Wojna w cieniu ideologii. Historyczno-kulturowe uwarunkowania imperialnej ideologii współczesnej Rosji
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11203Słowa kluczowe:
ekspansja, ideologia, Rosja, ruski mir, Ukraina, wojnaAbstrakt
Analiza koncentruje się na omówieniu głównych mitów rosyjskiej ideologii imperialnej, z dziedzictwa których korzysta obecnie rosyjski reżim. Artykuł ukazuje kulturowe i ideologiczne uwarunkowania „ruskiego miru”, tj. konstruktu zawierającego przekonanie, że Rosja ma stanowić centrum świata wschodniosłowiańskiego. Analizie zostały poddane również mit o „jedynym narodzie ruskim” z przesuwanym centrum władzy, „zbieranie ziem ruskich”, pochodząca z początku XVI wieku i będąca znaczącym impulsem do zwiększenia aktywności Rosji w XVII i XIX wieku teoria „trzeciego Rzymu”, a także mit zjednoczenia Ukrainy z Rosją w roku 1654. Idee te w dalszym ciągu są podstawą imperialnej ideologii Kremla i mają istotny wpływ na kreowanie międzynarodowej polityki Rosji, szczególnie wobec tzw. bliskiej zagranicy.
Bibliografia
Белковский С., России пора распрощаться с Внешним управляющим, „Комсомольская правда” 19.04.2004. [Belkovskij S., Rossii pora rasproŝat´sâ s Vnešnim upravlâûŝim, „Komsomolskaâ pravda” 19.04.2004].
Газін В. В., „Русский мир” – „Третій Рим”: дві концепції в зовнішній політиці Москви, w: „Русский мир”: нові реалії старого міфу. Матеріали круглого столу, від. за випуск: В. С. Степанков, отець Юрій (Матвейцов), Кам’янець-Подільський 201, s. 15–18. [Gazìn V. V., „Russkij mir” – „Tretìj Rim”: dvì koncepcìï v zovnìšnìj polìticì Moskvi, w: „Russkij mir”: novì realìï starogo mìfu. Materìali kruglogo stolu, vìd. za vipusk: V. S. Stepankov, otec´ Ûrìj (Matvejcov), Kam’ânec´-Podìl´s´kij 2011, s. 15–18].
Гачев Г., Национальные образы мира: Америка в сравнении с Россией и Славянством, Москва 1997. [Gačev G., Nacional´nye obrazy mira: Amerika v sravnenii s Rossiej i Slavânstvom, Moskva 1997].
Дубин Б., „Противовес”: символика Запада в России последних лет, „Pro et Contra” 8 (2004) nr 3, s. 23–35. [Dubin B., „Protivoves”: simvolika Zapada v Rossii poslednih let, „Pro et Contra” 8 (2004) nr 3, s. 23–35].
Ильин И., Сущность и своеобразие русской культуры, Москва 1996. [Il´in I., Suŝnost´ i svoeobrazie russkoj kul´tury, Moskva 1996].
Копилов С. А., Вступне слово на круглому столі „Русcкий мир”: нові реалії старого міфу, w: „Русский мир”: нові реалії старого міфу. Матеріали круглого столу, від. за випуск: В. С. Степанков, отець Юрій (Матвейцов), Кам’янець-Подільський 2011, s. 4–5. [Kopilov S. A., Vstupne slovo na kruglomu stolì „Rusckij mir”: novì realìï starogo mìfu, w: „Russkij mir”: novì realìï starogo mìfu. Materìali kruglogo stolu, vìd. za vipusk: V. S. Stepankov, otec´ Ûrìj (Matvejcov), Kam’ânec´-Podìl´s´kij 2011, s. 4–5].
Краснов М. А., Шаблинский И. Г., Российская система власти: треугольник с одним углом, Москва 2008. [Krasnov M. A., Šablinskij I. G., Rossijskaâ sistema vlasti: treugol´nik s odnim uglom, Moskva 2008].
Краснов М., Персоналистский режим в России: опыт институционального анализа, Москва 2006. [Krasnov M., Personalistskiĭ režim v Rossii: opyt institucional´nogo analiza, Moskva 2006].
Леонтиев К., Восток, Россия и Славянство, Москва 1996. [Leontiev K., Vostok, Rossiâ i Slavânstvo, Moskva 1996].
Мостовая И. В., Скорик А. П., Архетипы и ориентиры российской ментальности, „Polis” 1995 nr 4, s. 69–76. [Mostovaâ I. V., Skorik A. P., Arhetipy i orientiry rossijskoj mental´nosti, „Polis” 1995 nr 4, s. 69–76].
Ностальгия по СССР, https://www.levada.ru/2021/12/24/nostalgiya-po-sssr-3/ (26.12.2022). [Nostal´giâ po SSSR, https://www.levada.ru/2021/12/24/nostalgiya-po-sssr-3/ (26.12.2022)].
