Czy Henryk Bitterfeld napisał dla królowej Jadwigi „Żywot świętej Jadwigi Śląskiej”? (Dominikanie na dworze Jadwigi Andegaweńskiej)
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.30208Słowa kluczowe:
dominikanie, hagiografia, Henryk Bitterfeld, Jadwiga Andegaweńska, św. Jadwiga ŚląskaAbstrakt
W artykule została omówiona kwestia autorstwa Henryka Bitterfelda rzekomego „Żywota św. Jadwigi”. Dzieło o takim tytule było wymieniane w kolejnych katalogach prac dominikanina, choć jego tekst nie jest znany. Przeprowadzona w artykule analiza wykazała, że nie ma żadnych przesłanek pozwalających łączyć Bitterfelda ze wspominanym utworem. W jego dorobku nie ma innych hagiografii. Postać św. Jadwigi Śląskiej nie wpisuje się także w model hagiograficzny promowany przez bliskich Bitterfeldowi obserwantów. Chybione są również próby łączenia „Żywota św. Jadwigi” ze śląskim pochodzeniem jego domniemanego autora. Ponadto w momencie, gdy Bitterfeld przybył do polskiej prowincji Zakonu Kaznodziejów, władzę przejęli bracia z Małopolski, którzy w obliczu wieloletniej rywalizacji ze Ślązakami nie byli zainteresowani promowaniem kultu świętej z tej dzielnicy. Także wzmianki na temat „Żywota św. Jadwigi” są bardzo późne. Najstarsza z nich pochodzi dopiero z XVIII wieku.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archivio del Capitolo di San Pietro in Vaticano, C 116.
Biblioteka Jagiellońska, perg 29.
Biblioteka Kórnicka PAN, I F 93.
Biblioteka Ossolineum, perg. 2572.
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, F 221a.
Źródła drukowane i opracowania
Acta capitulorum generalium Ordinis Praedicatorum, ed. B. M. Reichert, vol. 3, Romae 1900.
Abraham W., Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibljotekach rzymskich do dziejów Polski w wiekach średnich za lata 1899–1913, „Archiwum Komisji Historycznej” Series 2, t. 1 (1923), s. 1–65.
Bartolomei Romagnoli A., Agiografie Domenicane, Roma 2022.
Borkowska U., Królewscy spowiednicy, w: Ludzie, Kościół, wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesne epoka nowożytna), red. W. Iwańczak, S. K. Kuczyński, Warszawa 2001, s. 173–192.
Bullarium Ordinis FF. Praedicatorum, ed. T. Ripoll, t. 2, Romae 1730.
Bullarium Poloniae, ed. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, t. 3, Romae 1985.
Bzowski A., Propago D[ivi] Hyacinthi Thaumaturgi Poloni, seu De rebus praeclare gestis in Provincia Poloniae Ordinis Praedicatorum Commentarius, Venetiis 1606.
Bzowski A., Tutelaris Silesiae, seu De vita rebusque praeclare gestis beati Ceslai Odrovansii, Ordinis Praedicatorum Commentarius, Cracoviae 1608.
Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae, oprac. J. Kaliszuk, A. Pieniądz, K. Skwierczyński, P. Węcowski, Kraków 2019.
Coakley J., Friars as confidants of holy women in medieval Dominican hagiography, w: Images of sainthood in medieval Europe, eds. R. Blumenfeld-Kosinski, T. Szell, London 1991, s. 222–246.
Compendium Auctorum Latinorum Medii Aevi (500–1500), cur. M. Lapidge, G. C. Garfagnini, C. Leonardi, F. Santi, t. 5/3, Firenze 2016.
Czaplewski P., Tytularny episkopat w Polsce średniowiecznej (ciąg dalszy), Poznań 1915.
Černuška T., The Eucharist in the writings of Heinrich of Bitterfeld, w: Bohemian reformation and religious practice, t. 7, eds. Z. V. David, D. R. Holeton, Prague 2009, s. 80–90.
