Powstanie diecezji kieleckiej i funkcjonowanie jej centralnych struktur w latach 1807–1818
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.3003Słowa kluczowe:
diecezja kielecka, diecezja tarnowska, Józef Wojciech Górski, Kajetan Ignacy Kicki, kanonicy, kapituła katedralna, Kielce, konsystorz biskupiAbstrakt
Trzeci Rozbiór Polski spowodował znaczne zmiany terytorialne, gdyż rozległe obszary, które dotąd były częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów, przeszły pod władanie państwa Habsburgów. Utworzona na wniosek władz austriackich diecezja kielecka w czasie swego krótkiego istnienia dwukrotnie zmieniała przynależność państwową. Najpierw w 1809 r. znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego, a po Kongresie Wiedeńskim została częścią Królestwa Kongresowego. W niniejszym artykule przybliżono poszczególne etapy kształtowania się diecezji kieleckiej. Szczególny nacisk położono na analizę struktur oraz składu osobowego kluczowych instytucji diecezjalnych, takich jak kapituła katedralna i konsystorz biskupi w Kielcach, a także kolegia kanoników honorowych tarnowskich i kieleckich. Ponadto omówiono również skład osobowy kancelarii konsystorskiej i grona egzaminatorów prosynodalnych tejże diecezji.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Diecezjalne w Kielcach
Acta Capituli Cathedralis Tarnoviensis et Cathedralis Kielcensis restituta iterum in Collegiatam (1786–1832), sygn. Kap. K-7.
Archiwum Diecezjalne w Płocku
Akta urodzonych parafii Maków Mazowiecki z lat 1671–1808, sygn. 669.
Archiwum Diecezji Sandomierskiej
Konsystorz biskupi w Kielcach
Akta przeniesienia stolicy biskupiej z Tarnowa do Kielc, sygn. 1.
Akta bpa Józefa Wojciecha Górskiego, sygn. 28.
Źródła drukowane:
Bulla Piusa VII „Indefessum personarum” erygująca diecezję kielecką. Wstęp i przekład z objaśnieniami, tłum. i opr. T. Gacia, „Kieleckie Studia Teologiczne” 17 (2018), s. 275–291.
Cathalogus Illustrissimorum & Reverendissimorum Praelatorum & Canonicorum Ecclesiae Cathedralis Kielcensis, współoprawny z Directorium officii divini pro Diaecesi Kielcensi cum Nova Constructione Calendarii Juxta Rubricas Breviarii ac Missalis Romani. In Annum MDCCCVIII. Bissextilem & primum post Embolismalem Conscriptum. Dum in Possesionem Jurisdictionis Episcopalis intrasset Illustrissimus Reverendissimus Josephus Adalbertus de Boża Wola Gorski Nominatus & Praeconizatus Episcopus Kielcensis, Cracoviae, Typis Joannis Maii, b.r., nlb.
Consignatio cleri reperibilis in Diaecesi Kielcensi, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta ritum Breviarii & Missalis Romani pro Anno Communi & primo post Embolismalem MDCCCIX. In usum Dioecesis Kielcensis sub Illustrissimo ac Reverendissimo Domino D[omi]no Josepho Adalberto De Boza Wola Gorski Dei & Apostolicae Sedis gratia Episcopo Kielcensi conscriptum, b.m.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperabilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta ritum Breviarii & Missalis Romani pro Anno Embolismali & altero post Bissextilem MDCCCX. In usum Dioecesis Kielecensis authoritate et mandato Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D[omi]ni Josephi De Boza Wola Gorski Episcopi Kielecensis conscriptum, b.m.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperabilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta ritum Breviarii & Missalis Romani ac rubricas tam generales, quam particulares, et decreta S[acrae] R[ituum] C[ongregationis] in Annum tertium post Bissextilem & primum post Embolismalem MDCCCXI in usum Dioecesis Kielcensis authoritate et mandato Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D[omi]ni Josephi Adalberti De Boża Wola Gorski Episcopi Kielcensis Senatoris Ducatus Varsaviensis Conscriptum, Cracoviae, Typis Joannis May, b.