Parafia miejska przy kościele pw. Świętych Piotra i Pawła w Sandomierzu
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.3001Słowa kluczowe:
Sandomierz, diecezja krakowska, średniowiecze, nowożytność, Kościół katolickiAbstrakt
Artykuł prezentuje dzieje parafii miejskiej oraz kościoła pw. Świętych Piotra i Pawła w Sandomierzu. Jest to pierwsza próba ukazania całokształtu życia parafii od czasów średniowiecza do chwili utraty jej statusu w 1717 r., jak również losów samej świątyni, rozebranej ostatecznie na początku XIX w. Podstawą źródłową tegoż artykułu są przede wszystkim archiwalia Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, przechowywane w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu, które uzupełniono materiałami z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie oraz Archiwum Państwowego w Kielcach Oddział w Sandomierzu. Tekst podzielono na dziewięć części, w których omówiono m.in. najstarsze wzmianki o parafii i kościele, dzieje kolegium jezuickiego i działalność ks. Stefana Żuchowskiego. Artykuł jest ostatnim tekstem śp. ks. prof. Feliksa Kiryka i wieńczy jego bogaty dorobek naukowy z mediewistyki i historii nowożytnej.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu
Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, perg. 55.
Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, perg. 57.
Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, perg. 58.
Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, perg. 59.
Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu, perg. 128 II.
Acta consularia (1570–1575), sygn. 579.
Acta officialia (1556–1562), sygn. 809.
Acta officialia (1562–1570), sygn. 810.
Acta officialia (1571–1583), sygn. 811.
Acta officialia (1592–1606), sygn. 813.
Acta officialia (1606–1613), sygn. 815.
Acta officialia (1630–1634), sygn. 818.
Acta officialia (1634–1639), sygn. 819.
Acta officialia (1642–1647), sygn. 822.
Acta officialia (1706–1713), sygn. 829.
Acta officialia Sandomiriensia (1657–1675), sygn. 242 II.
Akta Bractwa Sodalisów Niepokalanego Poczęcia NMP oraz dowody wpłaty do kasy Bractwa (1855–1862), sygn. 452.
Akta kapituły katedralnej sandomierskiej dotyczące posiedzeń kapitulnych, uchwał i dekretów na nich zapadłych (1810–1859), sygn. 246.
Akta kościoła i parafii św. Piotra w Sandomierzu (1533–1797), sygn. 591.
Akta miasta Sandomierza (1286–1811), sygn. 568
Akta parafii miejskiej i jej uposażenia oraz stosunków na tym tle z miastem Sandomierzem (XV–XIX), sygn. 590.
Akta parafii miejskiej św. Piotra w Sandomierzu (XV–XVIII), sygn. 589.
Akta parafii miejskiej w Sandomierzu (1696–1714), sygn. 596.
Akta różne (XVIII–XIX), sygn. 259 II.
Dochody i wydatki kapitulne z lat 1695, 1706, 1746–1799 (XVII–XVIII), sygn. 81.
Fragmenty księgi oficjała kurzelowskiego (1692–1694), sygn. 832.
Ks. Stefan Żuchowski (1692–1712), sygn. 871.
Ks. Stefan Żuchowski (1701–1715), sygn. 872.
Księga elekcji i posiedzeń Bractwa Sodalisów Niepokalanego Poczęcia NMP przy parafii katedralnej w Sandomierzu (1718–1797, 1855–1863), sygn. 436.
Księga chrztów parafii miejskiej w Sandomierzu (1655–1690), sygn. 594.
Księga rachunkowa funduszów Bractwa Sodalisów Niepokalanego Poczęcia NMP (1855–1863), sygn. 453.
Notaty historyczne ks. Melchiora Bulińskiego, część VII (XIX), sygn. 506.
Ofiara na wojsko Rzeczypospolitej (1789), sygn. 480.
Papiery po ks. Stefanie Żuchowskim (1690–1714), sygn. 268 II.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Acta episcopalia Cracoviensis, sygn. 5.
Acta officialia Cracoviensis, sygn. 5.
