Freski o tematyce maryjnej z katakumb św. Pryscylli jako zapis wczesnochrześcijańskiej pobożności
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.740Słowa kluczowe:
katakumby rzymskie, sztuka wczesnochrześcijańska, malarstwo, freski maryjne, podziemne cmentarze, pobożność maryjnaAbstrakt
Malarstwo katakumbowe stanowi najstarszy przekład rzymskiej sztuki chrześcijańskiej. Na freskach z rzymskich katakumb Maryja była ukazywana albo jako Matka Jezusa, albo jako orantka. Najczęściej spotykany obraz z Maryją w roli głównej to scena przedstawiająca Hołd Magów vel Mędrców ze Wschodu. Fresk o tej tematyce znajdujemy na ścianach kilku katakumb, w tym m.in.: Pryscylli, Piotra i Marcelina, Domicylli, Agnieszki, Kaliksta. Innym powtarzającym się motywem jest Madonna z Dzieciątkiem – spotykamy go m.in. u Pryscylli, św. Walentyna i w Cimiterium Maius (znanym jako katakumby św. Agnieszki). Umieszczony na suficie podziemnego korytarza w katakumbach Pryscylli fresk ukazujący Maryję z Dzieciątkiem uznawany jest za najstarszy wizerunek Maryi z katakumb rzymskich. W katakumbach spotykamy także sceny obrazujące wydarzenia z życia Maryi, stanowiące ilustracje wybranych perykop Nowego Testamentu. Do najbardziej znanych należy obrazowanie sceny zwiastowania z katakumb Pryscylli oraz sceny nawiedzenia z katakumb św. Walentyna. Dzisiaj uważa się, że najstarsze freski maryjne pochodzą dopiero z końca II wieku. Do IV wieku Maryja była przedstawiana zawsze w towarzystwie Syna. Sztuka wczesnochrześcijańska łączyła postać Maryi z tajemnicą wcielenia Jezusa. Obrazowano Maryję, by podkreślić ludzką naturę Syna Bożego. Kult Maryi był zależny od kultu Jezusa, nie istniał jako samodzielny.
Bibliografia
Ariès Ph., Człowiek i śmierć, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1989.
Bisconti F., La Madonna di Priscilla: Interventi di restauro ed ipotesi sulla dinamica decorativa, „Rivista di Archeologia Cristiana” 72 (1996) 1/2, s. 7–24.
Bosio, Roma sotterranea, Roma 1632.
De Bruyne L., La „Cappella Greca” di Priscilla, „Rivista di Archeologia Cristiana” 46 (1970), s. 291–330.
Filarska B., Archeologia chrześcijańska, Warszawa 1999.
Filarska B., Początki sztuki chrześcijańskiej, Lublin 1986.
Fiocchi Nicolai V., Strutture funerarie ed edifici di culto paleocristiani di Roma dal IV al VI secolo, Città del Vaticano 2001.
Garrucci R., Dissertazioni archeologiche di vario argomento, t. 2, Roma 1864–1865.
Garrucci R., Storia dell’arte cristiana nei primi otto secoli della chiesa, t. 6, Prato 1872–1881.
Girardi M., Katakumby. Podziemne cmentarze, [w:] Encyklopedia chrześcijaństwa. Historia i współczesność – 2000 lat nadziei, tłum. S. Bielański, red. H. Witczyk, Kielce 2000, s. 330–331.
Iwaszkiewicz-Wronikowska B., Tajemnica Wcielenia w najstarszej ikonografii chrześcijańskiej, „Vox Patrum” 38–39 (2000), s. 393–400.
Kasprzak D., Oryginalność kultu Maryi z Nazaretu na tle kultów Wielkiej Matki (prahistoria, mity, kulty historyczne Bogini-Dziewicy i Bogini-Matki), „Polonia Sacra” (2011) 28 (72), s. 123–158.
Kasprzak D., Starożytne chrześcijaństwo w mieście, „Studia Laurentiana” 3 (2003) 1, s. 5–27.
