Z Tyńca do Wilkowa. Benedyktyńskie dzieła sztuki w kaplicy św. Otylii i św. Łucji w Wilkowie
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.31106Słowa kluczowe:
benedyktyni, św. Otylia, Tyniec, WilkówAbstrakt
Wyposażenie kościoła i klasztoru benedyktynów w Tyńcu od dawna stanowi przedmiot zainteresowania badaczy, a zwłaszcza historyków sztuki. O wiele rzadziej jednak poszukuje się i bada dzieła tzw. rozproszone, które w minionych wiekach zostały z klasztoru benedyktynów w Tyńcu przeniesione w inne miejsce. Artykuł skupia się na analizie dzieł sztuki znajdujących się w kaplicy św. Otylii i św. Łucji w Wilkowie (pow. krakowski), która dawniej przynależała do uposażenia benedyktynów tynieckich. Wyposażenie kaplicy jest świadectwem obecności benedyktynów w Wilkowie i ich wpływu na lokalny kult św. Otylii. Przypadek wilkowskiej kaplicy nie był jak dotąd szerzej badany, a jest ważnym tematem w opracowaniu historii zarówno kaplicy w Wilkowie, jak i kościoła i klasztoru w Tyńcu. W artykule zaprezentowano nowe hipotezy dotyczące możliwego przeniesienia dzieł sztuki z opactwa benedyktynów w Tyńcu do kaplicy św. Otylii i św. Łucji w Wilkowie. Ponadto w tekście podjęto polemikę z dotychczasowymi ustaleniami na temat datowania kaplicy oraz wyposażenia jej wnętrza.
Bibliografia
Akta konsystorskie parafii Luborzyca 1820–1858, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. APA 182.
Attestatio et Cathalogus Reliquiarum Sanctorum Roma per Nicolaum Mielecki abbatem Tinecen: allatarum (1599), w: Codex Diplomaticus abbatiae olim Tiniecensis Ord[inis] S. Benedicti Regni Poloniae palatinatu vero et dioecesi Cracoviensi sitae, zebrał A. Batowski, cz. 3, rękopis, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 1626/III, k. 309.
Bobek M., Kozieł K., Program demontażu i zabezpieczenia elementów wystroju kaplicy i miejsce przechowywania na czas prac remontowych przy więźbie dachowej i stropie kaplicy, Kraków 2015, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, sygn. 62.328, s. 1–11.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984.
Chotkowski W., Ostatnie lata Benedyktynów w Tyńcu: przyczynek do dziejów Wszechnicy Jagiellońskiej, Kraków 1900.
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982.
Czochron M. S., Kościół Luborzyca [inwentarz], 1791, rękopis, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. In. 121, s. 1–48.
Domański R., Kościółek-kaplica pw. Św. Otylii w Wilkowie, „Krzyż Luborzycki” 1993 nr 22, s. 2.
Domański R., Kościółek-kaplica pw. Św. Otylii w Wilkowie, „Krzyż Luborzycki” 1993 nr 24, s. 2.
Domański R., Krótki zarys dziejów kościoła i parafii luborzyckiej, Kraków 1994.
Domański R., Zarys dziejów ziemi luborzyckiej, Kraków 2002.
Drygała H., Położenie ekonomiczne i społeczne chłopów w dobrach trzech klasztorów benedyktyńskich na podstawie Liber beneficiorum Długosza, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” 1965 nr 36, s. 99–133.
Fros H., Sowa F., Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 2000.
Gronowski T. M. OSB, Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniecka w średniowieczu, Kraków 2007.
Inwentarz wilkowski, w: Inwentarz dóbr klasztornych Tyniec z lat 1667–1747, rękopis, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, zespół nr 338, sygn. 615, s. 207–212.
Inwentarz y opisanie Kaplicy w Wilkowie pod Tytułem S. Otyly w Parafii Luborzyckiej bedącey, Acta visitationis decanatus Proszoviensis et Vitoviensis vigore instrumenti delegationis a R. D. Andrea Stanislao Kostka in Załuskie Załuski, episcopo Cracoviensi, duce Severiae – emanati in persona R. D. Mathiae Josephi a Łubna Łubiński, […] a. D. 1747 factae, rękopis, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. AV Cap 67, k. 105–106v.
Jacniacka M., Św. Getruda. W ikonografii, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, P. Hemperek i in., Lublin 1989, k. 1025–1026.
Jagla J., Boska medycyna i niebiescy uzdrowiciele wobec kalectwa i chorób człowieka, Warszawa 2004.
Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1863 (Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis Opera Omnia, vol. 7, t. 1).
Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis Monasteria, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1864, s. 210–211 (Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis Opera Omnia, vol. 9, t. 3).
Karta ewidencyjna chóru muzycznego w kaplicy śś. Otylii i Łucji, 1977, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, nr akt 02-IV-18/77, s. 1–2.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953.
Kieszkowski J., Kanclerz Krzysztof Szydłowiecki. Z dziejów kultury i sztuki zygmuntowskich czasów, cz. 1, Poznań 1912.
Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego. Część druga obejmująca rzeczy od roku 1401 do roku 1506, wyd. W. Kętrzyński, S. Smolka, Lwów 1875.
Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego. Część pierwsza obejmująca rzeczy od roku 1105 do roku 1399, wyd. W. Kętrzyński, S. Smolka, Lwów 1875.
