Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim (departament i gubernia radomska) na tle sytuacji na wsi w okresie zaborów

Autor

  • Adam Orczyk Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

DOI:

https://doi.org/10.15633/sts.3004

Słowa kluczowe:

historia szkolnictwa, oświata ludu, Polska pod zaborami, rusyfikacja, szkolnictwo elementarne, życie społeczno-kulturowe na wsi w XIX wieku

Abstrakt

Wraz z zapoczątkowanym przez Komisję Edukacji Narodowej (1773–1794) przejmowaniem monopolu kształceniowego przez państwo dawne szkoły parafialne stawały się szkołami początkowymi (elementarnymi, ludowymi), których prowadzeniem miał odtąd zajmować się samorząd gminny. W przypadku ziem zaboru rosyjskiego okrojonych do granic Królestwa Polskiego, nazywanego po powstaniu styczniowym Krajem Nadwiślańskim, proces ten został ostatecznie sfinalizowany w latach 60. XIX w. W czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego podejmowane projekty oświatowe mające służyć rozwojowi szkolnictwa na wsi były w dużej mierze pozbawione podstaw wykonawczych, oparte wciąż na dobrej woli właścicieli ziemskich i dzierżawców dóbr rządowych, realizowane przy pomocy duchownych wolontariuszy, a przez samych włościan odbierane jako kolejny przejaw finansowego ucisku. Zakładano, że to oni będą musieli ponieść koszty związane z funkcjonowaniem szkoły. Jednakże przy obciążeniu na rzecz skarbu publicznego oraz świadczeniu różnych powinności pańszczyźnianych chłopi niechętnie zobowiązywali się do wnoszenia kolejnej opłaty, jaką była składka szkolna. Szkolnictwo elementarne organizowano w trudnych warunkach, w kraju wyniszczonym wojnami i z pustym skarbem, bez kadry naukowo-dydaktycznej i z niewydolną administracją, a po powstaniu styczniowym jeszcze mocniej przybrała na sile polityka rusyfikacyjna zaborcy. W XIX i pierwszych dekadach XX w. szkoła elementarna na wsi zachowywała wciąż swój charakter stanowy, co już w punkcie wyjścia deprecjonowało ją pod każdym względem: społecznym, naukowym, kulturowym.

Bibliografia

Opracowania:

Araszkiewicz S., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze rosyjskim w latach 1831–1918. Szkolnictwo elementarne, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 141–204.

Burszta J., Społeczno-kulturowe przesłanki rozwoju edukacji (w XIX i na początku XX wieku), w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 96–105.

Caban W., Szkolnictwo elementarne na ziemi kielecko-radomskiej (1809–1862), Kielce 1983.

Caban W., Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim w okresie działania ustawy szkolnej z 1833 r., „Rocznik Świętokrzyski” 6 (1977), s. 83–96.

Caban W., Urban W., Z badań nad poziomem oświaty społeczeństwa w Radomskiem w pierwszej połowie XIX w., „Rocznik Świętokrzyski. Prace Humanistyczne” 8 (1980), s. 31–49.

Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982.

Gierszewska B.L., Życiowa konieczność czy wybór? Kilka słów o nauczycielkach szkół elementarnych guberni radomskiej w okresie popowstaniowym, w: Ad Personam. Prace ofiarowane Profesorowi Adamowi Massalskiemu w 75. rocznicę urodzin, red. C. Jastrzębski, Kielce 2019, s. 163–179.

Historia wychowania, red. Ł. Kurdybacha, t. 2, Warszawa 1967.

Juśko E., Wpływ szkolnictwa ludowego autonomicznej Galicji na kształt polskiej szkoły powszechnej w latach 1918–1922, Lublin 2006.

Karbownik H., Szkoła elementarna w Klimontowie w latach 1792–1914, „Studia Sandomierskie” 5 (1985–1989), s. 79–107.

Korzeniowska W., Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach polskich – od drugiej połowy wieku XIX do roku 1918, Kraków 2004.

Orczyk A., Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa 2008.

Pająk J.Z., Historia podziałów administracyjnych, w: Mała Ojczyzna – Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe, red. G. Okła, Kielce 2002, s. 105–113.

Pelczar R., Rzymskokatolickie szkoły trywialne w Galicji w latach 1774–1875, Lublin 2014.

Podgórska E., Edukacja w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do powstania listopadowego, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 105–140.

Podgórska E., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze austriackim. Szkolnictwo elementarne, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 248–298.

Przeniosło M., Postawa chłopów Królestwa Polskiego wobec szkoły w latach I wojny światowej, w: Nauka i oświata a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Adamowi Massalskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Caban, Kielce 2003, s. 153–164.

Szewczuk D., Seminaria nauczycielskie w Królestwie Polskim (1866–1915), Lublin 2015.

Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.

Włoczyk P., Szkoły i szpitale w diecezji sandomierskiej w okresie rządów bpa Adama P. Burzyńskiego (1820–1830), „Nasza Przeszłość” 85 (1996), s. 207–266.

Wroczyński H., Dzieje oświaty polskiej 1795–1945, Warszawa 1996.

Pobrania

Opublikowane

2024-02-07

Numer

Dział

Historia

Podobne artykuły

41-50 z 71

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.