Ku ekumenii realistycznej. W poszukiwaniu przyczyn trudności w katolicko-prawosławnym dialogu teologicznym
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.3353Słowa kluczowe:
dialog ekumeniczny, Kościół rzymskokatolicki, Kościół prawosławny, ekumenizm, eklezjologiaAbstrakt
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja ważniejszych przyczyn trudności w katolicko-prawosławnym dialogu teologicznym na forum światowym. Temat został rozwinięty w czterech częściach. Najpierw zwrócono uwagę na odmienną świadomość podziału w katolicyzmie i w prawosławiu. Następnie dokonano ogólnej prezentacji wybranych aspektów katolicko-prawosławnego „dialogu miłości” i „dialogu prawdy”. W trzeciej części omówiono uwarunkowania początków dialogu teologicznego między obydwoma Kościołami. W końcu odniesiono się do kluczowych problemów natury eklezjologicznej, które pojawiły się w toku dialogu, takich jak uznanie kościelnego statusu partnerów dialogu, rozumienie kategorii „Kościołów siostrzanych” i stosunek do kwestii „uniatyzmu”. Ostatecznie stwierdzono, że katolicko-prawosławny dialog teologiczny jest dialogiem trudnym. Istniejące trudności dialogowe nie muszą jednak prowadzić do zniechęcenia, ale wręcz przeciwnie – mogą stać się impulsem do pogłębienia i ożywienia katolicko-prawosławnego dialogu teologicznego.
Bibliografia
Archijeriejskij Sobor Russkoj Prawosławnoj Cerkwi, Osnownyje principy otnoszenija Russkoj Prawosławnoj Cerkwi k inosławiju (2000), „Żurnał Moskowskoj Patriarchii” 2000 nr 10, s. 22-30.
Bourgine B., La réception de la déclaration de Balamand, w: Comité mixte catholique-orthodoxe en France, Catholiques et Orthodoxes: les enjeux de l’uniatisme. Dans le sillage de Balamand, Paris 2004, s. 247–275.
Brewe papieża Pawła VI „Ambulate in dilectione” ogłaszające wymazanie z pamięci i miejsca w Kościele ekskomunik z 1054 roku (7 grudnia 1965), w: Jan Paweł II w dialogu miłości z Kościołem Wschodnim, red. A. Polkowski, Warszawa 1984, s. 332–333.
Bujak J., Jedność na nowo odkrywana. Dialog katolicko-prawosławny w latach 1958–2000, Poznań 2001.
Burza w prawosławiu po historycznym spotkaniu, https://wiadomości.monasterujkowice.pl/?p=17699 (15.05.2018).
Cazzago A., Giovanni Paolo II e Alessio II. Un incontro per sperare, „Communio” (wyd. wł.) 2003 nr 190–191, s. 111–150.
Commission internationale mixte pour le dialogue théologique entre l’Église catholique romaine et l’Église orthodoxe, Synodalité et primauté au premier millénaire: vers une compréhension commune au service de l’unité de l’Église (Chieti, 21 septembre 2016), „Istina” 62 (2017) nr 1, s. 97–103.
Conciliorum Oecumenicorum Generaliumque Decretal, The Great Councils of the Orthodox Churches. Decisions and Synodika, ed. A. Melloni, Brepols 2016, s. 1253–1293 (Corpus Christianorum Oecumenicorum Generaliumque Decreta. Editio critica, IV.3).
Consulta ortodossa – cattolico-romana negli USA, Finalità, metodo e temi del dialogo (1982), w: Enchiridion Oecumenicum. Documenti del dialogo teologico interconfessionale, vol. 2: Dialoghi locali 1965–1987, a cura di G. Cereti, S.J. Voicu, Bologna 1988, s. 1652–1660.
Erickson J., Reception into the Orthodox Church, „The Ecumenical Review” 54 (2002), s. 66–75.
Famerée J., Le dialogue catholique-orthodoxe. Bilan et perspectives, w: J. Famerée, Ecclésiologie et oecuménisme. Recueil d’études, Leuven–Paris–Bristol 2017, s. 407–422.
Felmy K.Ch., Współczesna teologia prawosławna, przeł. H. Paprocki, Białystok 2005.
Fotiju E., Gdy lęk silniejszy niż nadzieja…, w: Ekumeniczna odpowiedzialność na początku Trzeciego Tysiąclecia, red. G. Górka, S. Pawłowski, Lublin 2003, s. 215–235.
Glaeser Z., Istotne elementy eklezjologii „Kościołów siostrzanych”, w: „Kościoły siostrzane” w dialogu, red. Z. Glaeser, Opole 2002, s. 109–124.
Glaeser Z., Teologiczny dialog rzymskokatolicko-prawosławny: stan i perspektywy, w: Ekumenizm doktrynalny: schyłek czy nowy początek?, red. T. Kałużny, Z.J. Kijas, Kraków 2018, s. 91–117.
Hotz R., Kościół wschodni a Kościół zachodni. Dwie przeciwstawne perspektywy, „Communio” 13 (1993) nr 4, s. 65–75.