Kornecki M., Kaplica drewniana śś. Otylii i Łucji w Wilkowie, Kraków 1994 (Kościoły Drewniane, 19).
Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999.
Kozieł K., Dokumentacja architektoniczno-konserwatorska drewnianej kaplicy p.w. śś. Otylii i Łucji w Wilkowie, Kraków 2014, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, sygn. 60.921, s. 1–31.
Kozieł K., Płuska J., Program prac konserwatorskich. Wyposażenie wnętrza kaplicy św. św. Otylii i Łucji w Wilkowie, Kraków 2018, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, sygn. 69.441, s. 1–37.
Kozik J. S., Obrazy z naszej historii. Gmina Kocmyrzów–Luborzyca, Luborzyca 2006.
Księga ziemska krakowska 2: 1394–1397, wyd. W. Bukowski, M. Zdanek, Warszawa 2012.
Kwiatkowska-Baster B., Baster Z. K., Tyniec u progu tysiąclecia, Kraków 1994.
Luborzyca, w: Akta wizyty pod rządem dyecezyą J.O. Michała Jerzego Ciołka […] trzech dekanatów: proszowickiego, xiążnickiego i andrzejewskiego przez W.IMC.X Jacka Kochańskiego, kanonika sandomierskiego, plebana trojeckiego w roku 1783 odprawioney wypisane, rękopis, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, sygn. AV 54, s. 106–122.
Łepkowski J., Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, Warszawa 1863.
Łojek J., Na wilkowskim dworze, „Powiat Krakowski. Biuletyn samorządowy” 2011 nr 5, s. 8.
Manteuffel E., Św. Otylia, w: Encyklopedia katolicka, red. E. Gigilewicz, t. 14, Lublin 2010, k. 1039–1041.
Marcoin H., Drewniane figury świętych z chóru kaplicy św. Otylii, odbitka fotograficzna, 1914, Muzeum Narodowe w Warszawie, sygn. 9394.
Marcoin H., Kapliczka drewniana św. Otylii – widok wnętrza w kierunku chóru, odbitka fotograficzna, 1914, Muzeum Narodowe w Warszawie, sygn. 9392.
Mieszkowski Z., Więckowska J., Ogród podworski Wilków, 1978, Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie (obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa) sygn. 939 [dostęp ze strony archiwum.zabytek.pl z dn. 25.11.2022], s. 1–13.
Olędzki J., Świadomość mirakularna, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty” 43 (1989) z. 3, s. 147–157.
Olędzki J., Wota srebrne, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty” 21 (1967) z. 2, s. 67–92.
Opis koronki krzyżackiej oraz życiorysy S. Ottylii Panny i Ottylii Męczenniczki patronek od bólu oczu z dodaniem nowenny, wyd. J. Siedlecki, Kraków 1888.
Pencakowski P., Recepcja dzieł dawnej sztuki i pamiątek przeszłości w Diecezji Krakowskiej w epoce kontrreformacji, Kraków 2009.
Rachwał J., Dokumentacja. Tryptyk z Wilkowa, 1981, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, sygn. 8710, s. 1–11.
Réau L., Iconographie de l’art chrétien, t. 3: Iconographie des Saints: G-O, Paris 1958.
Rejestr poborowy województwa krakowskiego z 1629 roku, rękopis, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 6139/II.
Rymut K., Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967 (Prace Onomastyczne PAN, 8).
Schauber V., Schindler H.M., Święci na każdy dzień. Patroni naszych imion, Warszawa 2000.
Sczaniecki P., Benedyktyni polscy, Tyniec 1989.
Sczaniecki P., Katalog opatów tynieckich, „Nasza Przeszłość” 49 (1978), s. 9–244.
Shaw R., When Did Augustine of Canterbury Die?, „The Journal of Ecclesiastical History” 67 (2016) issue 3, s. 473–491.
Sienkiewicz A., Wierzchosławska M., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa – Dwór w Wilkowie, 1994 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie (obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa) sygn. 4510, s. 1–10 [dostęp ze strony archiwum.zabytek.pl z dn. 25.11.2022].
Sienkiewicz A., Wierzchowska M., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa – Kaplica p.w. śś. Otylii i Łucji w Wilkowie, 1994, Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie (obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa) sygn. 4508, s. 1–6 [dostęp ze strony archiwum.zabytek.pl z dn. 25.11.2022].
Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Sczaniecki P., Tyniec, Kraków 1980.
Szczęsna J., Św. Tomasz. Ikonografia, w: Encyklopedia katolicka, red. E. Gigilewicz, t. 19, Lublin 2013, k. 860–861.
Szczygielski S., Tinecia sev Historia Monasterii Tinecensis. Ordinis S. Benedicti Primariae inter Polonica Caenobia venerationis, Kraków 1688.
Tomkowicz S., Tyniec, Kraków 1901.
Wilków, w: Inwentarze folwarków, wsi i miasteczek do konwentu tynieckiego należących w latach 1720/1722 spisane, Biblioteka Jagiellońska, sygn. Rkp. 5289 III (Mf P-516), s. 79–87.
Zowczak M., Interpretacje przeszłości w legendach. Przyczynek do historii lokalnej w świadomości mieszkańców wsi, „Etnografia Polska” 26 (1982) z. 2, s. 181–201.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Maria Działo-Nosal
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
