Oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Jana Stefki ps. „Mściciel” w latach 1945–1946 w świetle dokumentów UB
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.654Słowa kluczowe:
Jan Stefko, Oddział Narodowych Sił Zbrojnych ps. „Mściciel”, Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, władza komunistycznaAbstrakt
Po zakończeniu II wojny światowej myśli o wolnej i suwerennej ojczyźnie skłoniły Jana Stefkę do utworzenia oddziału NSZ, który miał przeciwstawić się totalitarnemu reżimowi komunistycznemu. Oddział powstał w styczniu 1946 roku w Golcowej i Domaradzu w powiecie brzozowskim. W czasie krótkiej, bo dwumiesięcznej, działalności oddział dokonał 24 napadów, kilku rozbrojeń posterunków MO, rozbrojeń żołnierzy WP, 3 zabójstw ludzi związanych z „bezpieką”, podejmując tym samym walkę z reżimem komunistycznym na początku jego istnienia. Oddział został zlikwidowany w ramach akcji pościgowej po dokonanym ataku na Przecław, bez udziału sieci agenturalnej, w wyniku której faktycznie uległ rozproszeniu. Część jego członków została zabita i skazana na wieloletnie więzienia, pozostali zaś ujawnili w UB swą działalność w oddziale „Mściciela”. Jan Stefko doświadczył losu wielu innych przywódców zbrojnego podziemia. Wprawdzie wyszedł obronną ręką z okrążenia w Grudnej i ponownie włączył się do antykomunistycznej partyzantki, jednak jesienią został zamordowany.
Bibliografia
AIPN Kr, sygn. 307.81, t. 1, Kozłowski Józef.
AIPN Kr, sygn. 307/81, t. 1, Akta podręczne dotyczące PUBP w Dębicy.
AIPN Kr, sygn. 307/81, t. 2, Akta w sprawie zbrodnicza działalność funkcjonariuszy PUBP Dębica.
AIPN Rz, sygn. 190/280, Noster Franciszek.
AIPN Rz, sygn. 043/421, Paulo Kazimierz.
AIPN Rz, sygn. 051/105, Dokumenty dotyczące Jana Stefko ps. „Mściciel”.
AIPN Rz, sygn. 180/1119/J, Dzięgiel Walenty.
AIPN Rz, sygn. 180/1600/J, Kosydar Stanisław.
AIPN Rz, sygn. 04/128, Sprawozdania z pracy PUBP Dębica za lata 1945–1949.
AIPN Rz, sygn. 0172/14/J, Charakterystyka nr 13 oddziału Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) pod dowództwem Stefko Jana ps. „Mściciel”.
AIPN Rz, sygn. 05/24, Charakterystyka nr 8 reakcyjnej bandy terrorystyczno-rabunkowej o zabarwieniu NSZ pod dowództwem Antoniego Żubryda „Zucha”.
AIPN Rz, sygn. 05/48, Charakterystyka nr 28 bandy terrorystyczno-rabunkowej pod dowództwem Aleksandra Rusina ps. „Rusal”.
AIPN Rz, sygn. 043/421, Sprawa agenturalno-poszukiwawcza kryptonim „Rozwiedziony” dotycząca Jana Stefko ps. „Mściciel”, dowódca oddziału NSZ, należał również do „Ognia”. Podejrzany o dokonanie morderstw, rozstrzelany w 1946 r.
APRz, sygn. 26, Starostwo Powiatowe w Dębicy; przestępczość ogólna i jej zwalczanie rok 1946.
Ludwik Różański (zebrane przez autora w 2014 roku).
Chmielowiec P., Urząd Bezpieczeństwa w Brzozowie 1944–1956. Rzeszów 2008.
Dereń B., Józef Kuraś, „Ogień”. Partyzant Podhala. Warszawa 2000.
Dębica. Zarys dziejów miasta i regionu. Pod red. J. Buszki, F. Kiryka. Kraków 1995.
Fornal P., Konspiracja akowska i poakowska w powiecie brzozowskim (1939–1949). Rzeszów 2010.
Jaśniak J., Trzej od „Mściciela”. „Katolik” R. [8]: 1989, nr 27, s. 10.
Piątek W., Dzieje parafii Siedliska Bogusz od XIV do XXI wieku. Tuchów 2010.
Stanaszek B., Sprawa agenturalna „Północ”, Represje UB wobec działaczy na pograniczu powiatów: jasielskiego, dębickiego i tarnowskiego. Brzostek 2009.
Surdej M., Oddział partyzancki Wojciecha Lisa 1941–1948. Rzeszów–Mielec 2009.
Syrek W., Przeciw brunatnemu i czerwonemu zniewoleniu. Józef Cieśla „Topór”. Krosno 2009.
Twarze bezpieki w Polsce południowo-wschodniej 1944–1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Informator personalny. Pod red. J. Izdebskiego, K. Kaczmarskiego, M. Krzysztofińskiego. Rzeszów 2007.
Zagórski A., Walka o niepodległy byt narodu polskiego. W: Dębica. Zarys dziejów miasta i regionu. Pod red. J. Buszki, F. Kiryka. Kraków 1995, s. 513–518.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2014 Rafał Szczygieł
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
