Kozaczyzna jako czynnik w polskich sporach politycznych 1648–1649
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.10403Słowa kluczowe:
Kozaczyzna, Rzeczypospolita Obojga Narodów, polityka wewnętrzna, Jan Kazimierz WazaAbstrakt
In the years 1648–1649 the Polish-Lithuanian Commonwealth found itself on the verge of war with the Cossacks. The uprising of Bohdan Khmelnytsky led to a crisis in the state. The death of Władysław IV Vasa and the defeat of the Crown troops led to serious internal disputes in the Polish-Lithuanian state. The peace party clashed with the war party in the struggle for power. Both parties exploited the Cossack problem in this dispute. The Cossacks wanted to become a subject of Polish and Lithuanian politics. For the Polish and Lithuanian magnates, they were just one of the objects of political play. The years 1648–1649 were not stable in Polish politics and the Cossacks also took advantage of this.
Bibliografia
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Zbiór Branickich z Suchej, sygn. 3699.
Biblioteka Narodowa w Petersburgu
dział polski, f. IV, nr 265.
Biblioteka Narodowa w Warszawie
rkps. BN III 6639.
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku
sygn. BK 01128.
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Archiw Jugo-Zapadnoj Rossii, izdawajemyj Wriemiennoj komissijej dla razbora driewnich aktow, wysoczajsze uczrieżdiennoj pri Kijewskom wojennom, Podolskom i Wołynskom generał-gubiernatorie, cz. 3, t. 4, Kijew 1914.
Dokumienty Bochdana Chmielnickogo, Kijew 1961.
Dokumienty ob oswoboditielnoj wojne ukrainskogo naroda 1648–1654 g.g., A. Z. Baraboj (red.), Kijew 1965.
Dżereła z istoriji Nacionalno-wyzwolnoji wijny ukrajins´koho narodu 1648–1658 rr., t. 1: 1648–1649 rr., o. J. Mycyk (oprac.), Kyjiw 2012.
Jakuba Michałowskiego wojskiego lubelskiego, a później kasztelana kieleckiego księga pamiętnicza, A. Z. Helcel (wyd.), Kraków 1864.
Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski. Diariusze, relacje, pamiętniki […] tudzież listy historyczne do panowania królów Jana Kazimierza i Michała Korybuta oraz listy Jana Sobieskiemu marszałka i hetmana koronnego, t. II, Kraków 1845.
OPRACOWANIA I ARTYKUŁY NAUKOWE
Biedrzycka A., Złoty pokój. Kozacy zaporoscy w służbie Rzeczypospolitej 1639–1647, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2000, nr 127, s. 27–38.
Biernacki W., Żółte Wody – Korsuń 1648, Częstochowa 2000.
Biernacki W., Żółte Wody – Korsuń 1648, Warszawa 2004.
Biernacki W., Żółte Wody – Korsuń, Warszawa 2021.
Chynczewska-Hennel Teresa., Rzeczpospolita XVII wieku w oczach cudzoziemców, Wrocław 1993.
Czapliński W., Dwa sejmy w roku 1652. Studium z dziejów rozkładu Rzeczypospolitej Szlacheckiej w XVII wieku, Wrocław 1955.
Dąbrowski J., Próby rozwiązania konfliktu kozackiego w latach 1648–1672 przez polskie elity polityczne, „Socium. Almanach Socialnoji Istoriji” 2007, t. 7, s. 143–160.
Franz M., Bitwy pod Żółtymi Wodami i Korsuniem – kampania hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego na Ukrainie w 1648 roku [w:] Historia bliższa i dalsza. Polityka – Społeczeństwo – Wojskowość. Studia z historii powszechnej i Polski, S. Kowal, G. Kucharski, M. Walczak (red.), Poznań–Kalisz 2001, s. 361–379.
Franz M., Kryzys roku 1648 – armia i społeczeństwo szlacheckie [w:] Studia Historyczno-Wojskowe, t. 3: Armia i społeczeństwo, T. Ciesielski (red.), Zabrze 2009, s. 123–156.
Franz M., Porozumienie cara Fiodora Aleksandrowicza z królem polskim Janem III Sobieskim o pokoju na 15 lat z 1678 roku – dokument petersburski, „Colloquium” 2014, nr 2, s. 23–42.
Franz M., Wolna elekcja w czasach wojny. O okolicznościach elekcji króla Polski w 1648 roku [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, D. Rolnik, M. Markiewicz, F. Wolański (red.), Katowice 2016, s. 279–291.
Franz M., Żółte Wody i Korsuń w polskiej historiografii wojskowej, „Studia z dziejów polskiej historiografii wojskowej” 2000, t. IV, s. 35–48.
