Przywileje ogólnoziemskie wielkich książąt litewskich z lat 1522–1551. Rys dziejów powstania na tle tekstologii aktów
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.08204Słowa kluczowe:
Zygmunt Stary, Zygmunt August, przywileje ogólnoziemskie, kancelaria wielkich książąt litewskich, arenga, narracja, tekstologiaAbstrakt
Grand dukes of Lithuania all-terrestrial charters from 1522 to 1551. The history of its formation through the textual criticism of the texts.
The paper aims to investigate did were the direct sources and patterns used by the authors of 1522–1551 charters of grand dukes of Lithuania. The research is made possible by textual criticism approach, which questionnaire has, by the way, special solutions for this reason. This approach allows to indicate, did direct borrowings were, what was their genesis, and what shape did they get.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD)
Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 7556, 7557, 7675.
Źródła drukowane
Akty, otnosiashchiesia k istorii Zapadnoi Rossii, sobrannye i izdannye Arkheograficheskoiu komissieiu, t. 3: 1544–1587, I. Grigorovich (red.), Sankt-Peterburg 1848.
Archiwum komisyi prawniczej, t. 7: Pomniki prawa litewskiego z XVI wieku, F. Piekosiński (red.), Kraków 1900.
Lietuvos Metrika. Knyga nr 7 (1506–1539). Užrašymų knyga 7 / Lithuanian Metrica. Book of Inscriptions 7 (1506–1539) / Литовская Метрика. Книга записей 7, I. Ilarienė, L. Karalius, D. Antanavičius (eds.), Vilnius 2011.
Lietuvos Metrika. Knyga nr 8 (1499–1514). Užrašymų knyga 8 / Lithuanian Metrica. Book of Inscriptions 8 (1499–1514) / Литовская Метрика. Книга записей 8, A. Baliulis, R. Firkovičius, D. Antanavičius (eds.), Vilnius 1995.
Lietuvos Metrika. Knyga nr 11 (1518–1523). Įrašų knyga 11 / Lithuanian Metrica. Book of Inscription 11 (1518–1523) / Литовская Метрика. Книга записей 11, A. Dubonis (ed.), Vilnius 1997.
Lietuvos Metrika. Knyga nr 14 (1524–1529). Užrašymų knyga 14 / Lithu- anian Metrica. Book of Inscriptions 14 (1524–1529) / Литовская Метрика. Книга записей 14, L. Karalius, D. Antanavičius (eds.), Vilnius 2008.
Lietuvos Metrika. Knyga nr 25 (1387–1546). Užrašymų knyga 25 / Lithu- anian Metrica. Book of Inscriptions 25 (1387–1546) / Литовская Метрика. Книга записей 25, D. Antanavičius, A. Baliulis (eds.), Vilnius 1998.
Pomnіkі prava Belarusі XIV–XVI stst. Agul’nazemskіia pryvіleі і akty dziarzhaўnykh unіi. Krynіtsaznaўchy dapamozhnіk, G.Ia. Galenchanka (red.), Mіnsk 2015.
Opracowania
Adamska A., Arengi w dokumentach Władysława Łokietka. Formy i funkcje, Kraków 1999.
Bardach J., Krewo i Lublin. Z problemów unii polsko-litewskiej [w:] idem, Studia z ustroju i prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego XV–XVII w., J. Antoniewicz (red.), Warszawa 1970, s. 11–68.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., Tekstologia, Warszawa 2009.
Berastavy G.A., Tekstalogіia spіsaў agul’nazemskaga pryvіleia 1447 goda: spіsy z summa rerum pershai palovy – siaredzіny XVI st. [w:] Materyialy XVI mіzhnarodnykh knіgaznaўchykh chytanniaў: materyialy mіzhnarodnai navukovai kanferentsyі, Mіnsk 15.05.2020, T.A. Sapega, A.A. Susha, K.V. Susha (red.), Mіnsk 2020, s. 91–98.
Berastavy G.A., Vykarystanne agul’nazemskaga pryvіleia Kazіmіra Iagelonchyka 1447 g. u kantekstse praktykі dakumental’nykh patsviardzhenniaў u Vialіkіm Kniastve Lіtoўskіm u XV–XVI stst., „Arkhіvaryus” 2020, № 18, s. 112–127.