Deák V. H., The birth of a legend: the so-called Legenda Maior of Saint Margaret of Hungary and Dominican hagiography, „Revue Mabillon” 20 (2009), s. 87–112.
Dobrzanowski S., Jan Sartoris, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 2, Warszawa 1982, s. 131.
Fontana T., Sacrum Theatrum Dominicanum, Romae 1666.
Frydrychowicz D., S. Hyacinthus Odrovasius Principalis Hierarchicus Universalis Regni Poloniae Patronus, Cracoviae 1687.
Gałuszka T., Fragment akt kapituły prowincjalnej dominikanów polskich z lat dziewięćdziesiątych XIV wieku. Studium historyczne i edycja tekstu, „Roczniki Historyczne” 79 (2013), s. 119–145.
Gębarowicz M., Psałterz floriański i jego geneza, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965.
Graff T., Queen Jadwiga of Anjou’s influence on the composition of the Polish episcopate, „Rocznik Filozoficzny Ignatianum” 27 (2021) z. 2, s. 19–55.
Iorga N., Studii și documente cu privire la istoria românilor, t. 1, Bukarest 1901.
Kaczmarek K., Szkoły i studia polskich dominikanów w okresie średniowiecza, Poznań 2005.
Kaczor E., Średniowieczne formularze mszalne na dzień św. Jadwigi Śląskiej w relacji z kazaniami De sancta Hedwigis, „Przegląd Historyczny” 110 (2019) z. 3, s. 483–510.
Kadlec J., Řeholní generální studia při Karlově Universitě v době předhusitské, „Acta Universitatis Carolinae. Historia Universitatis Carolinae Pragensis” 7 (1966) z. 2, s. 63–108.
Kaepelli T., Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, vol. 2–3, Roma 1975–1980.
Kielar P., Jana Sartorisa itinerarium S. Thomae, „Studia Theologica Varsaviensia” 7 (1969) nr 2, s. 271–276.
Kielar P., Studia nad kulturą szkolną i intelektualną dominikanów prowincji polskiej w średniowieczu, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, t. 1, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 271–515.
Klaniczay G., Efforts at the canonization of Margaret of Hungary in the Angevin period, „Hungarian Historical Review” 2 (2013) issue 2, s. 313–340.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, wyd. F. Piekosiński, cz. 2, Kraków 1883.
Kołpak P., Kult świętych patronów Królestwa Polskiego w czasach Jagiellonów, Kraków 2020.
Koudelka V. J., Heinrich von Bitterfeld († ca. 1405), Professor an der Universität Prag, „Archivum Fratrum Praedicatorum” 23 (1953), s. 5–65.
Kowalski M. D., Nieznany dokument papieski dla Andrzeja, pierwszego biskupa Seretu i Wilna, i powstanie biskupstwa wileńskiego, „Studia Źródłoznawcze” 53 (2015), s. 123–133.
Kubicki R., Środowisko dominikanów kontraty pruskiej od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2007.
Loenertz R.-J., Une ancienne chronique des provinciaux dominicains de Pologne, „Archivum Fratrum Praedicatorum” 21 (1951), s. 5–50.
Mazur Z., Henryka z Brzegu list dedykacyjny do królowej Jadwigi, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły: w sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków z Polską, wybór i oprac. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 266–272.
Mazur Z., Wstęp, w: Henricus Bitterfeld de Brega OP, Tractatus de vita contemplativa et activa, ed. B. Mazur, L. Seńko, R. Tatarzyński, Warszawa 2003, s. IX–XXVII.
Nikodem J., Jadwiga, król Polski, Wrocław 2009.
Okolski S., Russia Florida Rosis et Liliis, Leopoli 1646.
Ożóg K., Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 2004.
Ożóg K., Relacje mendykantów ze środowiskiem dworskim oraz katedralnym na Wawelu do końca XV wieku, w: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 17–39.