Gavryliuk I., Nieznana strona znanej wojny: głód w armiach koronnej i kozackiej w ciągu pierwszych lat powstania Bohdana Chmielnickiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2019, t. XVI, nr 2, s. 115–132.
Gavryliuk I., Żółte Wody (1648 r.) – planistyka oraz Myśl operacyjno-strategiczna Bohdana Chmielnickiego w pierwszym etapie powstania kozackiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, nr 144, z. 1, s. 43–58.
Goszczyński A., Instrukcja sejmiku województwa kijowskiego na sejm 1646 r., „Przegląd Historyczny” 2022, t. CXIII, z. 3, s. 487–518.
Hlebionek M., Infuła i korona. Kilka uwag o pieczęciach Karola Ferdynanda Wazy, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2018, R. LXXIII, nr 1, s. 7–34.
Hruszewski M., Istorija Ukrajiny–Rusi, t. VIII, cz. 3, Kyjiw 1922.
Jabłonowski A., Historya Rusi Południowej do upadku Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 1912.
Kołodziejczyk D., The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th–18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, Boston 2011.
Korytko A., Elita szlachecka wobec Kozaczyzny w okresie „złotego pokoju” (1638–1648), „Przegląd Wschodnioeuropejski” 2020, t. XI, nr 1, s. 23–32.
Kubala L., Jerzy Ossoliński, Warszawa 1924.
Kubala L., Oblężenie Lwowa w roku 1648, Kraków 1925.
Kucharski W., Rozbicie armii koronnej w działaniach wojennych 1648 r., „Studia z Dziejów Wojskowości” 2015, t. IV, s. 57–99.
Kucharski W., Rzeczpospolita w obliczu wojny domowej 1648–1649 r. Zabiegi dyplomatyczne, przygotowania wojskowe, „Studia z dziejów wojskowości” 2014, t. III, s. 71–90.
Kuczara K., Między Kijowem a Konstantynopolem. Relacje kościoła ukraińskiego z patriarchatem ekumenicznym (X–XXI w.), „Kultury Wschodniosłowiańskie – Oblicza i Dialog” 2019, nr 9, s. 67–95.
Magocsi P. R., Historia Ukrainy. Ziemia i ludzie, M. Król, A. Waligóra-Zblewska (tłum.), A. Świątek (red. nauk. i wstęp), A. A. Zięba (posł.), Kraków 2017.
Nagielski M., Kampania korsuńska 1648 r. hetmana w. kor. Mikołaja Potockiego, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 2017, t. XVI, s. 37–56.
Nahayewsky I., History of Ukraine, Philadelphia 1975.
Pernal A. B., The Polish Commonwealth and Ukraine. Diplomatic relations 1648–1659, Ottawa 1977.
Piwarski K., Osłabienie znaczenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII w., Poznań 1957.
Rawita-Gawroński F., Hetman kozacki. Bohdan Chmielnicki. Szkic historyczny jego życia i walk, Lwów 1914.
Rogowicz M., Skład sił polskich nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem w 1648 roku, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, R. 16(67), nr 2(252), s. 39–62.
Rumbold z Płocka, Zdrowie Władysława IV, „Przegląd Historyczny” 1911, t. XIII, nr 3, s. 301–314.
Skrodzka A., Królewicz jezuitą, król opatem. Wątek „zakonny” w ikonografii Jana Kazimierza, „Folia Historica Cracoviensia” 2016, t. 22, s. 437–450.
Smolij W., Stepankow W., Prawobereżna Ukrajina u druhij połowyni XVII–XVIII st.: probłema derżawotworennia, Kyjiw 1993.
Storożenko I. S., Bohdan Chmelnyc´kyj i wojenne mystectwo wyzwolnij wijni ukrajins´koho narodu seredyny XVII stolittia, ks. 1, Dnipropetrows´k 1996.
Storożenko I., Lokalizacja bitwy nad Żółtymi Wodami w 1648 roku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2012, t. VIII, s. 63–75.
Storożenko I., Żowtowods´ka bytwa 1648 r. U switli hipotez ta archeołohicznych doslidżen´, „Wijs´kowo-Istorycznyj Almanach” 2010, nr 2, s. 4–15.
Szajnocha K., Dwa lata dziejów naszych. 1646–1648, t. 2, Warszawa 1900.
Śliwiński A., Król Władysław IV, Warszawa 1923.
Tomkiewicz W., Kozaczyzna Ukrainna, Lwów 1939.
Wasilewski L., Kwestia ukraińska jako zagadnienie międzynarodowe, Warszawa 1934.
Wasilewski T., Ostatni Waza na polskim tronie, Katowice 1984.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
