Umiarkowanie i jego modele
DOI:
https://doi.org/10.15633/lie.2347Słowa kluczowe:
etyka Arystotelesa, etyka Epikura, złoty środek, umiarkowanie, analiza pojęciowa, analiza logiczna, model formalnyAbstrakt
Umiarkowanie jest jedną z czterech cnót kardynalnych, pierwotnie podanych przez Platona. Obecnie pojęcie umiarkowania zajmuje kluczową pozycję w wielu systemach etycznych, w tym w ekofilozofii. Umiarkowanie zakłada zachowanie właściwej równowagi, potrzebnej przy dokonywaniu wyborów życiowych. Próba analizy tego pojęcia przy pomocy prostych środków formalnych pozwala ujawnić ukryte założenia, a także jego strukturę. W pojęciu umiarkowania mieści się zarówno decyzja (wybór), jak i działanie bądź zachowanie jako efekt podjętej decyzji. Pierwszy model oparty jest na koncepcji Arystotelesa i jego „złotego środka” zawartej w Etyce nikomachejskiej. Próba rekonstrukcji koncepcji Arystotelesa pokazuje, że pojęcie umiarkowania w tym ujęciu jest silnie zrelatywizowane do kręgu kulturowego i, co wydaje się zaskakujące, w skrajnych przypadkach jego określenie może okazać się niemożliwe.
Drugi model, podany przez Epikura, jest oparty na pojęciu konsekwencji logicznej. Wprawdzie dotyczy jedynie przyjemności i przykrości, ale umiarkowanie najczęściej zalecane jest właśnie w odniesieniu do rzeczy przyjemnych. Zbiór decyzji umiarkowanych jest budowany rekurencyjnie. A – zbiór przyjemności – jest modyfikowany krok po kroku poprzez konsekwencje CR(A), gdzie R jest zbiorem reguł zawierającym prócz reguły modus ponens oraz reguły tożsamości proste, najczęściej nieformalne, reguły działania/wyboru pochodzące z codziennego doświadczenia. Zbiór U jest zbiorem wyborów umiarkowanych w sensie Epikura wtedy i tylko wtedy, gdy dla dowolnego p należącego do zbioru przykrości, p nie należy do zbioru konsekwencji ∀p ∈ P, ~(p ∈ CR(U)).
Bibliografia
Arystoteles, Etyka nikomachejska, przeł. D. Gromska, Warszawa 1982.
Św. Ambroży z Mediolanu, Wykład Ewangelii według św. Łukasza, przeł. W. Szołdrski, oprac. i wstęp A. M. Bogucki OP, Warszawa 1977.
Św. Augustyn, Pisma monastyczne, tłum. P. Nehring, M. Starowieyski, R. Szaszka, Kraków 2002.
Czeżowski T., Pisma z etyki i teorii wartości, Wrocław–Warszawa 1989.
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. I. Krońska i in., Warszawa 1984.
Epikur, List do Menoikeusa, przeł. K. Leśniak, w: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. I. Krońska i in., Warszawa 1984, s. 643–650.
Rodriguez Luño A., Elegidos en Cristo para ser santos, vol. 3: Moral especial, Roma 2008.
Św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna, t. 22: Umiarkowanie, tłum. ks. S. Bełch, Londyn 1963.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.