Lapple A., Maryja w wierze i życiu Kościoła, Warszawa 1991.
Łomiński L., Matka Boża w katakumbach. Studium archeologiczne wydane w XV-to wiekową rocznicę ogłoszenia dogmatu o boskim macierzyństwie Marji w Efezie (431–1931), Łódź 1931.
Maggio S., Come arricchire la catechesi mariana degli adulti leggendo le testimonianze mariane dei primi due secoli, [w:] La Madonna nella vita pastorale, Roma 1982, s. 79–102.
Mazzoleni D., La catacomba di S. Valentino, „Forma Urbis” 2/1 (1997), s. 24–27.
Morawski Z., „Intra muros”. Zarys problematyki cmentarza miejskiego w średniowieczu, [w:] Czas, przestrzeń, praca w dawnych miastach, red. nauk. A. Wyrobisz, M. Tymowski, Warszawa 1991, s. 93–99.
Muzi M. G., La prima iconografia mariana (III–IV secolo), s. 4–5, www.culturamariana.com/pubblicazioni/fine16/pdf/Fine16-Muzi-209–244.pdf (01.09.2013).
Osińska B., Sztuka i czas, t. 1, Od prehistorii do rokoka, Warszawa 2004.
Partyka S., La résurrection de Lazare dans les monuments funéraires des nécropoles chrétiennes à Rome, peintues, mosaïques et décors des épitaphes: étude archéologique, iconographique et iconologique, Warszawa 1993 (Travaux du Centre d’Archéologie Méditerranéenne de l’Académie Polonaise des Sciences, 33).
Partyka J. S., Najstarsze wizerunki Matki Bożej z rzymskich katakumb, ,,Salvatoris Mater” (2000) 1 (5), s. 272–291.
Pergola F., Le catacombe di Priscilla sulla Salaria Nova, www.antika.it/006296_roma-catacombe-di-priscilla.html (31.07.2013).
Pergola F., Le catacombe romane. Storia e topografia. Catalogo a cura di Palmira Maria Barbini, Roma [b.r.w.].
Rordorf W., Martirio, [w:] Dizionario patristico e di antichità christiane, vol. II, a cura di A. Di Berardino, Casale Monferrato 1983, s. 2133–2135.
Rossi G. B., Roma Sotterranea Cristiana, Roma 1864.
Sprutta J., Najstarsze przedstawienia Matki Bożej, ,,Salvatoris Mater” (2009) 2 (42), s. 151–157.
Tertulian, Apologetyk, tłum. J. Sajdak, Poznań 1947 (Pisma Ojców Kościoła, 20).
Testini P., Le catacombe e gli antichi cimiteri cristiani in Roma, Bologna 1966.
Testini P., Les catacombes chretiennes à Rome, Rome 1964.
Tolotti F., L’area recinta ove ebbe origine il cimitero di Priscilla, „Rivista di Archeologia Cristiana” 43 (1968), s. 261–314.
Tolotti F., Le cimetière de Priscille: syntèse d’une recherche, „Revue d’Histoire Ecclésiastique” 73 (1978), s. 281–314.
Tradycja apostolska, tłum. H. Paprocki, „Studia Theologica Varsaviensia” 14 (1976) 1, s. 145–169.
Wilpert G., Le pitture delle catacombe romane, Roma 1903.
Wronikowska B., Najstarsza ikonografia maryjna – Madonna z Dzieciątkiem w rzymskim malarstwie katakumbowym, [w:] Maryja w tajemnicy Chrystusa, red. S. C. Napiórkowski, S. Longosz, Niepokalanów 1997, s. 134–164.
Wronikowska B., Picturae sacrae. Motywy ikonograficzne malowideł przedkonstantyńskich w chrześcijańskich katakumbach Rzymu, Lublin 1990.
Zajęcki M., Cmentarz w mieście feudalnym, czyli o sacrum w obliczu zasady racjonalności, „Gryfiński Kwartalnik Historyczny” (2005) 1 (9), s. 21.
Visscher F., Le droit des tombeaux romains, Milano 1963.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
