Wokół duszpasterstwa polskojęzycznego na Śląsku Opolskim (1922–1939). Rozeznanie sytuacji prymasa Polski, Konsulatu RP w Opolu i korespondentów polskiej prasy
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.03203Słowa kluczowe:
mniejszość polska, nabożeństwa, Niemcy, Śląsk Opolski, kardynał August Hlond, Konsulat Polski w OpoluAbstrakt
Since the 12th century the Germans have settled among Polish- and Czech-speaking populations in the Silesia. The immigration has changed linguistic relationships in the pastoral ministry of the local Catholic Church. In the 18th century after the annexation of this area by the Prussian state, German became an official language there. Over time, Polish as a native language in the Upper Silesia was used publicly during religious practices. However, under the pressure of German authorities the Polish language was gradually eradicated from this area. Before the change of state affiliation of the eastern part of Silesia in 1922, which was the result of the Upper Silesian plebiscite and the Silesian uprisings, the extent of the Polish language used in the church depended on the attitude of the representatives of the local clergy. After the division of the disputed territory, the parts included into Germany were defined as the Opole Silesia, and parts excluded from Germany were defined as the Polish Upper Silesia. The language needs of the national minorities located in this area could be supported by neighboring countries which these minorities originated from. The Germans supported the German population living both in the part of Silesia granted to the Second Republic of Poland, as well as the remaining territory of the Second Republic of Poland. It has not been thoroughly analyzed to what extent Poland’s representatives were involved in activities aimed at preserving the mother tongue of the discussed population. Thus far scientific research has been focused on the political aspects of the Polish minority in the Opole Silesia. The question remains to what extent the language problems of the Polish minority in Opole Silesia concerned matters related to religious practices, as well as the degree of interest of Church representatives and state authorities of the Second Polish Republic in these language concerns. Information about the Polish language used in Opole parishes was gained from Polish newspapers. It is believed that the information provided by correspondents of local newspapers reflected the interest in this problem, expressed by members of the local Polish-speaking community.Bibliografia
Zbiory archiwalne i biblioteczne
Biblioteka Śląska w Katowicach, Dział Rękopisów, sygn. R 828 IV, t. 3: Materiały do biografii konsula Leona Malhommego.
Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Zbiory Specjalne, sygn. 633.
Archiwum Diecezji Opolskiej, Administracja Apostolska, Stosunki narodowościowe 1945–1956.
Archiwum Państwowe w Opolu, zespół Konsulat Generalny, sygn. 131, 135, 137.
Artykuły prasowe
Błogosławieństwo Ojca św. dla ludu polskiego w Niemczech, „Polak w Niemczech” 1933, nr 12.
Ciekawa i dziwna mowa p. Lukaschka, „Nowiny Codzienne” 1928, nr 146 (z 27 VI).
Gorszą się nas, „Nowiny Raciborskie” 1904, nr 20 (z 16 II).
Grabarze polskości i słowiańszczyzny, „Nowiny Codzienne” 1929, nr 51 (z 2 III).
Groehser M. PSM, [Hamburg], Duszpasterstwo wśród mniejszości narodowych, „Nowiny Codzienne” 1927, nr 54 (z 8 III); nr 55 (z 9 III).
J.Ł., Kościół narzędziem germanizacji. [Tłumaczenie rozprawy dr. Th. Grentrupa SVD z Wrocławia pt. Mniejszości narodowe i Kościół katolicki], „Nowiny Codzienne” 1927, nr 71 (z 29 III).
Ksiądz katolicki, Prawda o Śląsku II, „Nowiny Codzienne” 1928, nr 136 (z 15 VI) [przedruk z tygodnika „Die Menschheit”].
Ludowski A., Szkolnictwo polskie w Niemczech i niemieckie w Polsce, „Front Zachodni” 1934, nr 5.
Łangowski J., Pod naporem akcji germanizatorskiej duchowieństwa niemieckiego w Kościele katolickim, „Nowiny Codzienne” 1934, nr 196 (z 30 VIII).
