LOGOS jako Rozumność Boga. Starożytne koncepcje Logosu. Od Heraklita do Hymnu Jana Ewangelisty
DOI:
https://doi.org/10.15633/acr.5501Słowa kluczowe:
Logos, Rozum, Racjonalność, Heraklit z Efezu, Słowo, Bóg, Filon z AleksandriiAbstrakt
Artykuł opisuje koncepcję Logosu pojmowanego jako boska rozumność obecna w świecie, o której pisali już starożytni filozofowie. Termin „logos” miał wiele różnych znaczeń. Najczęściej oznaczał słowo, rozum, mowę, ale zyskiwał też nowe znaczenia w filozofii greckiej, a następnie w myśli judaistycznej i chrześcijańskiej. Pierwszym, który do filozofii wprowadził pojęcie „logosu”, był Heraklit z Efezu. Według niego Logos to rozum świata, jego prawo i kosmiczna zasada. Myśl Heraklita przejęli stoicy, utożsamiający Logos z Bogiem, który jako pneûma rozlewa się w strukturach rzeczywistości. Logos w rozumieniu pryncypium metafizycznego, czyli zasady, która porządkuje rzeczywistość, był też obecny w myśli wschodniej i występował tam pod pojęciami Tao i Brahmana. Myśl starożytnych filozofów greckich wpłynęła na myślicieli ze środowisk judaistycznych, czego przykładem jest Filon z Aleksandrii. Zdaniem Filona Logos jest pośrednikiem między Bogiem a stwarzanym światem, kierownikiem kontrolującym świat, ideą i wzorem dla rzeczywistości stwarzanej. Koncepcję Logosu rozwinęła myśl chrześcijańska, która nawiązując do myśli greckiej, uznała Logos za Słowo. Równocześnie podkreślała, że jest to wcielone Słowo Boga, tożsame z drugą hipostazą w Trójcy Świętej, w którym wszystkie byty mają swój początek. Ta szczególna koncepcja Logosu pojawia się w Hymnie o Logosie, czyli w prologu do Ewangelii Janowej.
Bibliografia
Aall A., Der Logos. Geschichte der Logosidee in der griechischen Philosophie, Leipzig 1896.
Arystoteles, Metafizyka, oprac. M. A. Krąpiec, A. Maryniarczyk, t. 1, Lublin 1996.
Arystoteles, Etyka nikomachejska, tł. D. Gromska, Warszawa 2007.
Avanzini F., Religie Chin, Kraków 2004.
Boecjusz, O pocieszeniu jakie daje filozofia, tł. W. Olszewski, Warszawa 1962.
Boethius, Philosophiae consolatio, ed. L. Bieler, Turnhout 1957.
Boethius, The Theological Tractates The Consolation on Pfilosophy, eds. H. F. Stewart, E. K. Rand, Cambridge (MA) – London 1962.
Cassirer E., Logos, Dike, Kosmos in der Entwicklung der griechischen Philosophie, Göteborg 1941.
Chantraine P., Dictronnaire étymologique de la langue grecque. Historie des mots, vol. 2, Paris 1968.
Commentarium in Platonis „Theaetetum”, ed. G. Bastianini, D. Sedley, w: Corpus dei papiri filosofici greci e latini, parte 3: Commentari, Firenze 1995, s. 227–562.
Danielou J., Philon d’Alexandrie, Paris 1958.
Die Fragmente der Vorsokratiker, Griechisch und Deutsch von H. Diels, hrsg. von W. Kranz, vol. 1, Berlin 1951.
Diels H., Herakleitos von Ephesos, Berlin 1909.
Dillersberger J., Das Wort vom Logos. Vorlesungen über den Johannes-Prolog, Salzburg–Leipzig 1935.
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych mężów, oprac. zbior., Warszawa 1985.
Eisler R., Logos, w: Worterbuch der philosophischen Begriffe, Bd. 2, Berlin 1910.
Fattal M., Logos. Między Orientem a Zachodem, Warszawa 2001.
Gorgias, Helenes enkomion 82, B11, w: Griechisch und Deutsch von H. Diels, hrsg. von W. Kranz, vol. 1, Berlin 1951, s. 98.
Guthrie W. K. C., Filozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa, Kraków 1996.
Heidegger M., Logik. Heraklits Lehre vom Logos, w: M. Heidegger, Gesamtausgabe, Bd. 55: Heraklit, Frankfurt am Main 1979.
Heinze M., Die Lehre vom Logos in der griechischen Philosophie, Oldenburg 1872.