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperabilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta ritum Breviarii & Missalis Romani ac rubricas tam generales, quam particulares, et decreta S[acrae] R[ituum] C[ongregationis] in Annum Bissextilem & alterum post Embolismalem MDCCCXII in usum Dioecesis Kielcensis authoritate et mandato Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D[omi]ni Josephi Adalberti De Boża Wola Gorski Episcopi Kielcensis Senatoris Ducatus Varsaviensis Conscriptum, Cracoviae, Typis Joannis May, b.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperabilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta rubricas Breviarii & Missalis Romani tam generales, quam particulares, et decreta S[acrae] R[ituum] Congregationis in Annum Communem & Embolismalem MDCCCXIII pro Dioecesi Kielcensi conscriptum Illustrissimo & Reverendissimo Domino D[omi]no Josepho Adalberto De Boża Wola Gorski Dei & Apostolicae Sedis gratia Episcopo Kielcensi Senatori Ducatus Varsaviensis Dedicatum, Cracoviae, Typis Joannis May, b.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperabilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta rubricas Breviarii & Missalis Romani tam generales, quam particulares, et decreta S[acrae] R[ituum] Congregationis in Annum Communem & Embolismal[em] primum MDCCCXIV pro Dioecesi Kielcensi conscriptum Excellentis[simi] Illustriss[imi] & Reverendiss[imi] D[omi]no D[omi]no Josepho Adalberto De Boża Wola Gorski. J[osepho] A[dalberto] de B[oża] W[ola] G[órski] D[ei] G[ratia] E[piscopi] K[ielcensi] S[enatori] R[egni] Dedicatum, b.m.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperabilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta rubricas Breviarii & Mis salis Romani tam generales, quam particulares, ac decreta S[acrae] R[ituum] Congregationis in Annum primum post Bissextilem & alterum post Embolismalem MDCCCXVII pro Dioecesi Kielcensi conscriptum Excellent[issimo] Illustris[simo] & Reverendis[simo] D[omi]no D[omi]no Josepho Adalberto De Boża Wola Gorski. J[osepho] A [dalberto] de B[oża] W[ola] G [órski] D[ei] G [ratia] E[piscopo] K[ielcensi] S[enatori] R[egni] Dedicatum, b.m.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperibilis, współoprawna z Directorium officii divini peragendi juxta rubricas Breviarii & Missalis Romani tam generales, quam particulares, ac decreta S[acrae] R[ituum] Congregationis in Annum post Bissextilem secundum & alterum post Embolismalem MDCCCXVIII. Jn usum Dioecesis Kielcensis conscriptum Exc[ellenti]ss[i] mo, Ill[ustrissi]mo & Reverendissimo D[omi]no D[omi]no Josepho Adalberto De Boża Wola Gorski. J[osepho] A[dalberto] de B[oża] W[ola] G[órski] D[ei] G[ratia] E[piscopo] K[ielcensi] S[enatori] R[egni] Dedicatum, b.m.r., nlb.
Consignatio cleri saecularis ac regularis in Diaecesi Kielcensi Reperibilis, współoprawna z Directorium officii divini pro Dioecesi Kielcensi juxta rubricas Breviarii & Missalis Romani tam generales, quam particulares, ac decreta S[acrae] Rituum Congregationis ad Annum Christi MDCCCXIX. I. Post Embolismalem et 3 post Bissextilem Conscriptum. Illustrissimo ac Reverendissimo Domin[o] Domino Stephano Hołłowczyc Nominato Episcopo Sandomiriensi Dedicatum, Varsaviae, b.r., nlb.
Pawłowski F., Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej obrządku łacińskiego w Przemyślu, tłum. Z. Trojnar [i in.], red. A. Szal, S. Zych, Przemyśl 2018.
Opracowania:
Barańska A., Między Warszawą, Petersburgiem i Rzymem. Kościół a państwo w dobie Królestwa Polskiego (1815–1830), Lublin 2008.
Boniecki A., Herbarz polski, cz. 1, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 6, Warszawa 1903.
Bujak G., Diecezja kielecka w latach 1805–1818, „Kieleckie Studia Teologiczne” 4 (2005), s. 23–31.
Cabański T., Działalność duszpasterska kapituły kieleckiej (1807–1914), „Nasza Przeszłość” 57 (1982), s. 233–282.
Gajl T., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk 2007.
Gałązka W., Kapituła kolegiacka w Opatowie w latach 1562–1983, Sandomierz 1997.