Visitatio Sandomieriensis Archidiaconatus a. D. 1646 ex commissione R. D. Petri
Gembicki, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae per Gregorium Kownacki IUD, custodem Tarnoviensem, Venceslaum Kostecki, praepositum Opocnensem, plebanum Malicensem Expedia, sygn. AV 7.
Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu
Akta Miasta Sandomierza, [Księga radziecka] Acta actorum consul sandomierie (1567–1570), sygn. 7.
Akta Miasta Sandomierza, [Księga radziecka] (1638–1641), sygn. 10.
Źródła drukowane
Akta wizytacji katedry wawelskiej oraz kościołów diecezji krakowskiej 1602–1604, opr. E. Bularz, Kraków 2014.
Album studentów Akademii Zamojskiej (1595–1781), opr. H. Gmiterek, Archiwum Dziejów Oświaty 11, red. K. Bartnicka, Warszawa 1994.
Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. 1, Kraków 1887.
Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 1–3, w: Opera omnia, z. 7–9, opr. A. Przeździecki, Kraków 1863–1864.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, cz. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, cz. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1883.
Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529, tzw. Liber retaxationum, wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968.
Księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z XV wieku, opr. A. Gąsiorowski [i in.], Kraków 2000.
Matricularum Regni Poloniae summaria, t. 1–5, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1905–1919.
Monumenta Poloniae Vaticana, opr. J. Ptaśnik, Kraków 1913.
Wiśniewski J., Diplomata regum, et privilegia. In archivo capituli Sandom. Conservata, Warszawa 1927.
Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, wyd. S. Kuraś, cz. 1, Lublin 1965.
Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, wyd. S. Kuraś, cz. 2, Lublin 1973.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 1, opr. S. Kuraś, Wrocław 1962.
Opracowania
Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 2005.
Buczek K., Rachunki świętopietrza jako podstawa badań nad zaludnieniem Polski XIV wieku, w: Mediaevalia. W 50. rocznicę pracy naukowej Jana Dąbrowskiego, opr. J. Garbacik, Warszawa 1960, s. 77–102.
Buko A., Sandomierz wczesnopiastowski, w: Dzieje Sandomierza, red. H. Samsonowicz, t. 1, Średniowiecze, red. S. Trawkowski, Warszawa 1993, s. 45–90.
Buliński M., Monografija miasta Sandomierza, Warszawa 1879.
Burdzy D., Działalność bractwa literackiego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny przy kościele św. Piotra w Sandomierzu w XVII stuleciu, ,,Zeszyty Sandomierskie” (2004), nr 18, s. 17–19.
Burdzy D., Kapela przy kolegium jezuickim i jej udział w życiu religijnym Sandomierza w XVII–XVIII wieku, „Res Historica” 49 (2000), s. 289–314.
Burdzy D., Szesnastowieczny Sandomierz. Kościół i miasto, Kielce 2012.
Chynczewska-Hennel T., Mario Filonardi – nuncjusz Stolicy Apostolskiej w latach 1636–1643. Rys biograficzny, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 42 (1999), s. 151–162.
Florek M., Początki kościołów sandomierskich w świetle wyników badań archeologicznych, „Zeszyty Sandomierskie” (2017), nr 43, s. 15–20.
Florek M., Sandomierski ośrodek grodowo-miejski w średniowieczu. Przemiany przestrzenne i funkcjonalne, Warszawa 2005.
Kaczor J., Seminarium duchowne archidiakonatu sandomierskiego (1636–1773), „Kronika Diecezji Sandomierskiej” (1970), nr 10–11, s. 249–254.
Kieszkowski W., Kolegium jezuickie w Sandomierzu, w: Pamiętnik Koła Sandomierzan 1925–1935, Warszawa–Sandomierz 1936, s. 5–49.
Kiryk F., Kościół i parafia św. Pawła w Sandomierzu w okresie staropolskim, w: Ecclesia, cultura, potestas, Kraków 2006, s. 105–125.