Hryniewicz H., Kościoły mniej siostrzane? Wokół dokumentów Kongregacji Nauki Wiary, „Więź” 34 (2001) nr 2, s. 46–60.
Hryniewicz W., Kościoły siostrzane: dialog katolicko-prawosławny 1980–1991, Warszawa 1993.
Iłarion(Ałfiejew), Prawosławno-katoliczeskije otnoszenija na sowriemiennom etapie, https://mospat.ru/ru/2010/11/15/news30385/ (11.12.2017).
Jakie rezultaty po ubiegłorocznym spotkaniu Franciszka z Cyrylem?, https://ekai.pl/jakie-rezultaty-po-ubieglorocznym-spotkaniu-franciszka-z-cyrylem/ (15.05.2018).
Jan Paweł II w dialogu miłości z Kościołem Wschodnim, red. A. Polkowski, Warszawa 1984.
Jan Paweł II, Encyklika „Ut unum sint” o działalności ekumenicznej, 25 maja1995, Watykan 1995.
Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone w czasie nabożeństwa ekumenicznego w prawosławnej katedrze św. Mikołaja (Białystok, 5 czerwca 1991), w: Ut unum. Dokumenty Kościoła katolickiego na temat ekumenizmu 1982–1998, red. S.C. Napiórkowski, K. Leśniewski, J. Leśniewska, Lublin 2000, s. 576–578.
Jarco J., Stagnacja czy postęp? Dialog katolicko-prawosławny, „Życie i Myśl” 1972 nr 11–12, s. 59–70.
Kałużny T., Eklezjalna świadomość prawosławia a ekumenia, „Sympozjum” 11 (2007) nr 1, s. 51–66.
Kałużny T., Na drogach jedności. Dwustronne dialogi doktrynalne Kościoła rzymskokatolickiego na płaszczyźnie światowej, Kraków 2012.
Kałużny T., Prawosławie, w: Jan Paweł II, Encyklopedia dialogu i ekumenizmu, red. E. Sakowicz, Radom 2006, s. 365–388.
Kasper W., Między Moskwą a Rzymem – teologiczne korzenie problemu, „Przegląd Powszechny” (2002) nr 6, s. 307–318.
Kizeridis P., Il dialogo tra le Chiese cattolica e ortodossa dal 1920 all’abolizione delle scomuniche, Roma 1966.
Klinger J., O istocie prawosławia. Wybór pism, Warszawa 1983.
Kommientarij Sinodałnoj Bogosłowskoj Komissi k dokumentam diałoga mjeżdu RPC MP i RKC, http://www.ortho-hetero.ru/index.php/doc-ecum/408 (12.04.2018).
Kongregacja Nauki Wiary, List „Communionis notio” o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia (28 maja 1992), w: W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966–1994, red. i tłum. J. Królikowski, Z. Zimowski, Tarnów 2010, s. 470–483.
Kongregacja Nauki Wiary, Nota na temat właściwego używania pojęcia „Kościoły siostrzane” (30 czerwca 2000), „Studia i Dokumenty Ekumeniczne” 17 (2001) nr 1, s. 91–94.
Kuźma A., Międzynarodowy dialog teologiczny Kościoła prawosławnego z Kościołem rzymskokatolickim, „Elpis” 16 (2014), s. 11–18.
Larchet J.-C., Kościół – Ciało Chrystusa. Relacje między Kościołami, przekł. N. H. Aleksiejuk, Białystok 2016.
Larenzakis G., The Unity of the Church as Koinonia. Some Reflections from an Orthodox Standpoint, „The Ecumenical Review” 45 (1993) no 1, s. 69–71.
Manna S., Quale la recezione effettiva seguita ai dialoghi della Commissione mista cattolico-ortodossa?, „Nicolaus” 20 (1993) nr 2, s. 55–76.
Martano V., Athenagoras, il patriarca (1886–1972). Un cristiano fra crisi della coabitazione e utopia ecumenica, Bologna 1996.
Międzynarodowa Komisja Mieszana do Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, Misterium Kościoła i Eucharystii w świetle tajemnicy Trójcy Świętej (Monachium, 1982), w: W. Hryniewicz, Kościoły siostrzane: dialog katolicko-prawosławny 1980–1991, Warszawa 1993, s. 35–44.
Międzynarodowa Komisja Mieszana do Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, Wiara, sakramenty i jedność Kościoła (Bari, 1987), w: KoS, s. 45–55.
Międzynarodowa Komisja Mieszana do Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, Sakrament kapłaństwa w sakramentalnej strukturze Kościoła ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia sukcesji apostolskiej dla uświęcenia i jedności Ludu Bożego (Uusi Valamo, 1988), w: KoS, s. 56–66.
Międzynarodowa Komisja Mieszana do Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, Dokument o uniatyzmie i prozelityzmie (Freising, 1990), w: KoS, s. 67–69.
Międzynarodowa Komisja Mieszana do Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, Uniatyzm, metoda unijna przeszłości, a obecne poszukiwanie pełnej wspólnoty (Balamand, 1993), „Studia i Dokumenty Ekumeniczne” 10 (1994) nr 2, s. 77–82.
