The dispersing of the Lubomirski Collection from Przeworsk
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.28201Słowa kluczowe:
Lubomirscy, Przeworsk, kolekcja, składnica muzealna, nacjonalizacja, reforma rolnaAbstrakt
Artykuł dotyczy powojennych losów elementów zabytkowego wyposażenia pałacu rodziny Lubomirskich w Przeworsku, który był własnością kolejnych ordynatów — kuratorów literackich Ossolineum. Struktura własnościowa wyposażenia i zbiorów zgromadzonych w pałacu i oficynach była niejednolita. Część zabytków należała do Ordynacji Przeworskiej, niektóre były własnością osobistą Andrzeja Lubomirskiego. Znacząca ilość należała do jego żony Eleonory z Hussarzewskich i pochodziła z kolekcji jej rodziny oraz darowizny na jej rzecz dokonanej przez męża w roku 1932. Wybuch drugiej wojny światowej wyznaczył rozpoczęcie procesu rozpraszania zbiorów, które przetrwały w przeworskiej siedzibie Lubomirskich do jesieni 1939 r. Po rabunkach dokonanych przez niemieckich okupantów, równie bolesna w skutkach okazała się reforma rolna. W jej wyniku w przeworskiej siedzibie Lubomirskich została urządzona Składnica Muzealna gromadząca znacjonalizowane wyposażenie. Była ona z założenia tymczasowym repozytorium dla pozostałych w Przeworsku elementów wyposażenia i kolekcji. W wyniku decyzji komunistycznych władz centralnych rozdysponowano najcenniejsze z nich pomiędzy muzea w Warszawie (zabytki starożytne), Łańcucie (malarstwo, grafika, meble i rzemiosło artystyczne) i Rzeszowie (biżuteria do stroju polskiego) pozostawiając na miejscu te, które uznane zostały za użytkowe. Niniejszy tekst wraz z towarzyszącymi mu tabelami stanowi próbę zebrania danych dotyczących zbiorów artystycznych Przeworska, m. in. zapisów inwentarzowych poszczególnych obiektów z różnych placówek muzealnych. Może stanowić punkt wyjścia do dalszych badań samą kolekcją Lubomirskich a także mechanizmami budowy kolekcji państwowych po II wojnie światowej i odzwierciedleniem tych mechanizmów w dokumentacji muzealnej.
Bibliografia
Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, vol. 8: Województwo ruskie. Ziemia przemyska i sanocka, Wrocław 1996.
Archiwum Narodowe w Krakowie [Krakow National Archives], Inwentarz majątku ruchomego spadkowego ordynackiego, 1878, sign. 29/633/1912.
Archiwum Państwowe w Przemyślu [Przemyśl State Archives], Akta Józefa Benbenka, sign. 56/1522/34, 56/1522/38.
Archiwum Państwowe w Rzeszowie [Rzeszów State Archives], Urząd Wojewódzki w Rzeszowie, Wydział Kultury i Sztuki, sign. 59/36/2005, 59/36/2100, 59/36/2109, 59/36/2213, 59/36/2214, 59/36/2115, 59/36/2194, 59/36/2215, 59/36/2216, 59/36/2230, 59/36/2233, 59/36/2249, 59/36/2259.
Długajczyk B., Machnik L., Muzeum Lubomirskich 1823—1940. Zbiór malarstwa, Wrocław 2019.
Figiela B., Zbiory sztuki książąt Lubomirskich z Przeworska, in: Muzea — rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej z Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 14—16 października 2004, ed. by K. Kornacki et al., Kozłówka 2004, pp. 253—269.
Iwaniak S., Ziemiańskie dobra kulturowe w województwie kieleckim (1944—1946), Kielce 1996.
Kamińska L. M., Powojenne składnice przemieszczanych dóbr kultury w Polsce. Przyczynek do szerszego opracowania, “Muzealnictwo” 57 (2016), pp. 74—80.
Kotula F., Diariusz muzealny 1942—1948, Rzeszów 1999.
Kozak Sz., Pałac Lubomirskich w Przeworsku w latach trzydziestych XX wieku (akt darowizny Andrzeja Lubomirskiego z 1932 roku), “Przeworskie Zapiski Historyczne” 3 (1998), pp. 101—118.
Muzeum Narodowe w Warszawie [National Museum in Warsaw], System muzealny MONA, Kolekcja Sztuki Antycznej, Starożytnego Egiptu i Wschodu (KSA), Archiwum MNW, sign. AMNW 842/a, AMNW 848/b.
Muzeum w Przeworsku. Zespół Pałacowo-Parkowy [Museum in Przeworsk The Palace-Park Complex], Księga Inwentarzowa Muzealiów Artystycznych, Księga Depozytów, Dział Archiwalny, Reforma rolna 1944—1946, sign. MP-DA-336, Dokumenty związane z działalnością Składnicy Muzealnej 1944—1950, sign. MP-DA-1189, Wykazy eksponatów wypożyczonych ze Składnicy Muzealnej instytucjom państwowym i osobom prywatnym, sign. MP-DA-1190.
Muzeum-Zamek w Łańcucie, Dział Inwentarzy [Department of Inventories at the Museum-Castle in Łańcut], Księga Inwentarzowa Państwowego Ośrodka Muzealnego w Łańcucie, Księga Inwentarzowa dla Zbiorów Artystycznych Muzeum w Łańcucie, Księga Wpływów Muzealiów Muzeum-Zamku w Łańcucie, sign. IV — 41, Przejmowanie zbiorów z innych instytucji. Dary 1957—74, No. II-41/3/71.
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski: jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001.
Rzyska-Laube D., Zbiory artystyczne polskich ziemian na Pomorzu Nadwiślańskim od końca XVIII wieku po czasy dzisiejsze, Gdańsk 2022.
Sapetowa I., Wnętrza pałacowe w Przeworsku — stan i potrzeby muzealne, “Przemyski Informator Kulturalny” (1997) nr 3—4, pp. 15—18.
Trojnar B., Rzeźba w Muzeum-Zamku w Łańcucie. Dzieje kolekcji, ekspozycja, katalog, Łańcut 2006.
Wierzbiński A., Składnica Muzealna w Przeworsku (1944—1948), “Przeworskie Studia Regionalne” 4 (2021), pp. 230—261.
Wiktor A., Losy ruchomych dóbr kultury ziemiaństwa w woj. rzeszowskim po zakończeniu II wojny światowej w latach 1944—1947, Rzeszów 2008, https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/show-content/publication/edition/2619?id=2619 (04.02.2019).
Wołoszyn, M. Historia Ordynacji Przeworskiej książąt Lubomirskich. Katalog wystawy, Rzeszów 2017.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by/4.0/88x31.png)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).