Metafizyczny sens osoby i jej relacja do podmiotu. Rekonstrukcja ujęcia Mieczysława A. Krąpca i Karola Wojtyły
DOI:
https://doi.org/10.15633/tst.40208Słowa kluczowe:
osoba, podmiot, metafizyka, samostanowienie, autodeterminacja, Krąpiec, WojtyłaAbstrakt
Źródła kategorii osoby sięgają religii i teologii chrześcijańskiej i zasadniczo stąd wypływa jej sens antropologiczny i współczesna kulturowa ranga. Koncepcja osoby w chrześcijaństwie służyła rozwiązaniu problemu wcielenia oraz dogmatu Trójcy Świętej. Pojęcie osoby współcześnie występuje w rozlicznych sensach. W artykule analizuję jej metafizyczny, substancjalny wymiar w oparciu o rozstrzygnięcia Krąpca i Wojtyły. Twierdzę, że w obydwu przypadkach kategoria osoby jest bliskoznaczna kategorii podmiotu. Atrybuty osoby, według Krąpca, to bytowa autonomia i podmiotowa zupełność bytowa, z czego wypływa nieudzielalność. Osoba w tym ujęciu to najwyższy stopień samoistności bytowej, szczytowa forma bytu. Podmiot zaś jest konsekwencją metafizycznego założenia, że wszelki akt jest bytowo niesamodzielny. U Wojtyły punktem wyjścia będzie czyn ludzki, który presuponuje istnienie osób. Poprzez czyn człowiek objawia się jako osoba wraz z jej strukturą samo-posiadania oraz samo-panowania. Czyn ujawnia sprawczość pewnego konkretnego człowieka, jego podmiotowość, czyli samoświadomą przyczynę, tj. samostanowienie i autodeterminację.
Bibliografia
Bartnik C. S., Personalizm, Lublin 2008.
Buttiglione R., Myśl Karola Wojtyły, tł. J. Merecki, Lublin 1996.
Boecjusz, Traktaty teologiczne, tł. R. Bielak, A. Kijewska, Kęty 2001.
Bremer J., Osoba — fikcja czy rzeczywistość? Tożsamość i jedność ja w świetle badań neurologicznych, Kraków 2014.
Copleston F., Osoba ludzka w filozofii współczesnej, tł. H. B., „Znak” 15 (1963) nr 11, s. 1283–1301.
Crosby J. F., Zarys filozofii osoby. Bycie sobą, tł. B. Majczyna, Kraków 2007.
Dec I., Personalizm czy personalizmy?, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 47–67.
Delsol Ch., Kamienie węgielne. Na czym nam zależy?, tłumaczenie i posłowie M. Kowalska, Kraków 2018.
Ferdynus M. ks., Projektowanie osób? O depersonalizacji człowieka we współczesnym transhumanizmie, „Ethos” 29 (2016) nr 4, s. 188–200.
Galarowicz J., Człowiek jest osobą. Podstawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyły, Kęty 2000.
Gaudaniec A., Existentia — Ego — Persona. Problem doświadczenia wewnętrznego i transcendencji osoby, w: Kim jest człowiek? Współczesne debaty antropologiczne, red. A. Maryniarczyk SDB, N. Gondek, Lublin 2020, s. 51–73.
Gaudaniec A., U podstaw bytowej jedności człowieka. Studium z metafizyki osoby, Lublin 2016.
Gogacz M., Osoba zadaniem pedagogiki: wykłady bydgoskie, Warszawa 1997.
Granat W., Osoba ludzka. Próba definicji, Lublin 2006.
Judycki S., Świadomość i pamięć. Uzasadnienie dualizmu antropologicznego, Lublin 2004.
Jusiak J., Osoba ludzka — substancja czy proces?, w: Podmiot w procesie, red. J. Jusiak, J. Mizińska, Lublin 1999, s. 131–162.
Kiereś H., Osoba i społeczność, Lublin 2013.
Kobierzycki T., Filozofa osobowości. Od antycznej teorii duszy do współczesnej teorii osoby, Warszawa 2001.