Ogickij D.P., Kozłow M., Prawosławije i zapadnoje christianstwo. Uczebnoje posobije dla duchownych sieminarij i duchownych ucziliszcz, Moskwa 1999.
Papieska Rada do Spraw Jedności Chrześcijan, Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu (25 marca 1993), w: UU, s. 30–101.
Paprocki H., Dialog ekumeniczny z punktu widzenia prawosławnego, w: Od konfrontacji do dialogu. Doświadczenia Kościoła w XX wieku, red. V. Kmiecik, A. Czaja, K. Kowalik, Lublin 2003, s. 301–306.
Paprocki H., Kościoły nie całkiem siostrzane, „Więź” 26 (1993) nr 7, s. 168–171.
Petrà B., Al cuore dell’Ortodossia. La teologia ortodossa e le nuove frontiere del dialogo tra Ortodossia e Cattolicesimo, „Rassegna di teologia” 41 (2000) nr 5, s. 737–748.
Petrà B., Sul dialogo teologico ufficiale tra ortodossia e cattolicesimo, „Archivio Teologico Torinese” 11 (2005) nr 2, s. 283–310.
Plan pour la mise en route du dialogue théologique entre l’Église catholique et l’Église orthodoxe, „Proche-Orient Chrétien” 51 (2001) fasc. 1–2, s. 143–149.
Response of the Orthodox-Roman Catholic Consultation in the United States to the Joint International Commission for Theological Dialogue Between the Orthodox Church and Roman Catholic Church Regarding the Balamand Document (dated June 23, 1993): „Uniatism, Method of Union of the Past, and the Present Search for Full Communion” (Brighton, MA, 1994), w: The Quest for Unity: Orthodox and Catholics in Dialogue. Documents of the Joint International Commission and Official Dialogues in the United States 1965–1995, ed. J. Borelli, J.H. Erickson, New York–Washington 1996, s. 184–190.
Saint et Grand Concile de l’Église orthodoxe, Les relations de l’Église orthodoxe avec l’ensemble du monde chrétiens [Crète, 2016], w: The Great Councils of the Orthodox Churches. Decisions and Synodika, ed. A. Melloni, Brepols 2016, s. 1253–1293 (Corpus Christianorum Conciliorum Oecumenicorum Generaliumque Decreta. Editio critica, IV. 3).
Salachas D., Il dialogo teologico ufficiale tra la chiesa cattolico-romana e la chiesa ortodossa. Iter e documentazione, Bari 1994.
Siemianowski A., Szkic zasad prawosławnej teologii, „W drodze” (1988) nr 8, s. 47–52.
Składanowski M., Tożsamość wyznaniowa. Studium ekumeniczne, Lublin 2012.
Sobór Watykański II, Dekret o ekumenizmie „Unitatis redintegratio” (21 listopada 1964), w: UU, s. 11–26.
Stavrou M., Les «ambigua» du Document de Balamand pour sa réception du côté orthodoxe, w: Comité mixte catholique-orthodoxe en France, Catholiques et Orthodoxes: les enjeux de l’uniatisme. Dans le sillage de Balamand, Paris 2004, s. 323–342.
Thomson F.J., Economy. An Examination of the Various Theories of Economy Held Within the Orthodox Church, With Special Reference to the Economical Recognition of the Validity of Non-orthodox Sacraments, „The Journal of Theological Studies” 16 (1965) no 2, s. 368–420.
„Tomos” patriarchy, w którym patriarcha Athenagoras I i zgromadzony z nim synod ogłaszają wymazanie z pamięci i miejsca w Kościele ekskomunik z 1054 r. (Fanar, 7 grudnia 1965), w: JPwD, s. 334–335.
Ut unum. Dokumenty Kościoła katolickiego na temat ekumenizmu 1982–1998, red. S. C. Napiórkowski, K. Leśniewski, J. Leśniewska, Lublin 2000.
Wspólna Deklaracja papieża Franciszka i patriarchy Cyryla, Hawana (Kuba), 12 lutego 2016 r., https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/inne/deklaracja-hawana_12022016.html (14.06.2018).
Wspólna deklaracja papieża Pawła VI i patriarchy Atenagorasa I zawierająca decyzję wymazania z pamięci i miejsca w Kościele sentencji ekskomunik z 1054 roku (Fanar, 7 grudnia 1965), w: JPwD, s. 330–331.
Wspólna deklaracja Papieża Jana Pawła II i Patriarchy Ekumenicznego Bartłomieja I, 29 czerwca 1995 r., w: UU, s. 362–364.
Zajawlenije Służby komunikacji OWCS o wstrecze Patpiarcha Maskowskowo i wsieja Rusi Kirilla i Papy Rimskowo Franciska (15.04.2016), https://mospat.ru/ru/2016/04/15/new130222 (15.05.2018).
Žak L., Il cammino ecumenico aperto da „Unitas redintegratio” tra difficoltà e speranze: in dialogo con l’ortodossia, „Lateranum” 81 (2015) nr 2, s. 443–470.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
