Hospital parish in Kraśnik in the light of Old-Polish bishop inspections
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.02201Keywords:
Kraśnik, Lateran Canon Regulars, hospital parish, hospital, bishop inspectionsAbstract
Hospital parish dedicated to Holy Spirit in Kraśnik originated on 11 March, 1531. It was founded by Jan Gabriel Tęczyński, who was a castellan and mayor of Lublin, and also was the contemporary owner of the city. The foundation received the confirmation from Cracow Bishop Piotr Tomicki, on 30 August, 1531. The hospital parish in Kraśnik took care of the poor and those who were in need fulfilling orders of the Church about charity. Its activity started in the moment of originating and lasted for the whole Old Polish period. The purpose of the article is to reconstruct history of the parish basing on Old Polish inspections of bishops. Basic material of the discussed issue has been delivered by inspection books of the Diocese of Kraków coming from 1592, 1598, 1601–1605, 1617, 1637, 1682, 1689, 1719, 1741, 1748, 1781.
First ten inspections mentioned are stored in the Archive of Metropolitan Curia in Kraków. The last one is stored in the Archive of the Archdiocese of Lublin. Rich material coming from the visits was extended with very precious information. It was gained as the result of the inquiry carried out on records which provided information on activities of bishops “Acta Episcopalia”. The files of the office of the curate “in spiritualibus”, and the general official “Acta Officialia” were also analysed. The chronicle of priest Stefan Ranatowicz, stored in the Archive of Jagiellonian University, has also been a source of very precious information.
References
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK):
Sygn. AV 1 Wizyta w Archidyakonacie Zawichojskim Andrzeja z Żarnowa, wik[ariusza] kapituły sandomierskiej z r[oku] 1592.
Sygn. AV 4 Liber continens decreta executiva visitationum et alia ad correctionem et reformationem vitae et morum cleri pertinentia tempore felicis regiminis Illustrissimi et reverendissimi Domini Bernardi Maciejowski cardinalis et Episcopi
Cracoviensis ac ducis Severiensis conscripta Decreta executiva visitationis 1601 et sequent.
Sygn. AV 12 Acta visitationis decanatum Zawichostensis Urzędoviensi et Opatoviensis ad archidiaconatum Zawichostensem pertinentium in A.D.
peracte.
Sygn. AV 45 Archidiaconatus Zawichostensis, tres decanatus, videlicet: Urzędoviensem, Opatoviensem et Zawichostensem, in quibus ecclesiae parochiales numerant[ur] 45, complectens, sub felici regimine et auspiciis Celsissimi principis Ill[ust]r[issi]mi et R[everendissi]mi D[omin]i, D[omin]i Andrea Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, generali visitatione lustratus, per Cyprianum Josephum Langi UID in ecclesiae Cathedrali Cracoviensi, arcidiaconum Zawichostensem, canonicum Sandomirien[sem], praep[osi]tum Rakovien[sem], anno quo visitavit nos oriens ex alto 1748.
Sygn. AVCap 12 Visitatio ecclesiarum in archidiaconatu Zavichostensi Anno D[omini] 1598.
Sygn. AVCap 34 Acta visitation[um] exteriorum Archidiaconatus Zawichosten[sis] opera commisaria R[evere]ndi D.[omini] Jacobi Piaseczki decani Kielczen[sis] Can[onici] Poznanien[sis] in Anno D[omi]ni millesimo sexcen[tesimo] decimo septimo diebus Junii et Julii confecta. Cuius Archidiaconatus ius visitandi iurisdictio Archidiaconalis Sacris Canonibus inscripta in tribus decanatibus Urzędovien[si], Zawichosten[si] et Opatowien[si] si primaeva sua pot[est]ae et eredit[at]e ad ipsu[m] Archidiaconu[m] Zawichosten[sem] p[ro] t[em]por[e] spectare et p[er]inere dignoscit. Decanat[um] sive Sup[ra] nominati ordinem et numerum infra 1617.
Sygn. AVCap 44 Acta Visitationum decanatuum: Urzędowiensis, Zawichostensis et Opatoviensis ad Archidiaconatum Zawichostensem pertinentium autboritate R.D. Jacobi Zadzik episcopi Cracoviensis anno Domini 1637 peracta.
Sygn. AVCap 58 Visitatio interna et externa archidiaconatu[s] Zawichosten[sis] tres Urzędovien[sem], Zawichosten[sem], Opatovien[sem] decanatus in se continentis per Perillustrem et Ad[mo]dum R[evere]ndum Nicolaum a Złotniki Złotnicki Leopolien[sem] Can[oni]cum Archidiaconum et Officialem Sandomir[iensem] et Malice et Obrazow Subcamerarium R.[otae] S[a]crae M[agni]f[ica]tis S[e]cr[etar]ium et vigore commissionis inferius contentae Visitatorem Commissarium in anno 1718vo mensibus 9bri et 10bri inchoata ac in anno sequenti 1719no feliciter Continuata.
Sygn. AVCap. 66 Visitatio externa archidiaconatus Zavichostensis, decanatum: Urzędovien[sis], Zawichosten[sis], et Opatovien[sis] anno Domini millesimo sextengesimo octogesimo nono in octobre, novembre, decembre expedita in qua iura ecclesiarum, proventus parochorum una cum descriptionibus ecclesiarum et aedificiorum, noviter et ante extructorum, connotata demonstratur, per Perillustrem at Ad[mod]um R[evere]ndum Christophorum, canonicum et officialem Sandomiriensem, praepositum Stobnicen[sem], SRM. secretarium expedita per me vero Albertum Carolum Mrowczynski publicum Sacra Authoritate Apostolica consistorii Sandomiriensis notarium, visitatoris commissarii secretarium fideliter conscripta.
