“Solitudinem faciunt, pacem appellant”. Koliyivshchyna: a Polish historiographic reflection and a metaphor of unity
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.29203Słowa kluczowe:
hajdamacy, historiografia, Humań, koliszczyzna, metaforaAbstrakt
Przedmiotem analiz jest poszukiwanie metafor historycznych konstruujących polską historiografię koliszczyzny. Analizując wydarzenia 1768 roku w twórczości Jerofeusza Korczyńskiego, Kornela Sroczyńskiego, (M.) Darowskiego, Eustachego Iwanowskiego, Joachima Bartoszewicza, Edwarda Likowskiego, Jana Marka Giżyckiego, czy Franciszka Rawity-Gawrońskiego, zwrócono uwagę na – konstruującą ich uczone narracje – metaforę państwowo-narodowej i konfesyjnej jedności. Choć narracje te epatują krwią i mordem, nie ukazują społeczności ukraińskiej jako jedynie winnej krwawych wydarzeń.
Bibliografia
Adamski Ł., Nacjonalista postępowy. Mychajło Hruszewski i jego poglądy na Polskę i Polaków, Warszawa 2011.
Assmann J., Collective Memory and Cultural Identity, “New German Critique” 65 (1995), pp. 125–133.
Bartoszewicz J., Szkic dziejow Kościoła ruskiego w Polsce, Krakow 1880.
Bilinsky Y., Mykhaylo Drahomanov, Ivan Franko, and the Relations between the Dnieper Ukraine and Galicia in the Last Quarter of the 19th Century, “Annals of the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the U.S.” 7 (1959) no. 1–2, pp. 1542–1566.
Bоrеk P., Zapomniany poemat o rzezi humańskiej 1768 roku, in: P. Bоrеk, Od Piławiec do Humania, Krakow 2005, pp. 173–191.
Butterwick R., Deconfessionalization? The Policy of the Polish Revolution towards Ruthenia, 1788–1792, “Central Europe” 6 (2008) no. 2, pp. 91–121.
Czernecki J., Mały krol na Rusi i jego stolica Krystynopol, Krakow 1939.
Filipowicz M., Edward Likowski jako historyk Kościoła unickiego (komunikat), “Roczniki Humanistyczne” 41 (1993) issue 7, pp. 59–63.
Florczak I., Źrodła do dziejow Podlasia w Archiwum rodziny Bartoszewiczow, “Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 15 (2015), pp. 161–176.
Florczak I., Z listów Zygmunta Glogera do Juliana Bartoszewicza, “Przegląd Nauk Historycznych” 15 (2016) no. 1, pp. 278–295.
Gawroński F. R., Historia ruchów hajdamackich w XVIII wieku, vol. 2, Lwów 1899.
Giller A., O życiu i pracach F.H. Duchińskiego, kijowianina, w jubileuszową rocznicę pięćdziesięcioletnich jego zasług naukowych, Lwow 1885.
Giżycki J. M., O bazylianach w Humaniu, “Przewodnik Naukowy i Literacki” 27 (1899), pp. 456–464.
Goszczyński S., Kilka słow o Ukrainie i rzezi humańskiej, in: S. Goszczyński, Zamek kaniowski. Powieść, Gliwice 2004, pp. 59–62.
Grucel A., Zbiory Eustachego Iwanowskiego — pamiętnikarza i publicysty historycznego w Bibliotece Jagiellońskiej, “Nowa Biblioteka” (2011) no. 1 (8), pp. 35–49.
Herlth J., Of Slaveholders and Renegades: Semantic Uncertainties in Volodymyr Antonovych’s Conversion to Ukrainianness, “Sprawy Narodowościowe. Seria nowa/ Nationalities affairs. New series” 49 (2017), pp. 1–12, https://ispan.waw.pl/journals/index.php/sn/article/view/sn.1305/3146.
Himka J.-P., The Greek Catholic Church and the Ukrainian Nation in Galicia, in: Religious Compromise, Political Salvation. The Greek Catholic Church and Nation-building in Eastern Europe, ed. J. Niessen, Pittsburgh 1993, pp. 7–26.