(MK), Błogosławieństwo Ojca Św. dla Polaków w Niemczech, „Nowiny Codzienne” 1930, nr 114 (z 17 V).
Nota polska z powodu gwałtów niemieckich, „Katolik” 1922, nr 108 (z 9 IX).
O księdza polskiego, „Nowiny Codzienne” 1929, nr 125 (z 2 VI).
O równe prawa w murach Kościoła, „Nowiny Codzienne” 1931, nr 43 (z 26 II); „Katolik” 1931, nr 25 (z 6 II).
[Odezwa], „Nowiny Codzienne” 1930, nr 214 (z 14 IX).
Opieka duchowna, „Polak w Niemczech” 1933, nr 10, s. 5–6.
[Pietrzak K., Osmańczyk E.], Ojciec święty błogosławi ludność polską z Niemiec wraz z jej kierownikami, „Polak w Niemczech” 1934, nr 1–2.
Protest harcerstwa śląskiego przeciwko poświęceniu sztandaru harcerzy w Bytomiu, „Polonia” 1930, nr 2018 (z 20 V).
Prymas Polski błogosławi szkołom polskim w Niemczech, „Polska Zachodnia” 1929, nr 194 (z 26 X).
Prześladowania księży polskich, „Katolik” 1922, nr 100 (z 22 VIII).
Racibórz, „Nowiny” 1917 nr 136 (z 6 IX).
Rozpolitykowani księża centrowi, „Katolik Codzienny” 1930 (z 24 IX).
„Schles[sche] Volkszeitung” a Polacy na Śląsku Opolskim, „Katolik Codzienny” 1929, nr 111 (z 14 V).
Sejmik Polskich Spółdzielni w Opolu, „Polonia” 1928, nr 310 (z 8 XI).
Świerc P., Jan Łangowski, „Wczoraj, Dziś, Jutro”, nr 3–4.
Terroryzowanie Polaków na Śląsku Opolskim, „Polonia” 1927, nr 342 (z 13 XII).
W obronie przyrodzonych praw języka polskiego w kościele na Śląsku Opolskim, „Polska Zachodnia” 1929, nr 126 (z 9 V).
Walka o Śląsk. Prawo narodowe Polski do Górnego Śląska, „Nowiny Codzienne” 1920, nr 92 (z 25 IV).
Wybory w Raciborskim, „Głos Śląski” 1911, nr 130 (z 31 X), s. 1.
Z życia młodzieży polskiej na Śląsku Opolskim, „Polonia” 1930, nr 2226 (z 17 XII).
Zjazd delegatów Polsko-Katolickiej Partii Ludowej, „Katolik” 1930, nr 127 (z 23 X).
Opracowania
Adamiec F., Ksiądz Franciszek Nawrot [w:] Ludzie spod znaku Rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech na Śląsku Opolskim, F. Hawranek (red.), Opole 1992.
Antypolska polityka władz hitlerowskich na Śląsku Opolskim w latach 1933–1939 w świetle raportów konsulów polskich, W. Wrzesiński (oprac.), Wrocław 1970.
Chałupczak H., Szkolnictwo polskie w Niemczech 1919–1939, Lublin 1998.
Czapliński M., Skowroński Aleksander [w:] Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, M. Pater (red.), Katowice 1996.
Czapliński M., Wajda Józef [w:] Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, M. Pater (red.), Katowice 1996.
Dola K., Duszpasterstwo w (archi)diecezji wrocławskiej i jej ustrój za rządów arcybiskupa ks. kardynała Adolfa Bertrama (1914–1945), „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 1995, t. 15.
Encyklopedia powstań śląskich, F. Hawranek (red.), Opole 1982.
Gwóźdź H., Udział duchowieństwa śląskiego w akcji plebiscytowej i powstaniach (1919–1921), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1982, t. 15.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Wanda Musialik
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