Kowalczyk S., Człowiek w myśli współczesnej. Filozofia współczesna o człowieku, Warszawa 1990.
Kozłowski R., Filozofia osoby ludzkiej w ujęciu Czesława Bartnika, Słupsk 2006.
Krąpiec A. M., Człowiek jako osoba, Lublin 2005.
Krąpiec M. A., Człowiek bytem osobowym. Św. Tomasza koncepcja człowieka, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 19–46.
Krąpiec M. A., Ja-człowiek. Zarys antropologii filozoficznej, Lublin 2005.
Mazur P. S., Spór o substancjalną koncepcję osoby, w: Spór o osobę w świetle klasycznej koncepcji człowieka. Studia i rozprawy, red. P. S. Mazur, Kraków 2012, s. 55–81.
Nowak A. J. OFM, Osoba-unikat w kosmosie, Lublin 2004.
Olson E. T., The Human Animal. Personal Identity Without Psychology, New York–Oxford.
Pałucki J. ks., Pojęcie „osoby” w Kościele pierwszych wieków, w: Godność chrześcijanina w nauczaniu Ojców Kościoła, red. ks. F. Draczkowski, Lublin 1996, s. 137–158.
Pasterczyk P., New Personalistic Philosophy Based on Hans Eduard Hengstenberg’s Interpretation of Max Scheler’s System, „Verbum Vitae” 38 (2020) nr 2, s. 593–611.
Pastuszka J., Filozoficzne i empiryczne pojęcie osoby ludzkiej, „Roczniki Filozoficzne” 11 (1963) z. 4, s. 45–60.
Possenti V., Filozofia po nihilizmie. Spojrzenie na przyszłość filozofii, tł. J. Merecki SDS, Lublin 2003.
Possenti V., Osoba nową zasadą, tł. J. Merecki SDS, Lublin 2017.
Possenti V., Racjonalność i życie wewnętrzne: „siedliska osoby”, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 79–91.
Rodziński A., Osoba, moralność, kultura, Lublin 1989.
Scheler M., Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przełożyli, wstępem i przypisami opatrzyli S. Czerniak i A. Węgrzecki, Warszawa 1987.
Skrzypczak R. ks., Osoba — substancja — relacja. Antonio Rosmini jako prekursor personalizmu europejskiego, „Ethos” 29 (2016) nr 4, s. 23–41.
Spaemann R., Osoby. O różnicy między czymś a kimś, tł. J. Merecki SDS, Warszawa 2001.
Starnowski W., Bycie osobą. Podstawy moralności i wychowania, Warszawa 2011.
Szulakiewicz M., Dialog i metafizyka. W poszukiwaniu nowej filozofii pierwszej, Toruń 2006.
św. Tomasz z Akwinu, Summa theologica, Taurini 1922.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1993.
Tischner J., Studia z filozofii świadomości, oprac. i przedmowa A. Węgrzecki, Kraków 2006.
Van Inwagen P., A jednak nie są trzema bogami, lecz jednym Bogiem, tł. P. Garbacz, „Roczniki Filozoficzne” 51 (2003) z. 1, s. 493–531.
Wald B., Klasyczne i współczesne koncepcje osoby, w: Kim jest człowiek? Współczesne debaty antropologiczne, red. A. Maryniarczyk SDB, N. Gondek, Lublin 2020, s. 21–50.
Wojtyła K., Człowiek jest osobą, w: K. Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 415–420.
Wojtyła K., „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000.
Wojtyła K., Osobowa struktura samostanowienia, w: K. Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 421–432.
Wojtyła K., Podmiotowość i „to, co nieredukowalne” w człowieku, w: K. Wojtyła, „Osoba i czyn” oraz inne studia antropologiczne, red. T. Styczeń, W. Chudy, J. W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 2000, s. 433–443.
Wroński S., Filozofia osoby ludzkiej w okresie średniowiecza, Kraków 2006.
Zachariasz A. L., Antropotelizm. Człowiek a sens istnienia, Rzeszów 2005.
Zdybicka Z., Religia drogą spełnienia się człowieka, w: Osoba i realizm w filozofii, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2002, s. 93–110.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0) Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
