Krucha podmiotowość, czyli o sporze na gruncie Lévinasowskiej i Ricœurowskiej filozofii człowieka oraz niektórych jego implikacjach dla rozumienia zdrowia psychicznego

Autor

  • Robert Grzywacz Akademia Ignatianum w Krakowie

DOI:

https://doi.org/10.15633/lie.2786

Słowa kluczowe:

krucha podmiotowość, Lévinas, Ricœur, zdrowie psychiczne, schizofrenia

Abstrakt

Poniższe studium stawia sobie jako zadanie skonfrontowanie dwóch koncepcji kruchej podmiotowości: jednej autorstwa Emmanuela Lévinasa i drugiej, wypracowanej przez Paula Ricœura. Zestawienie to nie jest wszelako celem samym w sobie. Owszem, chodzi w nim najpierw o wskazanie zbieżności i rozbieżności istniejących pomiędzy obydwoma ujęciami otwartego i labilnego w swej tożsamości ludzkiego podmiotu. Krok ów służy dalej uwydatnieniu punktów dyskusyjnych, które wskutek napięcia generowanego przez niezgodności pobudzają do myślenia i poszukiwania mediacji. W celu zilustrowania płodności tej kontrowersji zostaje ona przeniesiona na obszar filozofii psychiatrii, gdzie podejmuje się próbę zastosowania obydwu antropologicznych stanowisk w filozoficznej interpretacji istoty fenomenu schizofrenii. Zarysowana w ten sposób wykładnia patogenezy wybranego zjawiska pozwala z kolei na sformułowanie ostrożnych wniosków odnośnie do samego sporu Lévinasa i Ricœura w kwestii podmiotowości etycznej, a zwłaszcza co do odczytania ewolucji ich własnych koncepcji.

Biogram autora

  • Robert Grzywacz - Akademia Ignatianum w Krakowie
    Robert Grzywacz SJ – doktor filozofii, adiunkt w Instytucie Filozofii Akademii Ignatianum w Krakowie. Współredaktor i autor trzech monografii naukowych: Michel Henry – fenomenolog życia (z A. Gielarowskim, Kraków 2010), Między przedmiotowością a podmiotowością: intencjonalność w fenomenologii francuskiej/ Entre l’objectivité et la subjectivité: l’intentionnalité dans la phénoménologie ­française (z A. Gielarowskim, Kraków 2011), W trosce o człowieka. Paradygmaty stare i nowe (z M. Szymczyk, Kraków 2016), autor wprowadzenia i przekładu zbioru artykułów P. Ricœura: Nazwać Boga. Teksty Paula Ricœura (Kraków 2011) oraz kilku artykułów naukowych nt. filozofii P. Ricœura, M. Henry’ego i M. Foucaulta. Zainteresowania badawcze: filozofia współczesna, hermeneutyka filozoficzna, fenomenologia (filozofia P. Ricœura, M. Henry’ego, M. Foucaulta, J. Habermasa): antropologia ­filozoficzna, tożsamość podmiotu, narracyjne koncepcje tożsamości i ich zastosowania, zagadnienie podmiotu i dyskursu przekonań.

Bibliografia

Dąbrowski K., Co to jest zdrowie psychiczne?, w: Zdrowie psychiczne, red. K. Dąbrowski, Warszawa 1985, s. 7–35.

Dosse F., Paul Ricœur. Les sens d’une vie (1913-2005), Paris 2008.

Drwięga M., Człowiek między dobrem a złem. Studia z etyki współczesnej, Kraków 2012.

Grzywacz R., Afektywność i język. Tożsamość człowieka w fenomenologii życia M. Henry oraz w fenomenologii hermeneutycznej P. Ricœura, w: W trosce o człowieka. Paradygmaty stare i nowe, red. M. Szymczyk, R. Grzywacz, Kraków 2016, s. 179–194.

Grzywacz R., Wybrane aspekty rozumienia natury ludzkiej w ujęciu Paula Ricœura, w: Oblicza natury ludzkiej. Studia i rozprawy, red. P. Duchliński, G. Hołub, Kraków 2010, s. 195–224.

Jakubowski J., Skończoność egzystencjalna. Studium nad filozofią Paula Ricœura, Bydgoszcz 2017.

