezett elbeszelő kútfők tükrében. Doktori diszertáció. Budapest 2015.
Fehértói K., Onomasticon Hungaricum. Nomina propria personarum aetatis Arpadiane. Árpád-kori személynévtár (1000-1301), Budapest 2004.
Fekete Nagy A., A Szepesség terūleti és társadalmi kialakulása, Budapest 1934.
Fügedi E., Székesfehérvár középkori alaprajza és a polgárság kezdetei Magyarországon, "Településtudományi Közlemények" 20 (1967), pp. 31–45.
Györffy Gy., A székesfehérvári latinok betelepülésének kérdése, in: Székesfe¬hérvár Évszázadai, 2, Középkor, ed. A. Kralovánszky, Székesfehérvár 1972, pp. 37–42.
Györffy Gy., Az Árpád-kori Magyarország történeti földrajza I-II, Budapest 1963-1987.
Gysseling M., Zur Romanisierung germanischer Personennamen in Wallonien im Frühmittelalter, in: Namenforschung. Festschrift für A. Bach zum 75 Geburtstag. Heidelberg 1965, pp. 49-54.
Homza M., Vývoj sídelno-etnických pomerov včasnostredovekého Spiša, in: Historia Scepusii I, eds. M. Homza, S. A. Sroka, Bratislava-Kraków 2009, pp. 175-186.
Klein K. K., Flandrenses in Siebenbürgen, in: Zeitschrift für Mundartforschung 28 (1961) 1, pp. 43-70.
Kristó Gy., Nem magyar népek a középkori Magyarországon, Budapest 2003, pp. 167-178.
Labanc P., Spišské Vlachy, in: Lexikon stredovekých miest na Slovensku, eds. M. Štefánik, J. Lukačka, Bratislava 2010.
Marek M., Saxones nostri de Scepus. K niektorým otázkam príchodu saských hostí a ich života na Spiši, in: Terra Scepusiensis. Stav bádania o dejinách Spiša, Levoča-Wroclaw 2003, pp. 353-366.
Pohl, Walter – HARTL, Ingrid – HAUBRICHS, Wolfgang (eds.). Walchen, Romani und Latini. Variationen einer nachrömischen Gruppenbezeichnung zwischen Britannien und dem Balkan. Wien 2017.
Ratkoš, Peter. Privilégium Spišských Vlách a Turnianske prédium. In Slovenská Archivistika, 14, 1979, p. 84 85.
Schmauk, Michael (ed.). Supplementum analectorum terrae Scepu¬siensis II. Szepesváraljae 1889.
Sedlák, Vincent (ed.). Regesta diplomatica nec non epistolaria Slovaciae (further RDSl) II. Bratislava 1987.
Szentpétery, Emericus (ed.). Regesta regum stirpis Arpadianae critico diplomatica I/2. Budapest 1927.
Székely Gy., A Székesfehérvári Latinok és vallonok a középkori Magyarországon, in: Székesfe-hérvár Évszázadai 2, Középkor, ed. A. Kralovánszky, Székesfehérvár 1972, pp. 48 49.
Székely Gy., Wallons et Italiens en Europe Centrale aux XIe-XVIe siècle, "Annales Universitatis Scientiarum Budapestinensis de Rolando Eötvös nominatae. Sectio historica" 6 (1964) pp. 3-71.
Varsik B., Osídlenie Košickej kotliny III, Bratislava 1977.
Varsik B., Stredoveké miestne názvy na Slovensku vzniknuté po príslušníkoch rôznych národností Uhorska, in: Z osídlenia západného a stredného Slovenska v stredoveku, Bratislava 1984, pp. 58-161.
Zientara B., Walonowie na Śląsku w XII i XIII wieku, "Przegląd Historyczny" 66 (1975) nr. 3, pp. 349-369.
Zolnay L., Az esztergomi latinusokról, in: Annales Strigonienses. Esztergom évlapjai. Az esztergomi múzeumok évkönyve. I, ed. L. Zolnay, [Bp.] 1960, pp. 155–167.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Miloš Marek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
