Ośrodek kamieniarski w Dębniku pod zarządem karmelitów bosych w Czernej
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2088Słowa kluczowe:
Dębnik, zakon karmelitów bosych, kamieniarstwo, marmur dębnicki, mała architektura, rzeźba, barokAbstrakt
Jeden z najsłynniejszych ośrodków kamieniarskich w Polsce jest położny w niewielkiej osadzie Dębnik niedaleko Krakowa, która od 1628 roku należała do klasztoru karmelitów bosych w Czernej. Karmelici zajmowali się administracją, dzierżawą łomów kamieniarskich, pozyskiwaniem kamieniarzy oraz zleceniodawców. W tekście omówiono dzieje osady kamieniarskiej pod zarządem karmelitów bosych od początku XVII wieku do roku 1953, sposób administrowania warsztatami rzemieślniczymi, zarządzania oraz relacje między zakonnikami a kamieniarzami w różnych okresach historycznych.Bibliografia
Primary sources
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 38, Varia Documenta Autentica Conventus Carmelitarum Doscalceatorum in Eremo 1614–1899.
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 62, Inwentarz majętności i wszystkich procentów do klasztoru Puszcze Świętego naszego ojca Eliasza należących, 1643.
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 83, Łomy marmuru klasztoru OO. Karmelitów Bosych w Dębniku 1670–1954.
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 84, Książka wyszczególniająca ilość wybranych marmurów z łomów WW. OO. Karmelitów w Dębniku.
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 89, Kopaliny kruszców mineralnych i ich zużytkowanie na terenie dominium klasztoru Karmelitów Bosych w Czernej.
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 321, Jesus Maria, Liber accaptuarum et expensaum conventus Eremitici S. P. N. Eliae Frat[rum] Carmelit[arum] Discalc[eatorum].
Archiwum Krakowskiej Prowincji oo. Karmelitów Bosych [Archive of the Kraków Province of the Discalced Carmelite Fathers], no. 322, Accepta pieniędzy z różnych prowentów, folwarków naszych w roku 1646.
Archiwum Kamedułów na Bielanach [Archive Camaldolese in Bielany], without signature, 5 VIII 1635, Zezwolenie wydane kamedułom na Bielanach pod Krakowem przez konwent karmelitów bosych w Czernej na wydobycie marmuru w łomach paczółtowickich.
Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie [The Archive of the Warmian Archdiocese in Olsztyn], Akta Kapituły, Rc 7a [XVIII–XIX Inventories and catalogues of the cathedral and parish church in Frombork].
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie [Czartoryski Library in Krakow], manuscript 5762, l. 1432, letter of Jakub Bielawski to Elżbieta Sieniawska, 2.08.1713.
Secondary sources
Betlej A., Kościół p.w. Św. Michała Archanioła (Nawiedzenia Najśw. Panny Marii) i klasztor OO. Karmelitów Trzewiczkowych (pierwotnie OO. Karmelitów Bosych), [in:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 20: Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego, 2, red. J. K. Ostrowski, Kraków 2012, p. 133–170.
Brykowska M., Pustelnia w Czernej, “Biuletyn Historii Sztuki” 2 (1981), p. 151–158.
Dylewska A., Kaplica Denhoffów p.w. św. Pawła I Pustelnika na Jasnej Górze (1644–1676), “Studia Claromontana” 3 (1982), p. 343–364.
Gajewski J., Kościół i klasztor kamedułów na Bielanach pod Krakowem w świetle materiałów archiwalnych, “Biuletyn Historii Sztuki” 38 (1976) nr 4, p. 374–377.
Graczyk W., Marszalska J., Klasztor karmelitów bosych w Czernej od pierwszej połowy XVII do końca XIX wieku. Dzieje – kultura – ludzie, Kraków 2014.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, pt. 3: Kościoły i klasztory śródmieścia, 2, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1978.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10: Miasto Przemyśl, pt. 1: Zespoły sakralne, red. P. Krasny, J. Sito, Warszawa 2014.