Kelber W., Die Logoslehre von Heraklit bis Origenes, Stuttgart 1958.
Kirk G. S., Heraclitus: the Cosmic Fragments, Cambridge 1970.
Klejnowski-Różycki D., Teologia chińska. Uwarunkowania kulturowe pojęć trynitarnych, Opole 2012.
Kloskowski K., Nauka o Logosie w dziełach Filona z Aleksandrii i w hymnie Prologu czwartej Ewangelii, „Studia Gdańskie” (1986) z. 6, s. 313–352.
Krokiewicz A., Zarys filozofii greckiej, Warszawa 2000.
Langkammer H., Pieśń o Logosie, w: Egzegeza Ewangelii św. Jana. Kluczowe teksty i tematy teologiczne, red. F. Gryglewicz, Lublin 1992.
Les oeuvres de Philon d’Alexandrie, sous la direction de R. Arnoldez, J. Pouilloux, C. Mondésert, vol. 1–31, Paris 1961–1992.
Leszczyński R. M., Starożytna koncepcja Logosu i jej wpływ na myśl wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 2003.
Matuszewski S., Filozofia Filona z Aleksandrii i jej wpływ na wczesne chrześcijaństwo, Warszawa 1962.
Mędala S., Ewangelia według św. Jana. Rozdziały 1–2. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Częstochowa 2010 (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament, 4/1).
Minar E. L., The logos of Heraclitus „Classical Philology” 34 (1939), s. 340–341.
Narecki K., Logos we wczesnej myśli greckiej, Lublin 1999.
Narecki K., Obraz a myśl filozoficzna Heraklita z Efezu, „Roczniki Humanistyczne” 29 (1981) z. 3, s. 5–35.
Osmański M., Logos i stworzenie. Filozoficzna interpretacja traktatu „De opificio mundi” Filona z Aleksandrii, Lublin 2001.
Philo von Alexandria, Die Werke in deutscher Übersetzung, Hrsg. L. Cohn, J. Heinemann, A. Adler, W. Theiler, Bd. 2, Berlin 1962.
Philonis Alexandrini opera ąuae supersunt, vol. 1–7, Berolini 1896–1930.
Platon, Dialogi, tł. W. Witwicki, Kęty 1999.
Platon, Fajdros, tł. W. Witwicki, Warszawa 1958.
Platon, Państwo z dodaniem siedmiu ksiąg Praw, tł. W. Witwicki, t. 1–2, Warszawa 1958.
Platon, Państwo, tł. W. Witwicki, Warszawa 1958.
Platon, Teajtet, tł. W. Witwicki, Warszawa 1936.
Platon, Timajos. Kritias albo Atlantyk, tł. P. Siwek, Warszawa 1986.
Platonis Opera, ed. I. Burnet, vol. 1–6, Oxford 1899–1906.
Plotyn, Enneady, tł. A Krokiewicz, Warszawa 1959.
Poniatowski Z., Eis ta idia then, w: Warszawskie studia biblijne, red. J. Frankowski, Warszawa 1976, s. 99–111.
Poniatowski Z., Prolog Ewangelii według Jana – hymnem przedchrześcijańskim?, „Euhemer. Przegląd Religioznawczy” 4–5 (1967), s. 71–82.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 3, Lublin 1999.
Schmidt W. H., The Word of God, w: G. J. Botterweck, H. Ringgren, Theological Dictionary of the Old Testament, vol. 3, Michigan 1977–1982, s. 121–125.
Segal Ch. P., Gorgias and the Psychology of the Logos, „Harvard Studies in Classical Philology” 66 (1962), s. 99–155.
Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, tł. A. Krokiewicz, Warszawa 1998.
Stachowiak L., Ewangelia według św. Jana, Poznań 1975.
Stein E., Filon z Aleksandrii, Warszawa 1932.
Stenzel J., Zur Theorie des Logos bei Aristoteles, w: Kleine Schriften zur griechischen Philosophie, Darmstadt 1956, s. 189–219.
Stoicorum veterum fragmenta, collegit I. ab Arnim, Stuttgart 1964.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Warszawa 1981.
Voste J. M., De Prologo Joanneo et Logo, „Angelicum” 2 (1925) no. 1, s. 14–81.
Walton F. E., Development of the Logos. Doctrine in Greek and Hebrew Thought, Bristol 1911.
Winterhalder L., Das Wort Heraklits, Erlenbach 1962.
Wyszomirski S., Pojęcie „arete” w etyce stoi starszej i średniej, Toruń 1997.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Olga Cyrek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