Bierastavy H. [Berastavy G.A.], Przywilej Kazimierza Jagiellończyka dla Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1447 roku. Kształtowanie się treści na tle tekstologii aktu, „Rocznik Lituanistyczny” 2021, nr 7, s. 7–38.
Clanchy M., From the Memory to Written Record. England 1066–1307, Oxford 1993.
Dyplomatyka wieków średnich, K. Maleczyński, M. Bielińska, A. Gąsiorowski (oprac.), Warszawa 1971.
Fichtenau H., Arenga. Spätantike und Mittelalter im Spiegel von Urkun- denformeln, Graz–Köln 1957, Mitteilungen des Instituts für Österreichische Grschichtsforschung, Bd. XVIII.
Górski K., Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich, Toruń 2011.
Grusha A., Kantsler [w:] Vialіkae Kniastva Lіtoўskae, t. 2: K–Ia, G.P. Pashkoў (red.), Mіnsk 2007, s. 37–38.
Grusha A., Zachem dokumenty «zashivali»? Ob odnoi vneshnei forme dokumentov v Velikom kniazhestve Litovskom v kontse XIV – pervoi polovine XVI v., „Gіstarychna-arkhealagіchny zbornіk” 2017, № 32, s. 164–175.
Grusha A.І., Kantsyliaryia Vialіkaga kniastva Lіtoўskaga 40-kh gadoў XV – pershai palovy XVI st., Mіnsk 2006.
Grusha A.I., Krizis doveriia? Poiavlenie i utverzhdenie pravovogo do- kumenta v Velikom Kniazhestve Litovskom (konets XIV – pervaia tret’ XVI v.), Moskva 2019.
Gut A., Formularz dokumentów książąt zachodniopomorskich do połowy XIV wieku, Szczecin 2002.
Iakovenko N., Pro dva mental’nі stereotipi ukraїns’koї shliakhti: «cholovіk dobrii» і «cholovіk zlii» [w:] idem, Paralel’nii svіt: doslіdzhennia z іstorії uiavlen’ ta іdei v Ukraїnі XVI–XVII st., Kiїv 2002, s. 106–147.
Iakubovskii I., Zemskie privilei Velikogo Kniazhestva Litovskogo, „Zhurnal Ministerstva narodnogo prosveshcheniia” 1903, № 4, s. 239–278.
Jablonskis K., Lietuvos rusiškųjų aktu diplomatika [w:] idem, Istorija ir jos šaltiniai, V. Merkys (ed.), Vilnius 1979, s. 219–297.
Kamieniecki W., Społeczeństwo litewskie w XV wieku, Warszawa 1947.
Kantorowicz E.H., Dwa ciała króla. Studium że średniowiecznej teologii politycznej, M. Michalski, A. Krawiec (tłum.), J. Strzelczyk (red.), Warszawa 2007.
Keller H., The Privilege in the Public Interraction of the Exercise of Power. Forms of Symbolic Communication Beyond the Text [w:] Medieval Legal Process. Physical, Spoken and Written Performances in the Middle Ages, M. Mostert, P.S. Barnwell (eds.), Turnhout 2011, s. 75–109.
Klovas M., Ad perpetuam rei memoriam. Privatūs dokumentai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje XIV a. pabaigoje – XVI a. pradžioje, Vilnius 2021.
Korczak L., Ziemia nowogródzka a przywilej ziemski 1440 roku [w:] Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos kraštovaizdis. Moksliniu straipsniu rinkinys. Skiriama profesorės Jūratės Kiaupienės 65-mečiui, R. Šmigelskytė-Stukienė (ed.), Vilnius 2012, s. 148–156.
Krasauskaitė M., Die litauischen Adelsprivilegien bis zum Ende des XV. Jahrhunderts. Abhandlung zur Erlangung der Doktorwürde der Philosophischen Fakultät I der Universität Zürich, Leipzig 1927.
Krom M., „Starina” kak kategoriia srednevekovogo mentaliteta (po materialam Velikogo kniazhestva Litovskogo XIV – nachala XVII vv.), „Mediaevalia Ucrainica: mental’nіst’ ta іstorіia іdei” 1994, vip. 3, s. 68–86.