Kućka S. [o. Romuald od św. Eliasza], Monografia klasztoru oo. Karmelitów Bosych w Czerny, Czerna 1914.
Louis [Wawel] J., Wieś Paczółtowice, Kraków 1874.
Małkiewicz A., Zespół architektoniczny na Bielanach pod Krakowem (1605–1630), Kraków 1962, p. 143–183 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, nr 45, Prace z historii sztuki, z. 1).
Małkiewicz A., Z historycznej i artystycznej problematyki kościoła kamedułów na Bielanach pod Krakowem, Kraków 1972, p. 87–107 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, nr 302, Prace z historii sztuki, z. 10).
Małkowska-Holcerowa T., Paczółtowice. Dzieje kościoła parafialnego pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny od średniowiecza po czasy współczesne, Kraków 1988.
Mańkowski T., Galli Leonard, [in:] Polski słownik biograficzny, t. 7/1, from 31, Kraków 1948, p. 236.
Obłąk J., Kontrakty między kapitułą warmińską a rzeźbiarzami w Dębniku w sprawie ołtarza marmurowego, “Biuletyn Historii Sztuki” 18 (1956), p. 295–296.
Pagaczewski J., Marmury i roboty kamieniarskie dostarczone w latach 1675–1690 do Eremu w Pożajściu za interwencją klasztoru bielańskiego przy Krakowie przez marmurników Sieleckich przy Czernie, “Sprawozdania Komisji do badania Historii Sztuki w Polsce”, t. 6, from 2 and 3, Kraków 1900, p. LII–LIII.
Rolska-Boruch I., Kościół i mauzoleum Paców w Pożajściu w świetle nieznanych archiwaliów (1675–1709), “Barok” 15 (2008) 1(29), p. 139–148.
Rożek M., Źródła do fundacji i budowy królewskiej kaplicy Wazów przy katedrze na Wawelu, “Biuletyn Historii Sztuki” 35 (1973), from 1, p. 3–9.
Rożek M., Katedra krakowska w XVII wieku, Kraków 1980.
Skrabski J., “Czarny marmur” z Dębnika w Warszawie, [in:] Kultura artystyczna Warszawy XVII–XXI w., red. Z. Michalczyk, A. Pieńkos, M. Wardzyński, Warszawa 2010, p. 59–64.
Targosz K., Kaplica biskupa Jakuba Zadzika w katedrze na Wawelu i jej architekt Sebastian Sala, Kraków 1991, p. 237–308 (Studia do Dziejów Wawelu, t. 5).
Tatarkiewicz W., Czarny marmur w Krakowie, “Prace Komisji Historii Sztuki” 10 (1952), p. 79–152.
Tomkowicz S., Kaplice kościoła oo. Dominikanów, “Rocznik Krakowski” 20 (1926), p. 77–96.
Tomkowicz S., Przyczynki do historyi kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII w., Lwów 1912.
Wanat J. B., Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory Karmelitów i Karmelitanek 1605–1975, Kraków 1979.
Wanat J. B., Maryjne sanktuarium karmelitów bosych w Czernej, Kraków 1992.
Wanat J. B., 400 lat fundacji Zakonu Karmelitów Bosych w Krakowie i jego rozwój w 1. połowie XVII wieku w Polsce, [in:] Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce 1605–2005, red. A. Ruszała OCD, Kraków 2005, p. 39–54.
Wanat J. B., Barokowe ołtarze w bazylice Franciszkanów w Krakowie, [in:] “Umiłowany od wszystkiego miasta”. W 770. rocznicę przybycia franciszkanów do Krakowa (1237–2007), red. A. Bruździński, Z. Gogola, Kraków 2007, p. 143–176.
Wardzyński M., Organizacja pracy i praktyka warsztatowa w kamieniołomach dębnickich od drugiej ćwierci XVII do początku XVIII a “długie trwanie” form późnomanierystycznych i wczesnobarokowych, [in:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 11, red. I. Rolska, K. Gombin, Lublin 2012, p. 331–368.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