Hoszowska M., “Polityka historyczna” stańczykow, in: Historia, mentalność, tożsamość. Miejsce i rola historii oraz historykow w życiu narodu polskiego i ukraińskiego w XIX i XX wieku, eds. J. Pisulińska, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszow 2008, pp. 203–217.
Iwanowski E. (Helleniusz), O zgromadzeniu XX. Bazylianow w Humaniu tudzież kilka słow o stanie Ukrainy w ostatnich czasach, in: E. Iwanowski, Wspomnienia narodowe, Paryż 1861, pp. 199–261.
Iwanowski E. (Helleniusz), Ostatnie czasy unii, in: E. Iwanowski, Wspomnienia narodowe, Paryż 1861, pp. 154–191.
Koko E., Franciszek Rawita-Gawroński (1846–1930). Wobec Ukrainy i jej przeszłości. Studium anachronizmu, Gdańsk 2006.
Kołbuk W., Unia brzeska w dziewiętnastowiecznej historiografii polskiej, “Roczniki Humanistyczne” 41 (1993) no. 7, pp. 13–21.
Korzo M. A., Reality Invented: How Uniate Josaphat Kuntsevych Supposedly Contributed to the Conversion of Nikon, Patriarch of Moscow, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF: Philologiae” 38 (2020) issue 1, pp. 35–45.
Kudła A., Swawolni Kozacy i dzicy hajdamacy w tworczości Franciszka Rawity-Gawrońskiego, in: Galicyjskie dylematy, zbior rozpraw, ed. K. Karolczak, H. W. Żaliński, Krakow 1994, pp. 93–105.
Kufel R., Edward Likowski 1836–1915. Sufragan poznański, metropolita gnieźnieński i poznański, prymas Polski, Zielona Gora 2011.
Likowski E., Historia unii Kościoła ruskiego z Kościołem rzymskim, Poznań 1875.
Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku uważane głownie ze względu na przyczyny jego upadku, part 1, Poznań 1880.
Łazurko L., Bohaterowie i antybohaterowie: Eugeniusz Koko o Franciszku Rawicie-Gawrońskim, “Sensus Historiae” 12 (2013) no. 3, pp. 145–155.
Łukań R., Author dziejopisu monasteru krystynopolskiego o. Korneliusz Sroczyński ZŚBW (ur. 17/XI 1731 † 21/III 1790). Krotki życiorys, Krakow 1939.
Marcinkowska M., Wydarzenia roku 1768 w Humaniu w świetle rękopisow Biblioteki Kornickiej, in: Архітектурна та культурна спадщина історичних міст країн Центрально-Східної Європи: кол. Монографія, eds. Р. Димчика, І. Кривошеї, Н. Моравця, Умань–Познань–Ченстохова 2016, pp. 204–214.
Maternicki J., Julian Bartoszewicz (1821–1870), in: Historycy warszawscy ostatnich dwoch stuleci, eds. A. Gieysztor, J. Maternicki, H. Samsonowicz, Warszawa 1986, pp. 77–91.
Morawiec N., Ks. Edward Likowski jako historyk Unii Brzeskiej, in: Wokoł archeologii słow i ich funkcjonowania. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Bańkowskiemu, eds. S. Podobiński, M. Lesz-Duk, Częstochowa 2001, pp. 767–785.
Morawiec N., Rzeczypospolita, katolicyzm, kresy. Makryna Mieczysławska w historiografii polskiej XIX wieku, “Częstochowskie Teki Historyczne” 2 (2011), pp. 121–142.
Morawiec N., “Pany! ne bijte sia, to wse Moskali roblat — tatarszczyna!”. Agatona Gillera i Franciszka Henryka Duchińskiego konstruowanie “turańskości Moskali”, in: Wspolne dziedzictwo. Rzeczpospolita Obojga Narodow w polskiej, litewskiej i ukraińskiej historiografii XIX–XXI wieku, ed. M. Hoszowska, et. al., Rzeszow 2019, pp. 175–197.