Sygn. AEp. 15 Volumen Vactorum, privilegiorum, erectionum et dotationum tempore felicis regiminis R.D. Petri Tomicki episcopi Cracoviensi et Regni Poloniae Vicecancellarii et aliorum antiquorum… ingrossantium 1396–1537.
Sygn. AEp. 41 Acta actorum, causarum spiritualium, civilium R.D. Martini Szyszkowski episcopi Cracoviensis ducis Severiae ab 19 IV 1617–30 XII 1619.
Sygn. AEp. 114 Acta actorum curiae episcopalis Cracoviensis annorum 1784–1785 stante infirmitate Celsissimi proncipis Domini Cajetani Ignatii Sołtyk, episcopi Cracoviensis, administratore cum plena iurisdictione dioecesis Cracoviensis Celsissimo Illustrissimo et Reverendissimo Domino Michaele Georgio Ciołek principe Poniatowski, episcopo Plocensi, duce Pultoviensi, coadiutore Cracoviensi, duce Severiae, abbate commendatario Cervensi, decano Varsaviensi, ordinum Aquilae Albaeet Sancti Stanislai equite, a mense aprili 1785, archiepiscopo Gnesnensi, legato nato, primate Regini Poloniae, administratore cum plena jurisdictione Cracoviensi, abbate commendario Cervenensi et Tynecensi, ordinum regni equite conscripta.
Sygn. AOff. 127 Acta actorum, causarum coram R.D. Alberto Lipnicki canonico et officiali ac vicario generali Cracoviensi a 11 X 1645–30 XII 1647.
Archiwum Archidiecezji w Lublinie (AAL):
AAL Rep. 60. A 105 Akta wizyty generalney w trzech dekanatach: chodzelskim, urzędowskim y kazimierskim z woli y rozkazu Jaśnie Oświeconego Imci x. Kajetana Ignacego Sołtyka, biskupa krakowskiego, xiążęcia siewierskiego przez x. Franciszka Dunina Kozickiego, kolegiaty pileckiey dziekana od dnia 15 maja w Roku Pańskim 1781 poczętey, a w roku 1782 dniach ostatnich miesiąca stycznia odprawioney i dokończoney spisane.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie – Dział Rękopisów (BJ):
Sygn. 3742 III S . Ranatowicz, Casimiriae civitatis, urbi Cracoviensi confrontatae, orgio. In eaque ecclesiarum erectionis et religiosorum fundationes, nec non series, vitae, res gestae praepositorum Canonicorum Regularium Lateranensium S[ancti] Augustini ad Ecclesiam S[acratis] S[imi] Corporis Christi descriptae a Stephano Ranothowicz eiusdem conventus et Ecclesiae Canonico Regul[ari] professo.
Opracowania
Czajkowski J.A., Opis kościoła parafialnego w Kraśniku i wiadomość historyczna o kanonikach regularnych lateraneńskich, „Pamiętnik Religijno-Moralny. Czasopismo ku zbudowaniu tak duchownych jako i świeckich osób” 1845, nr 8, s. 34–49.
Dola M., Opieka społeczna Kościoła [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1, cz. 1, B. Kumor, Z. Obertyński (red.), Poznań–Warszawa 1974, s. 433–442.
Dola M., Opieka społeczna Kościoła [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 1, B. Kumor, Z. Obertyński (red.), Poznań–Warszawa 1979, s. 343–345.
Góralski Z., Działalność charytatywna w Polsce przedrozbiorowej, Kraków 1973.
Góralski Z., Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, Warszawa–Łódź 1982.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, Województwo lubelskie, z. 9, Powiat kraśnicki, R. Brykowski, E. Rowińska, Z. Winiarz (red.), Warszawa 1961.
Kracik J., Zasoby Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, „Analecta Cracoviensia” 1977, t. 9, s. 476–479.
Kumor B., Opieka społeczna Kościoła w świetle ustawodawstwa synodalnego w Polsce (do 1795) [w:] Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, U. Augustyniak, A. Karpiński (red.), Warszawa 1999, s. 11–18.
Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Lublin 2004.
Litak S., Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka [w:] Szpitalnictwo w dawnej Polsce, M. Dąbrowska, J. Kruppè (red.), Warszawa 1998, s. 13–31.
Łatak K., Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002.
Łatak K., Notaty historyczne do dziejów klasztoru w Kraśniku. Wypisy z materiałów Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum Kurii Generalnej Zakonu w Rzymie oraz Archiwum Klasztoru Bożego Ciała w Krakowie, rkps n. 2.
Łętowski L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 3, Kraków 1852.
Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015.
Surdacki M., Szpital Świętego Ducha i św. Leonarda w Urzędowie w XV– XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 2004, r. 112, nr 2, s. 5–35.
Surdacki M., Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne” 2015, t. 63, z. 2, s. 49–98.
Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku.
Studium prozopograficzne, Kraków 2010.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce, Lublin 2004.
Zielińska E., Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469–1563, Lublin 2002.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2017 Marek Hałaburda
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright and full publishing rights without restrictions, and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