Jarnuszkiewicz A. SJ, Od systemu do etyki. Krytyka rozumu dialogicznego, Kraków 2012.

Kapusta A., Szaleństwo i metoda. Granice rozumienia w filozofii i psychiatrii, Lublin 2010.

Kępiński A., Schizofrenia, Warszawa 1981.

Kowalska M., Wstęp. Dialektyka bycia sobą, w: P. Ricœur, O sobie samym jako innym, tłum. B. Chełstowski, Warszawa 2018, s. VII–XXXVII.

Lévinas E., Ricœur P., L’unicité humaine du pronom Je, w: Éthique et responsabilité. Paul Ricœur, ed. J.-Ch. Aeschlimann, Boudry-Neuchâtel 1994, s. 35–37.

Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, tłum. M. Kowalska, Warszawa 1998.

Lévinas E., Inaczej niż być lub ponad istotą, tłum. P. Mrówczyński, Warszawa 2000.

Mukoid E. A., Filozofia zła: Nabert, Marcel, Ricœur, Kraków 1993.

Ricœur P., A l’école de la phénoménologie, Paris 2004.

Ricœur P., Autrement. Lecture d’Autrement qu’être ou au-delà de l’essence d’Emmanuel Lévinas, Paris 1997.

Ricœur P., Cierpienie nie jest bólem, w: P. Ricœur, Filozofia osoby, tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1992, s. 55–63.

Ricœur P., Czas i opowieść, t. 3: Czas opowiadany, tłum. U. Zbrzeźniak, Kraków 2008.

Ricœur P., Drogi rozpoznania. Wykłady Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu, tłum. J. Margański, Kraków 2004.

Ricœur P., Le Juste, t. 2, Paris 2001.

Ricœur P., Miłość i sprawiedliwość, tłum. M. Drwięga, Kraków 2010.

Ricœur P., O sobie samym jako innym, tłum. B. Chełstowski, Warszawa 2018.

Ricœur P., Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. J. Margański, Kraków 2007.

Ricœur P., Philosophie de la volonté, t. 1: Le volontaire et l’involontaire, Paris 2009.

Ricœur P., Philosophie de la volonté, t. 2: Finitude et culpabilité, livre 1: L’Homme faillible, Paris 2009, s. 35–199.

Ricœur P., Podług nadziei. Odczyty, szkice, studia, tłum. S. Cichowicz, M. Łukasiewicz i in., Warszawa 1991.

Ricœur P., Żyć aż do śmierci oraz fragmenty, tłum. A. Turczyn, Kraków 2008.

Rogóż D., Anty-Odyseja. Antropologia Emmanuela Lévinasa, Kraków 2012.

Saint-Cheron M. de, Rozmowy z Emmanuelem Lévinasem, tłum. K. Kot, Warszawa 2008.

Sautereau C., Subjectivité et vulnérabilité chez Ricœur et Lévinas, „Études Ricœuriennes/Ricœur Studies” 4 (2013) no. 2, s. 8–24.

Stanghellini G., Rosfort R., Emotions and Personhood. Exploring Fragility – Making Sense of Vulnerability, Oxford 2013.

Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1982.

Tischner J., Spór o istnienie człowieka, Kraków 2011.

Wallace M. I., The Irony of Selfhood in Paul Ricœur’s Hermeneutic Philosophy, w: Between Suspicion and Sympathy. Paul Ricœur’s Unstable Equilibrium, ed. A. Wierciński, Toronto 2003, s. 161–171.

Warmbier A., Tożsamość, narracja i hermeneutyka siebie. Paula Ricœura filozofia człowieka, Kraków 2018.

Wierciński A., Celebrating the Confusion of Voices and the Fusion of Hermeneutic Horizons, w: Between Suspicion and Sympathy. Paul Ricœur’s Unstable Equilibrium, ed. A. Wierciński, Toronto 2003, s. IX–XIV.

Pobrania

Opublikowane

2019-02-28

Numer

Tom 24 Nr 2 (2018)

Dział

Artykuły

Licencja

W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:

1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.

2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:

  • utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
  • obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
  • włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
  • udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)

3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:

  • zostanie podany autor i tytuł utworu,
  • zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).