Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim (departament i gubernia radomska) na tle sytuacji na wsi w okresie zaborów
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.3004Parole chiave:
historia szkolnictwa, oświata ludu, Polska pod zaborami, rusyfikacja, szkolnictwo elementarne, życie społeczno-kulturowe na wsi w XIX wiekuAbstract
Wraz z zapoczątkowanym przez Komisję Edukacji Narodowej (1773–1794) przejmowaniem monopolu kształceniowego przez państwo dawne szkoły parafialne stawały się szkołami początkowymi (elementarnymi, ludowymi), których prowadzeniem miał odtąd zajmować się samorząd gminny. W przypadku ziem zaboru rosyjskiego okrojonych do granic Królestwa Polskiego, nazywanego po powstaniu styczniowym Krajem Nadwiślańskim, proces ten został ostatecznie sfinalizowany w latach 60. XIX w. W czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego podejmowane projekty oświatowe mające służyć rozwojowi szkolnictwa na wsi były w dużej mierze pozbawione podstaw wykonawczych, oparte wciąż na dobrej woli właścicieli ziemskich i dzierżawców dóbr rządowych, realizowane przy pomocy duchownych wolontariuszy, a przez samych włościan odbierane jako kolejny przejaw finansowego ucisku. Zakładano, że to oni będą musieli ponieść koszty związane z funkcjonowaniem szkoły. Jednakże przy obciążeniu na rzecz skarbu publicznego oraz świadczeniu różnych powinności pańszczyźnianych chłopi niechętnie zobowiązywali się do wnoszenia kolejnej opłaty, jaką była składka szkolna. Szkolnictwo elementarne organizowano w trudnych warunkach, w kraju wyniszczonym wojnami i z pustym skarbem, bez kadry naukowo-dydaktycznej i z niewydolną administracją, a po powstaniu styczniowym jeszcze mocniej przybrała na sile polityka rusyfikacyjna zaborcy. W XIX i pierwszych dekadach XX w. szkoła elementarna na wsi zachowywała wciąż swój charakter stanowy, co już w punkcie wyjścia deprecjonowało ją pod każdym względem: społecznym, naukowym, kulturowym.
Riferimenti bibliografici
Opracowania:
Araszkiewicz S., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze rosyjskim w latach 1831–1918. Szkolnictwo elementarne, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 141–204.
Burszta J., Społeczno-kulturowe przesłanki rozwoju edukacji (w XIX i na początku XX wieku), w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 96–105.
Caban W., Szkolnictwo elementarne na ziemi kielecko-radomskiej (1809–1862), Kielce 1983.
Caban W., Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim w okresie działania ustawy szkolnej z 1833 r., „Rocznik Świętokrzyski” 6 (1977), s. 83–96.
Caban W., Urban W., Z badań nad poziomem oświaty społeczeństwa w Radomskiem w pierwszej połowie XIX w., „Rocznik Świętokrzyski. Prace Humanistyczne” 8 (1980), s. 31–49.
Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982.
Gierszewska B.L., Życiowa konieczność czy wybór? Kilka słów o nauczycielkach szkół elementarnych guberni radomskiej w okresie popowstaniowym, w: Ad Personam. Prace ofiarowane Profesorowi Adamowi Massalskiemu w 75. rocznicę urodzin, red. C. Jastrzębski, Kielce 2019, s. 163–179.
Historia wychowania, red. Ł. Kurdybacha, t. 2, Warszawa 1967.
Juśko E., Wpływ szkolnictwa ludowego autonomicznej Galicji na kształt polskiej szkoły powszechnej w latach 1918–1922, Lublin 2006.
Karbownik H., Szkoła elementarna w Klimontowie w latach 1792–1914, „Studia Sandomierskie” 5 (1985–1989), s. 79–107.
Korzeniowska W., Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach polskich – od drugiej połowy wieku XIX do roku 1918, Kraków 2004.
Orczyk A., Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa 2008.
Pająk J.Z., Historia podziałów administracyjnych, w: Mała Ojczyzna – Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe, red. G. Okła, Kielce 2002, s. 105–113.
Pelczar R., Rzymskokatolickie szkoły trywialne w Galicji w latach 1774–1875, Lublin 2014.
Podgórska E., Edukacja w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do powstania listopadowego, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 105–140.
Podgórska E., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze austriackim. Szkolnictwo elementarne, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 248–298.
Przeniosło M., Postawa chłopów Królestwa Polskiego wobec szkoły w latach I wojny światowej, w: Nauka i oświata a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Adamowi Massalskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Caban, Kielce 2003, s. 153–164.
Szewczuk D., Seminaria nauczycielskie w Królestwie Polskim (1866–1915), Lublin 2015.
Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.
Włoczyk P., Szkoły i szpitale w diecezji sandomierskiej w okresie rządów bpa Adama P. Burzyńskiego (1820–1830), „Nasza Przeszłość” 85 (1996), s. 207–266.
Wroczyński H., Dzieje oświaty polskiej 1795–1945, Warszawa 1996.
Dowloads
Pubblicato
Fascicolo
Sezione
Licenza
Questo volume è pubblicato con la licenza Creative Commons Attribuzione 4.0 Internazionale.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