Nowicka-Jeżowa A., Udział bazylianow w kształtowaniu kultury chrześcijańskiej na wschodnich Kresach Rzeczypospolitej, “Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 4–5 (1997), pp. 240–251.
Opis krotki rzezi w mieście Humaniu od czerni ukraińskiej dnia 20 miesiąca czerwca 1768 roku zdziałanej, in: Bunt hajdamakow na Ukrainie r. 1768 opisany przez Lippomana i dwoch bezimiennych, ed. E. Raczyński, Poznań 1854, pp. 121–146.
Pidłyрczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie: szkoły i książki w działalności zakonu, Wrocław 1986.
Plokhy S., Between Poland and Russia: Mykhailo Hrushevsky’s Dilemma, 1905–1907, “Journal of Ukrainian Studies” 33–34 (2008–2009): Tentorium Honorum: Essays Presented to Frank E. Sysyn on His Sixtieth Birthday, eds. O. A. Andriewsky, Z. E. Kohut, S. Plokhy, L. Wolff, Toronto 2010, pp. 387–400.
Radwan M., Bazylianie w zaborze rosyjskim w latach 1795-1839, “Nasza Przeszłość” 93 (2000), pp. 153–225.
Skinner B., Borderlands of Faith: Reconsidering the Origins of a Ukrainian Tragedy, “Slavic Review” 64 (2005) no. 1, pp. 88–116.
Sokyrska W., Srogosz T., The haidamaks and Koliyivshchyna in the Polish and Ukrainian historiography. The Polish-Ukrainian duet, “Review of Historical Sciences” 16 (2017) no. 3, pp. 7–40.
[Sroczyński K.], Rękopis X. Kornelego Sroczyńskiego, byłego superiora Krystynopolskiego, “Przegląd Dziejow Polskich” 3 (1839) 3, pp. 36–46.
Stern D., The Making of a Marian Geography of Grace for Greek Catholics in the Polish Crownlands of the 17th–18th Centuries, “Religions” 12 (2021) issue 6, pp. 1–29, https://doi.org/10.3390/rel12060446.
Stetsyk Y. O., Monasteries of western dioceses of Kyiv union metropoliya (90th years of XVII 90th years of XVIII centuries): jurisdictional conversions, in: Relevant research of historical sciences: collective monograph, ed. V. M. Andreyev, et al., Lviv–Toruń 2019, pp. 164–182.
Szumiło M., Rec. “Eugeniusz Koko, Franciszek Rawita-Gawroński (1846–1930) wobec Ukrainy i jej przeszłości,” Gdańsk 2006, pp. 276, “Res Historica” 26 (2008), pp. 175–177.
Świerczyńska D., Jan Мarek Giżycki jako historyk szkolnictwa zakonnego, in: Київські полоністичні студії, ed Р. Радишевський, vol. 26, Київ 2015, pp. 325–331.
Warmiński J., Giżycki Jan Marek, in: Encyklopedia katolicka, ed. L. Bieńkowski, vol. 5, Lublin 1989, pp. 1096–1097.
Woźniak M., Metafora jako narzędzie badań historycznych. Kilka uwag na marginesie pracy R. Stobieckiego “Bolszewizm a historia. Proba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejow”, “Historyka” 30 (2000), pp. 89–112.
Tamm M., History as Cultural Memory: Mnemohistory and the Construction of the Estonian Nation, “Journal of Baltic Studies” 39 (2008) issue 4, pp. 499–516.
Telvak V. [Vitalii], Telvak V. [Viktoria], Ukrainian historiography in the mirror of Polish journalism (Mykhailo Hrushevskyi Contra Francishek Ravita-Gavronsky), “Східноєвропейський історичний вісник” (2018) no. 7, pp. 46–53.
***
Антонюк-Кисіль П., Теорія “культуртрегерства” в польській романтичній історіографії ХІХ ст., in: Наукові записки, вип. 13, Кіровоград 2010, pp. 208–215 (Серія: Історичні науки).