Kuźmińska M., Olbracht Marcinowicz Gasztołd, „Ateneum Wileńskie” 1927, t. 4, z. 13, s. 347–392.
Kuźmińska M., Olbracht Marcinowicz Gasztołd (dokończenie), „Ateneum Wileńskie” 1928, t. 5, z. 14, s. 120–175.
Latushkіn A.M., Kniaz’ Mіkalai Radzіvіl Chorny і pytanne zakhoўvannia dziarzhaўnykh aktaў Vialіkaga kniastva Lіtoўskaga Radzіvіlamі niasvіzhskai galіny rodu [w:] Mіkalai Radzіvіl Chorny (1515– 1565 gg.). Palіtyk, dyplamat, metsenat: zbornіk navukovykh prats, Z.L. Iatskevіch (red.), Niasvіzh 2016, s. 82–92.
Lietuvos katalikų dvasininkai XIV–XVI a., V. Ališauskas, T. Jaszczołt, L. Jo- vaiša, M. Paknys (eds.), Vilnius 2009, Bažnyčios istorijos studijos, vol. II.
Liubavskii M.K., Litovsko-russkii seim. Opyt po istorii uchrezhdeniia v sviazi s vnutrennim stroem i vneshneiu zhizn’iu gosudarstva, Moskva 1900.
Nowakowski T., Idee areng dokumentów książąt polskich do połowy XIII wieku, Bydgoszcz 1999.
Pazdniakoў V., Gashtol’d (Gashtaўt) Al’brekht Martsіnavіch (? – snezh. 1539) [w:] Vialіkae Kniastva Lіtoўskae, t. 1: A–K, G.P. Pashkoў (red.), Mіnsk 2005, s. 517.
Pennington K., Władca i prawo 1200–1600. Suwerenność monarchy a prawa poddanych w zachodnioeuropejskiej tradycji prawnej, A. Pysiak (tłum.), Warszawa 2012.
Pociecha W., Gasztołd Olbracht h. Awdaniec († 1539) [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII: Firlej Jan – Girdwoyń Kazimierz, A. Romanowski (red.), Warszawa 1948, s. 299–303.
Polechow S., Przywileje dzielnicowe Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stan i perspektywy badań, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2014, t. LХVI, nr 2, s. 45–65.
Polechow S., Petrauskas R., Droga do „wieczystego pokoju”. Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie i Zakon Niemiecki w latach 1422–1435 [w:] Dokumenty pokoju brzeskiego między Polską i Litwą a Zakonem Krzyżackim z 31 grudnia 1435 roku, A. Szweda, M. Hlebionek, S. Szybkowski, J. Trupinda (wyd.), R. Petrauskas, S. Polechow (współudział), Toruń 2021, s. 19–43.
Polekhov S.V., Drevnerusskie pometki na latinskikh dokumentakh v Velikom kniazhestve Litovskom i Pol’skom korolevstve vtoroi poloviny XIV v., „Drevniaia Rus’. Voprosy medievistiki” 2021, t. 84, № 2, s. 27–40.
Radaman A., Vіlenskі zemskі pryvіlei 1565 g. vialіkaga kniazia Zhygіmonta Aўgusta, „Belaruskі gіstarychny agliad / Belarusian Historical Review” 2005, t. 12, № 1–2, s. 132–161.
Spieralski Z., Hlebowicz Jan h. Leliwa (ok. 1480–1549) [w:] Polski słownik biograficzny, t. IX: Gross Adolf – Horoch Kalikst, A. Romanowski (red.), Warszawa 1960, s. 541–542.
Vashchuk D., Formuvannia pravovoї kul’turi Velikogo kniazіvstva Litovs’kogo u drugіi polovinі XV – pershіi tretinі XVI st., „Ukraїns’kii іstorichnii zhurnal” 2014, № 1, s. 59–72.
Węcowski P., Skarbiec pamięci. Archiwum monarsze w Polsce do po- czątków XVI wieku [w:] Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, t. 1, J. Banaszkiewicz, A. Dąbrówka, P. Węcowski (red.), Warszawa 2018, s. 369–418.
Zaiats Iu., Gliabovіchy [w:] Vialіkae Kniastva Lіtoўskae, t. 1: A–K, G.P. Pashkoў (red.), Mіnsk 2005, s. 540.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
