Umiarkowanie i jego modele

Abstrakt

Umiarkowanie jest jedną z czterech cnót kardynalnych, pierwotnie podanych przez Platona. Obecnie pojęcie umiarkowania zajmuje kluczową pozycję w wielu systemach etycznych, w tym w ekofilozofii. Umiarkowanie zakłada zachowanie właściwej równowagi, potrzebnej przy dokonywaniu wyborów życiowych. Próba analizy tego pojęcia przy pomocy prostych środków formalnych pozwala ujawnić ukryte założenia, a także jego strukturę. W pojęciu umiarkowania mieści się zarówno decyzja (wybór), jak i działanie bądź zachowanie jako efekt podjętej decyzji. Pierwszy model oparty jest na koncepcji Arystotelesa i jego „złotego środka” zawartej w Etyce nikomachejskiej. Próba rekonstrukcji koncepcji Arystotelesa pokazuje, że pojęcie umiarkowania w tym ujęciu jest silnie zrelatywizowane do kręgu kulturowego i, co wydaje się zaskakujące, w skrajnych przypadkach jego określenie może okazać się niemożliwe.

Drugi model, podany przez Epikura, jest oparty na pojęciu konsekwencji logicznej. Wprawdzie dotyczy jedynie przyjemności i przykrości, ale umiarkowanie najczęściej zalecane jest właśnie w odniesieniu do rzeczy przyjemnych. Zbiór decyzji umiarkowanych jest budowany rekurencyjnie. A – zbiór przyjemności – jest modyfikowany krok po kroku poprzez konsekwencje C_R(A), gdzie R jest zbiorem reguł zawierającym prócz reguły modus ponens oraz reguły tożsamości proste, najczęściej nieformalne, reguły działania/wyboru pochodzące z codziennego doświadczenia. Zbiór U jest zbiorem wyborów umiarkowanych w sensie Epikura wtedy i tylko wtedy, gdy dla dowolnego p należącego do zbioru przykrości, p nie należy do zbioru konsekwencji ∀p ∈ P, ~(p ∈ C_R(U)).