Безпалько У., Деякі аспекти унійної діяльності митрополита Андрея Шептицького на початку ХХ ст., “Наукові записки Тернопільського національного педагогічного університету імені Володимира Гнатюка. Cерія: Історія” (2013) no. 1, pp. 104–109.
Ваврик М., О. Корнило Срочинський, ЧСВВ, Історіограф і Проповідник (1731–1790), “Записки ЧСВВ” 3 (1960) issue 3–4, pp. 429–439.
Єршов В., Герменевтична актуалізація конволютного принципу мемуаризації “Спогади минулих літ” Євстахія Івановського, “Українська полоністика” (2006) no. 2: Філологічні дослідження, pp. 225–234.
Кривошея І., Василіанський орден на Правобережній Україні в др. пол. ХVІІІ — пер. трет. ХІХ ст. in: Архітектурна та культурна спадщина історичних міст країн Центрально-Східної Європи: кол. Монографія, eds. Р. Димчика, І. Кривошеї, Н. Моравця, Умань–Познань–Ченстохова 2016, pp. 115–132.
Кузнець Т., Уманське духовне училище: будинок та навчальний заклад, in: Архітектурна та культурна спадщина історичних міст країн Центрально-Східної Європи: кол. Монографія, eds. Р. Димчика, І. Кривошеї, Н. Моравця, Умань–Познань–Ченстохова 2016, pp. 169–175.
Лѣтопись монастыря оо. Василіянъ въ Кристинополи одъ єго основаня в 1768 до 1889 року. Уложив Василь Чернецкій парох зі Сѣльця белского, Львовъ 1893.
Назарко І., Методичний підручник василіянських місій о К. Срочинського (у 200-ліття його появи: 1772–1972), “Записки ЧСВВ” 9 (1974), pp. 142–151.
Польська поема про уманську різню, подав др. Іван Франко, “Записки Наукового товариства im. Шевченка” 62 (1904), pp. 1–40.
Ромащенко Л., Коліївщина в художній інтерпретації Т. Шевченка і С. Гощинського, in: Київські полоністичні студії, vol. 24, ed. Р. Радишевський, Київ 2014, pp. 133–141.
Ромащенко Л., Тарас Шевченко і Богдан Залеський, in: Київські полоністичні студії, vol. 24, ed. Р. Радишевський, Київ 2014, pp. 126–132.
Россия и Речь Посполитая накануне разделов, 10.12.2021, http://www.spbiiran.nw.ru/kruglyi-stol-tairova-7-12-21/Старостенко В. В., Проблема Брестской церковной унии в белорусской общественно-философской мысли конца XVI в. — начала XVII в., in: 750 определений религии: история символизаций и интерпретаций, ed by Е. И. Аринин, Владимир 2014, pp. 429–459.
Стецик Ю., Ченці-педагоги уманських василіанських шкіл (1769–1774 рр.): біографічний огляд, “Емінак” (2016) no. 2 (1), pp. 22–27.__Таїрова-Яковлева Т. Г., Коліївщина: великі ілюзії, Київ 2019.
Таирова-Яковлева Т. Г., Участие запорожцев в восстании гайдамаков 1768 г. (Колиивщина), “Quaestio Rossica” 7 (2019) no. 3, pp. 969–980.
Таирова-Яковлева Т. Г., Между Речью Посполитой и Россией: Правобережная Украина в эпоху гайдамаков, Санкт-Петербург 2020.
Таирова-Яковлева Т. Г., Колиивщина в исторической памяти, “Диалог со временем” (2019) issue 66, pp. 37–53.
Шевченко В., Православно-католицка полеміка та проблеми унійності в житті Руси–Україны доберестейського періоду, Київ 2001.
Ярмошик І., Історія міста Старокостянтинова в дослідженнях Яна Марека Гіжицького (1844–1925), in: Болохівщина: осягнення історії. Матеріали Всеукраїнської науково-практичної конференції, ed. О. Журко, Хмельницький 2009, part 1, pp. 96–101.
Ярмошик І., Волинезнавчі дослідження Яна Марека Гіжицького (1844–1915 рр), “Часопис Української Історії” (2010) no. 18, pp. 94–99.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
