Przywilej króla Jana Kazimierza dla jezuitów malborskich z 1652 roku
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11101Słowa kluczowe:
Jan Kazimierz Waza, jezuici, kościół zamkowy NMP, Malbork, przywilej, rezydencjaAbstrakt
Jezuici osiedlili się w Malborku w 1618 roku. Do wybuchu wojny o ujście Wisły oraz zajęcia Malborka przez Szwedów w 1626 roku pełnili posługę przy kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela. Kiedy powrócili do miasta w 1636 roku, podjęli starania o pozyskanie własnej świątyni. Kościół stanowił bowiem centrum apostolskiej działalności jezuitów i nieodzowny element kolegium jezuickiego, które planowano tutaj otworzyć. Piętnastoletnie starania o kaplicę Nadbramną NMP, w której znajdował się słynący cudami obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zakończyły się niepowodzeniem. W 1652 roku udało im się jednak uzyskać od króla Jana Kazimierza przywilej przekazujący im na podstawie królewskiego prawa patronatu kościół zamkowy NMP. Przywilej ten, zachowany w odpisie, nie był dotychczas nigdy publikowany. Miał on ogromne znaczenie dla rezydencji jezuitów w Malborku, ponieważ uzyskanie własnej świątyni pozwoliło na rozwój placówki i ostateczne otwarcie szkół jezuickich w mieście i zamku w latach siedemdziesiątych oraz osiemdziesiątych XVII wieku. W niniejszym artykule autor przedstawił okoliczności, w jakich jezuitom udało się uzyskać rzeczony dokument. Tekst uzupełniony został przez edycję przywileju.
Bibliografia
Acta Tomiciana. Epistole. Legationes. Responsa. Actiones. Res Geste; Serenissimi Principis Sigismundi, Ejus Nominis Primi, Regis Polonie, Magni Ducis Lithuanie, Russie, Prussie, Masovie Domini. Quarum Primus Hic Tomus Est Continet A. D. 1507–1511, opr. S. Górski, Poznań 1852.
Catalogus Privilegiorum, Munimentorum variorum, ad Residentiam Mariaeburgensem spectantium, Conscriptus Anno 1717, Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, sygn. Malbork 41.
Confirmatio Jurium et Privilegiorum Residentiae Mariaeburgensi Patrum Societatis Jesu servientium, Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, sygn. Malbork 41.
Confirmatio Jurium et Privilegiorum Residentiae Mariaeburgensi Patrum Societatis Jesu servientium, Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, sygn. Malbork 64.
Czyż A. S., Łowicz. Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Warszawa 2010.
Dzieje malborskiej rezydencji Towarzystwa Jezusowego 1647–1744. Z rękopisu H 11 Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie przełożył biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2013.
Długokęcki W., Elita władzy miasta Malborka w średniowieczu, Malbork 2004.
Długokęcki W., Kaplica i wikaria Najświętszej Marii Panny na Bramie Przewozowej w Malborku w średniowieczu, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 10 (2004): Mieszczanie, wasale, zakonnicy, s. 61–73.
Długokęcki W., Kult Najświętszej Marii Panny w mieście Malbork w średniowieczu, „Studia Elbląskie” 24 (2023), s. 19–29.
Historia Residentiae Mariaburgensis Ab Anno 1647, Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, sygn. AB, H 11.
Jasiński J., Trzej historycy warmińscy drugiej połowy XIX wieku o dawnej tożsamości warmińskiej (Anton Eichorn, Franz Hipler, Karol Emilian Sieniawski), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2006 nr 4 (254), s. 513–542.
Jezuici w Malborku a życie religijne na terytorium diecezji pomezańskiej w okresie nowożytnym, red. J. Hochleitner, Malbork 2014.
Józefczyk M., Z dziejów religijnych Pomezanii w XVII wieku, t. 2: Źródła do dziejów XVII-wiecznej Pomezanii, Malbork 2013.
Jóźwiak S., Trupinda J., Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów 1309–1457, Malbork 2019.
Kopiczko A., Świątynie katolickie i duszpasterstwo w Malborku w latach 1525–1772, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2015 nr 1 (287), s. 35–59.
Kościół Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku. Dzieje, wystrój, konserwacja, red. J. Hochleitner, M. Mierzwiński, Malbork 2016.
Monumentalna figura Madonny na kościele NMP w Malborku. Konteksty historyczne, artystyczne i konserwatorskie, red. J. Hochleitner, Malbork 2015.
N. N., Kirchliche Altertümer von Marienburg (fortsetzung), „Pastoralblatt für die Diözese Ermland” 39 (1907) nr 8, s. 94–97.
Panfil R., August II Mocny, w: Regnum defendo ense et alis tego stricto. Malbork w Prusach Królewskich, t. 2: Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 18 września — 2 stycznia 2022, red. A. Dobry, R. Panfil, Malbork 2022, s. 318.
Panfil R., Dygnitarze, urzędnicy, duchowni i służba zamku malborskiego w latach 1552–1569 w świetle ksiąg rachunkowych administratorów, „Studia Zamkowe” 7 (2020), s. 53–94.
Panfil R., Jezuici w Malborku w XVII wieku, Malbork 2024.
Panfil R., Pierwsi jezuici w Malborku jako reprezentanci multietnicznego społeczeństwa Rzeczpospolitej Obojga Narodów, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 7, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2017, s. 243–295.
Panfil R., Próby fundacji kolegium jezuickiego w Malborku w XVII wieku, w: Odkrywamy polskość Malborka. W stulecie odzyskania niepodległości, red. J. Hochleitner, K. Polejowski, Malbork 2018, s. 55–71.
Panfil R., Starania Stanisława Kuklińskiego o przejęcie kościoła zamkowego w Malborku, „Echa Przeszłości” nr 18 (2017), s. 171–198.
Panfil R., Stosunki religijne w Malborku od początku reformacji do początku XVII wieku, „Studia Zamkowe” 5 (2018), s. 93–108.
Panfil R., Zamek królewski i rezydencja monarchów polskich w Malborku (1457–1772), w: Regnum defendo ense et alis tego stricto. Malbork w Prusach Królewskich, t. 1: Prusy Królewskie i Malbork w okresie staropolskim (1454–1772), red. R. Panfil, A. Dobry, Malbork 2021, s. 182–224.
Prace konserwatorskie w zespole kościoła NMP w Malborku. Próba podsumowania. Materiały z VIII Konferencji Naukowej z cyklu „Spotkania Malborskie im Macieja Kilarskiego”, red. W. Połom-Jakubowicz, J. Trupinda, Malbork 2022.
Rewitalizacja zespołu kościoła Najświętszej Marii Panny w Malborku, red. J. Hochleitner, Malbork 2016.
Tandecki J., Kopiński K., Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014.
Wilhelmi S., Collectanea. Marienburg in schwerer Zeit, neu ed. von R. Zacharias, Frankfurt am Main 2006.
Wiśniewski J., Kościół (kaplica) Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku w strukturze kościelnej diecezji pomezańskiej, w: Rewitalizacja zespołu kościoła Najświętszej Marii Panny w Malborku, red. J. Hochleitner, Malbork 2016, s. 11–28.
Wójcik Z., Jan Kazimierz Waza, Wrocław–Warszawa–Kraków 1997.
Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie oficjałatu pomezańskiego w latach 1525–1821, t. 1: Studium prozopograficzne, Elbląg 2009.
Zawadzki W., Zakony w Pomezanii w XVII–XIX wieku, Olsztyn–Elbląg 2013.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Rafał Panfil
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