Papuzińska-Mill M., Henryk Bitterfeld z Brzegu, „Przegląd Tomistyczny” 4 (1988), s. 179–190.
Prokop K. R., Biskupi pomocniczy w diecezjach polskich w dobie przedtrydenckiej (2. poł. XIII–1. poł. XVI w.), Kraków 2002.
Prokop K. R., Polscy biskupi dominikańscy. Słownik biograficzny, Kraków 2013.
Repertorium initiorum manuscriptorum latinorum medii aevi, cur. J. Hamesse, S. Szyller, t. 2, Louvain-la-Neuve 2008.
Ruszel P., Triumf na dzień chwalebny Jacka świętego, Wilno 1641,
s. 90.
Skierska I., Sabbatha sanctifices. Dzień święty w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2008.
Sommerfeldt G., Heinrich von Bitterfeld, „Zeitschrift für katholische Theologie” 29 (1905), s. 600–605.
Soupis rukopisů knihovny Metropolitní kapitoly pražské, t. 1, ed. A. Patera, A. Podlaha, Praha 1910.
Spież J. A., Historiografia dominikanów śląskich w XVIII wieku, w: Tysiącletnie dziedzictwo kulturowe diecezji wrocławskiej, red. A. Barciak, Katowice 2000, s. 233–250.
Stephanus de Salaniaco et Bernardus Guidonis, De quatuor in quibus Deus Praedicatorum ordinem insignivit, ed. T. Kaeppeli, Romae 1949.
Strzelecka A., Henryk z Bitterfeld, w: Polski słownik biograficzny, t. 9, Wrocław 1960–1961, s. 420.
Trajdos T. M., Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły (1386–1434), t. 1, Warszawa
Turek J., Andrzej Rusiniec i reforma obserwancka w polskiej prowincji dominikanów, „Przegląd Historyczny” 110 (2019), s. 375–397.
Wolny J., Zagadnienie formacji duchowej królowej Jadwigi, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły: w sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków z Polską, wybór i oprac. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 115–119.
Worstbrock F. J., Heinrich von Bitterfeld, w: Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 3, Berlin 1981, s. 699–703.
Vauchez A., Catherine of Siena. A life of passion and purpose, transl. M. F. Cusato, New York 2015.
Vauchez A., Sainthood in the later Middle Ages, transl. J. Birrell, Cambridge 2005.
Zajchowska A., Formatio – deformatio – reformatio. O reformie obserwanckiej Zakonu Braci Kaznodziejów w świetle traktatu „De (de)formatione et reformatione” Henryka Bitterfelda, w: Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. T. Gałuszka, T. Graff, G. Ryś, Kraków 2013, s. 507–514.
Zajchowska A., Franciszek Oczko i początki reformy obserwanckiej w polskiej prowincji dominikanów, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 4 (2012), s. 202–219.
Zajchowska A., Henry Bitterfeld, Thomas Aquinas and identifying sources in late medieval texts. A case study of „De formatione et reformatione Ordinis Fratrum Praedicatorum”, „Studia Źródłoznawcze” 58 (2020), s. 55–64.
Zajchowska A., „Quomodo cecidisti?” – kryzys w Zakonie Braci Kaznodziejów w średniowieczu w świetle traktatu Henryka Bitterfelda „De formatione et reformatione Ordinis Fratrum Praedicatorum”, „Czas Przeszły. Poznańskie Studia Historyczne” 4 (2017), s. 125–135.
Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, wyd. S. Kuraś, cz. 1, Lublin 1965.
Zdanek M., Katalog przeorów klasztoru dominikanów w Krakowie w średniowieczu. Podstawy chronologii i identyfikacji, „Rocznik Krakowski” 88 (2023), s. 25–50.
Zdanek M., Stefan zwany Zajączek (zm. 1412/1413 r.), w: Polski słownik biograficzny, t. 43, Kraków 2004–2005, s. 145–147.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
