Platoński obraz jaskini jako alegoria metamorfozy duszy
DOI:
https://doi.org/10.15633/tst.39102Słowa kluczowe:
Platon, Politeia, alegoria jaskini, Dobro, poznanie noetyczne, konwersja duszyAbstrakt
W niniejszym artykule interpretuję obraz jaskini w sposób, który wykracza poza tradycyjne paradygmaty jej odczytania (ontologiczny, epistemologiczny, polityczny itd.). W punkcie pierwszym pytam o wartość obrazu, mitu i metafory jako środków komunikowania filozoficznego przekazu. W punkcie drugim przedstawiam argumenty za tym, że obraz jaskini w pełnym tego słowa znaczeniu może być nazywany alegorią. Posiada bowiem mityczną fabułę, która uzupełniona jest konkretnym wyjaśnieniem jej znaczenia. W punkcie trzecim proponuję zwrócić uwagę na to, że alegoria jaskini nie tylko opisuje statyczną strukturę ontyczno-epistemologiczną, ale jest również dynamicznym i ekspresyjnym ukazaniem pewnej ludzkiej historii. Obraz jaskini przedstawia więc sekwencję faktów i następstwo zdarzeń, będących opisem losów i doświadczeń człowieka. W zakończeniu natomiast konkluduję, że ta podwójna (alegoryczno-dynamiczna) perspektywa przynosi jeden wspólny wniosek. Otóż zasadniczym przesłaniem obrazu jaskini jest ukazanie pewnego szczególnego doświadczenia duszy — jej wieloaspektowej, radykalnej metamorfozy. Dla wyrażenia jej oryginalności i nowatorstwa Platon dokonał redefinicji pojęć periago i periagoge.
Bibliografia
A Greek-English Lexicon, compiled by H. G. Liddel, R. Scott, revised and augmented throughout by H. S. Jones, Oxford 1968.
Albert K., O Platońskim pojęciu filozofii, Warszawa 1991.
Albert K., Studia o historii filozofii, Warszawa 2006.
Albert K., Wprowadzenie do filozoficznej mistyki, Kęty 2002.
Arystoteles, Metafizyka, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 2, Warszawa 1990, s. 601–857.
Blackburn S., Platon. Państwo. Biografia, Warszawa 2007.
Blandzi S., Henologia, meontologia, dialektyka. Platońskie poszukiwanie ontologii idei w „Parmenidesie”, Warszawa 1992.
Cherniss H., The Source of Evil According to Plato, w: Plato: A Collection of Critical Essays, t. 2: Ethics, Politics, and Philosophy of Art and Religion, ed. G. Vlastos, New York 1971, s. 244–258.
Dembiński B., Późna nauka Platona. Związki ontologii i matematyki, Katowice 2003.
Dembiński B., Zagadnienie skończoności w ontologii fundamentalnej Martina Heideggera, Katowice 1990.
Dembiński S., Teoria idei. Ewolucja myśli platońskiej, Katowice 2004.
Dodds E. R., Plato and the Irrational Soul, w: Plato: A Collection of Critical Essays, t. 2: Ethics, Politics, and Philosophy of Art and Religion, ed. G. Vlastos, New York 1971, s. 206–229.
Domaradzki M., Filozofia antyczna wobec problemu interpretacji. Rozwój alegorezy od przedsokratyków do Arystotelesa, Poznań 2013.
Fearn F., Zenon i żółw. Jak myślą filozofowie, Warszawa 2007.
Gadamer H.-G., Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, Warszawa 2004.
Gajda J., Platońska droga do idei. Aksjologiczny rodowód platońskiej ontologii, Wrocław 1993.
Gigon O., Główne problemy filozofii starożytnej, Warszawa 1996.
Guthrie W. K. C., A History of Greek Philosophy, t. 4: Plato: The man and his dialogues. Earlier period, Cambridge 1998.
Guthrie W. K. C., Plato’s Views on the Nature of the Soul, w: Plato: A Collection of Critical Essays, t. 2: Ethics, Politics, and Philosophy of Art and Religion, ed. G. Vlastos, New York 1971, s. 230–243.
Hadot P., Filozofia jako ćwiczenie duchowe, Warszawa 2003.
Heidegger M., Platona nauka o prawdzie, w: M. Heidegger, Znaki drogi, Warszawa 1999, s. 179–210.
Jaeger W., Paideia. Formowanie człowieka greckiego, Warszawa 2001.
Kahn C., Platon i dialog sokratyczny. Wykorzystanie literackiej formy na użytek filozofii, Warszawa 2018.
Kołakowski L., Horror metaphysicus, Kraków 2012.
Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, Warszawa 2010.
Narecki K., Logos we wczesnej myśli greckiej, Lublin 1999.
Paczkowski P., Filozoficzne modele życia w klasycznym antyku. (IV w. p.n.e.), Rzeszów 2005.
Paczkowski P., Jedność filozofii Platona, Rzeszów 1998.
Penner T., Thought and Desire in Plato, w: Plato: A Collection of Critical Essays, t. 2: Ethics, Politics, and Philosophy of Art and Religion, ed. G. Vlastos, New York 1971, s. 96–118.
Platon, Państwo, w: Platon, Państwo. Prawa (VII ksiąg), przeł. W. Witwicki, Kęty 2001, s. 11–338.
Reale G., Co Platon ma do powiedzenia współczesnemu człowiekowi, w: Platon. Nowa interpretacja, red. A. Kijewska, E. I. Zieliński, Lublin 1993, s. 39–54.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 2: Platon i Arystoteles, Lublin 2005.
Ricoeur P., Symbolika zła, Warszawa 1986.
Santas G., Plato’s Protagoras and Explanation of Weakness, w: The Philosophy of Socrates. A Collection of Critical Essays, ed. G. Vlastos, Notre Dame (Indiana) 1980, s. 264–298.
Skrzypek-Faluszczak J., Ocalenie od zła w filozofii Platona, Kraków 2010.
Stróżewski W., W kręgu wartości, Kraków 1992.
Stróżewski W., Wykłady o Platonie. Ontologia, Kraków 1992.
Szlezák T. A. O nowej interpretacji platońskich dialogów, Kęty 2005.
Szlezák T. A., Czytanie Platona, Warszawa 1997.
Wolicka E., Mimetyka i mitologia Platona. U początków hermeneutyki filozoficznej, Lublin 1994.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0) Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