Grodziski S., Habsburgowie. Dzieje dynastii, Kraków 2013.
Hapak E., Storz Wawrzyniec, w: Słownik biograficzny polskich archiwistów kościelnych, t. 2, red. J. Marecki przy współpracy M. Ficoń, Kraków 2021, s. 177–179.
Kracik J., Zasoby kurii metropolitarnej w Krakowie, „Analecta Cracoviensia” 9 (1977), s. 471–493.
Krześniak-Firlej D., Bibliografia piśmiennictwa profesorów Seminarium Sandomierskiego (ks. Klemens Bąkiewicz, ks. Melchior Buliński, ks. Alfons Bułakowski, ks. Edward Chrzanowski), „Studia Sandomierskie” 18 (2011), nr 2, s. 201–214.
Kumor B., Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786–1985, Kraków 1985.
Kumor B., Granice archidiecezji gnieźnieńskiej w tysiącleciu (1000–1939), „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny” 9 (1966), nr 3–4, s. 3–26.
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (968–1939) (C. d.), Rozdział 3. Granice metropolii i diecezji w zaborze austriackim, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 21 (1970), s. 309–404.
Kumor B., Organizacja terytorialna diecezji kieleckiej, „Nasza Przeszłość” 17 (1963), s. 187–232.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918), Kraków 1980.
Kumor-Mielnik J., Sieć dekanalna i parafialna (archi)diecezji lubelskiej w latach 1805–2005, Lublin, 2011.
Kwaśniewski A., Akta Konsystorza Generalnego Krakowskiego, jako zaczątek akt Konsystorza Generalnego w Kielcach na podstawie zasobu Archiwum Diecezjalnego w Kielcach (1797–1807), „Archiva Ecclesiastica. Biuletyn Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych” 6 (2013), s. 51–76.
Kwaśniewski A., Rubrycele i schematyzmy diecezji kieleckiej (1808–1818), „Z Dziejów Regionu i Miasta. Rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku-Kamiennej” 4 (2013), s. 57–77.
Misztal H., Egzaminatorzy diecezjalni, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, Docent–Ezzo, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1995, kol. 708–709.
Niesiecki K., Herbarz polski. Powiększony dodatkami późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep[omucena] Bobrowicza, t. 2, Lipsk 1839, s. 263.
Olszewski D., Akta konsystorza kieleckiego jako podstawa źródłowa do badań nad parafiami i duchowieństwem pierwszej połowy XIX wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 19 (1969), s. 5–30.
Olszewski D., Diecezja kielecka. Zarys dziejów 1805–1987, Kielce 1988.
Olszewski D., Historyczne uwarunkowania powstania diecezji kieleckiej, „Kieleckie Studia Teologiczne” 4 (2005), s. 15–21.
Pałka P., Dystynktorium, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, Docent–Ezzo, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1995, kol. 453–454.
Rokoszny J., Troski Wojciecha Górskiego biskupa kieleckiego (1805–1818) o seminarium duchowne, Warszawa 1912 [reprint: „Kieleckie Studia Teologiczne” 2 (2005), s. 121–144].
Słownik biograficzny. Kielce XVII–XVIII wiek, opr. M. Pieniążek-Samek, Kielce 2003.
Stanaszek B., Nowakowski R., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 1, A–G, Sandomierz 2014.
Stanaszek B., Nowakowski R., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 2, H–Ł, Sandomierz 2015.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 3, M–R, Sandomierz 2017.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX–XX w., t. 4, S–Ż. Biskupi i uzupełnienia, Sandomierz 2019.
Tatarkiewicz W., Jaroński Feliks, w: Polski słownik biograficzny, t. 10, Horoch Mieczysław – Jarosiński Paweł, red. K. Lepszy, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964, s. 638–639.
Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186 do 1926 r. tudzież sesje kapituły sandomierskiej od 1581 do 1866 r., Radom 1926.
Wróbel T., Górski Wojciech Jan, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, Fabbri–Górzyński, red. P. Hemperek [i. in.], Lublin 1989, kol. 1391.
Wróbel T., Zarys historii diecezji kieleckiej, „Kielecki Przegląd Diecezjalny” 58 (1982), z. 5, s. 204–243.
Ziółek E.M., Między tronem i ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim, Lublin 2012.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