Kiryk F., Ksiądz Stefan Żuchowski, archidiakon sandomierski – próba portretu, w: Stosunki chrześcijańsko-żydowskie w historii, sztuce i pamięci. Europejski kontekst dzieł w katedrze sandomierskiej, red. U. Stępień, M. Teter, Sandomierz 2013, s. 157–231.
Kiryk F., Sandomierz w czasach Długosza, w: Jan Długosz w pięćsetną rocznicę śmierci, red. F. Kiryk, Olszyn 1983, s. 9–30.
Kiryk F., Stosunki kościelne, oświata i opieka społeczna, w: Dzieje Sandomierza, red. H. Samsonowicz, t. 2, XVI–XVIII w., red. F. Kiryk, cz. 2, W czasach stagnacji i upadku, Warszawa 1993, s. 81–140.
Kiryk F., Z dziejów szkolnictwa sandomierskiego w XV wieku, w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, t. 6, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1994, s. 197–206.
Kiryk F., Leśniak F., Mieszkańcy, w: Dzieje Sandomierza, red. H. Samsonowicz, t. 2, XVI–XVIII w., red. F. Kiryk, cz. 1, W okresie świetności, Warszawa 1993, s. 187–268.
Kracik J., Potrydencki system rekrutacji duchowieństwa w diecezji krakowskiej XVI–XVII, „Analecta Cracoviensia” 10 (1978), s. 471–492.
Kracik J., Vix venerabiles, Kraków 1982.
Krasnowolski B., Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. 2, Kraków 2004.
Kunkel R., Mrozowski P., Kościół św. Piotra w Sandomierzu. Analiza historyczno-architektoniczna, w: Sandomierz. Badania 1969–1973, t. 2, red. S. Tabaczyński, Warszawa 1993–1996, s. 144–156.
Lalik T., Lokacja Sandomierza w 1286 roku, w: Dzieje Sandomierza, red. H. Samsonowicz, t. 1, Średniowiecze, red. S. Trawkowski, Warszawa 1993, s. 99–114.
Litak S., Struktura i funkcje parafii w Polsce, w: Kościół w Polsce, wieki XVI–XVIII, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków 1999, s. 314–327.
Ładogórski T., Studia nad zaludnieniem Polski XIV wieku, Wrocław 1958.
Ładogórski T., Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego, Lwów 1930.
Rajman J., Średniowieczne patrocinia krakowskie, Kraków 2002.
Rysiewska T., Średniowieczny i nowożytny zespół sakralny oraz późniejsze układy archeologiczne – analiza stratygraficzna, w: Sandomierz. Badania 1969–1973, red. S. Tabaczyński, t. 2, Warszawa 1993–1996, s. 112–143.
Rysiewska T., Rysiewski H., Historia Wzgórza Collegium Gostomianum i kościoła św. Piotra: hipotezy i fakty, w: Sandomierz. Badania 1969–1973, red. S. Tabaczyński, t. 2, Warszawa 1993–1996, s. 459–468.
Tabaczyński S., Badania sandomierskie – refleksje po latach, ,,Z Otchłani Wieków” 60 (2005), nr 1–4, s. 7–20.
Tomaszewski A., Ekspertyzy dotyczące reliktów architektury odkrytych na terenie Collegium Gostomianum w Sandomierzu (fragmenty), w: Sandomierz. Badania 1969–1973, red. S. Tabaczyński, t. 2, Warszawa 1993–1996, s. 157–162.
Weber-Kozińska M., Fundamenty kościoła św. Piotra w Sandomierzu. Analiza materiału i techniki budowy, w: Sandomierz. Badania 1969–1973, red. S. Tabaczyński, t. 2, Warszawa 1993–1996, s. 163–177.
Wiśniewski J., Dekanat sandomierski, Radom 1915.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 4, cz. 2, Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III. 1588–1608, Kraków 1904.
Zwiercan M., Łukasz z Wielkiego Koźmina, www.ptta.pl/pef/pdf/ll/lukaszzwk.pdf [dostęp: 8 IX 2023 r.].
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
