Jak ks. Marcin Lubomirski rabunkiem pod Częstochową się bawił – w świetle zeznań złożonych przez uczestników wydarzeń
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.08304Słowa kluczowe:
Jerzy Marcin Lubomirski, Częstochowa, dezercje, rozboje, sądownictwoAbstrakt
The article presents a series of events concerning prince Jerzy Marcin Lubomirski, which took place in the years 1757–1759. The young magnate committed several offences then: he deserted the crown army, he served in the Prussian army and recruited soldiers there, which was followed by him looting and plundering in Poland. He was apprehended near Częstochowa by a unit of the crown army and brought to a military court in Kamieniec Podolski, whereas his people were brought to a magistrate court in Cracow. The series of aforementioned events was the origin of a black legend of prince Jerzy Marcin Lubomirski, and the sentences issued then, including partial amnesty for the main hero of this article, are a good illustration of how law was executed in Poland during the Saxon times.
Bibliografia
Źródła
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]
Zbiór Anny z Potockich Ksawerowej Branickiej – Kancelaria hetmańska, sygn. 675.
Zbiór Branickich z Suchej, sygn. 330/419.
Archiwum Roskie. Korespondencja, sygn. V/19; sygn. XIV/47.
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, sygn. 2615, t. 2
Pamiętnik Marcina Matuszewicza, kasztelana brzesko-litewskiego. 1714– 1765, t. 3, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1876.
Politische Correspondenz Friedrich’s des Großen, Bd. 16–17, Berlin 1888–1889.
Statut Wielkiego Księstwa Litewskiego […] za Stanisława Augusta Szczęsliwie Nam Panuiącego, Powtórnie z przydatkiem Summaryuszow, Praw i Konstytucyi od roku 1764 do roku 1786 Przedrukowany, Wilno 1786.
Volumina Legum, t. 8, Petersburg 1860.
Wykaz szlachty polskiej w Szkole Kadetów oraz czas pobytu [w:] S. Gaber, Polacy na dworze Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville 1737–1766, tłum. A.J. Zakrzewski, A. Skwara, A.J. Zakrzewski (wstęp i red.), Częstochowa 1998, s. 193–197.
Opracowania
Bernatowicz T., Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763), Warszawa 2011.
Chomętowski W., Przygody księcia Marcina Lubomirskiego, Warszawa 1888.
Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009.
Ciesielski T., Pogranicze polsko-pruskie w dobie wojny siedmioletniej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2008, nr 1, s. 3–17.
Delbrück H., Nowożytna sztuka wojenna, tłum. M. Młynarz, Oświęcim 2016.
Golec M., Pojedynki w Polsce, Warszawa 2011.
Grabowski M., Pan starosta Zakrzewski, Kijów 1860
Kowalski M., Księstwa Rzeczpospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny, Warszawa 2013.
Lyncker A., Armia pruska 1714–1806, tłum. J. Pawlikowski, Oświęcim 2012.
Mossakowski S., Z Mazowsza na Litwę i Ruś Koronną. Kartki z kresowych dziejów jednej polskiej rodziny (Mossakowskich herbu Jastrzębiec), Warszawa 2017.
Stroynowski A., Od szlacheckiej równości do arystokratycznych tytułów w epoce stanisławowskiej [w:] Rola arystokracji w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, A. Barciak (red.), Katowice–Zabrze 2017, s. 149–161.
Szczygielski W., Lubomirski Jerzy Marcin [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław 1973, s. 34–38.
Szwaciński T., Rosja a Piotr i Jan Sapiehowie w dobie kryzysu ostrogskiego (1754–1758), „Kwartalnik Historyczny” 2012, R. 119, z. 1, s. 31–65.
Trąbski M., Żołnierze garnizonu twierdzy jasnogórskiej za panowania Augusta III, czyli prostowanie Kitowicza, http://pth.czest.pl/wp-content/uploads/2019/05/Zolnierze-twierdzy-jasnogorskiej.pdf [dostęp: 12.05.2020].
Wasylewski S., Książę rozbójnik [w:] S. Wasylewski, Sprawy ponure. Obraz z kronik sądowych wieku oświecenia, Kraków 1963, s. 50–66.
Wyprawa na hajdamaków (Z pamiętników starosty Zakrzewskiego) [w:] Z dziejów hajdamaczyzny, cz. 1, H. Mościcki (red.), Warszawa 1905, s. 16–19.
Zarzycki W., Książę Marcin Lubomirski 1738–1811. Relacje o jego życiu i burzliwych przygodach w różnych krajach Europy, Warszawa 1998.
Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Wrocław 1977.
Zielińska T., Poczet polskich rodów arystokratycznych, t. 1, Warszawa 1997.
Zych S., Na ojczystej i obcej ziemi. Książę Marcin Jerzy Lubomirski (1730–1800), Kolbuszowa 2020.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