Ольшевская Л. А., Макарий, w: Московская энциклопедия, т. 1: Лица Москвы, кн. 2: и-м., Москва 2008, s. 511–512. [Ol´ševskaâ L. A., Makarij, w: Moskovskaâ ènciklopediâ, t. 1: Lica Moskvy, kn. 2: i-m., Moskva 2008, s. 511–512].
Отношение россиян к Борису Ельцину остается негативным, https://www.levada.ru/2016/02/01/otnoshenie-rossiyan-k-borisu-eltsinu-ostaetsya-negativnym/ (10.10.2022). [Otnošenie rossiân k Borisu El´cinu ostaetsâ negativnym, https://www.levada.ru/2016/02/01/otnoshenie-rossiyan-k-borisu-eltsinu-ostaetsya-negativnym/ (10.10.2022)].
Пивоваров Ю. С., Фурсов А. И., „Русская Система” как попытка понимания русской истории, „Polis” 2001 nr 4, s. 37–49. [Pivovarov Û. S., Fursov A. I., „Russkaâ Sistema” kak popytka ponimaniâ russkoj istorii, „Polis” 2001 nr 4, s. 37–49].
Полонська-Василенко Н., Дві концепції історії України і Росії, Мюнхен 1964. [Polons´ka-Vasilenko N., Dvì koncepcìï ìstorìï Ukraïni ì Rosìï, Mûnhen 1964].
Попков В. Д., Русский мир. Философские рамки понимания проблемы, „Вопросы философии” 2021 nr 7, s. 27–37. [Popkov V. D., Russkiĭ mir. Filosofskie ramki ponimaniâ problemy, „Voprosy filosofii” 2021 nr 7, s. 27–37].
Прокопович Ф., Слово в день святого благоверного князя Алексанра Невского, w: Ф. Прокопович, Сочинения, ред. И. Еремин, Москва–Ленинград 1961, s. 97–98. [Prokopovič F., Slovo v den´ svâtogo blagovernogo knâzâ Aleksanra Nevskogo, w: F. Prokopovič, Sočineniâ, red. I. Eremin, Moskva–Leningrad 1961, s. 97–98].
Путин В., Крушение Советского Союза было крупнейшей геополитической катастрофой века, https://www.pravda.ru/politics/50878-poslanie/ (26.05.2025). [Putin V., Krušenie Sovetskogo Soûza bylo krupnejšej geopolitičeskoj katastrofoj veka, https://www.pravda.ru/politics/50878-poslanie/ (26.05.2025)].
Степанков В. С., „Русский мир” й історія України: реанімація імрерского міфу возз’єднаня братних народів, w: „Русский мир”: нові реалії старого міфу. Матеріали круглого столу, від. за випуск: В. С. Степанков, отець Юрій (Матвейцов), Кам’янець-Подільський 2011, s. 10–13. [Stepankov V. S., „Russkij mir” j ìstorìâ Ukraïni: reanìmacìâ ìmrerskogo mìfu vozz’êdnanâ bratnih narodìv, w: „Russkij mir”: novì realìï starogo mìfu. Materìali kruglogo stolu, vìd. za vipusk: V. S. Stepankov, otec´ Ûrìj (Matvejcov), Kam’ânec´-Podìl´s´kij 2011, s. 10–13].
Tезисы о 300-летии воссоединения Украины с Россией (1654–1954 гг.), одобрены Центральным Комитетом Коммунистической партии Советского Союза, Москва 1954. [Tezisy o 300-letii vossoedineniâ Ukrainy s Rossiej (1654–1954 gg.), odobreny Central´nym Komitetom Kommunističeskoj partii Sovetskogo Soûza, Moskva 1954].
Тренин Д., Россия и конец Евразии, „Pro et Contra” 9 (2005) nr 1, s. 6–17. [Trenin D., Rossiâ i konec Evrazii, „Pro et Contra” 9 (2005) nr 1, s. 6–17].
Щедровицкий П., Русский мир, „Независимая газета” 11.02.2000, https://www.ng.ru/ideas/2000-02-11/8_russian_world.html (21.04.2022). [Ŝedrovickij P., Russkij mir, „Nezavisimaâ gazeta” 11.02.2000, https://www.ng.ru/ideas/2000-02-11/8_russian_world.html (21.04.2022)].
Bazylow L., Historia Rosji, t. 2, Warszawa 1983.
Broda M., „Zrozumieć Rosję”? O rosyjskiej zagadce-tajemnicy, Łódź 2011.
Chłopecki J., Dezintegracja czy transformacja?, w: Rosja. Kontynuacja czy punkt zwrotny?, red. W. Bonusiak, K. Sowa, Rzeszów 1994.
Chynczewska-Hennel T., „Iungit et sociatjedne członki i serca z dawności naszych” – o unii hadziackiej w 360 rocznicę. O unii hadziackiej raz jeszcze, „Studia Polsko-Ukraińskie” 6 (2019), s. 39–51, https://doi.org/10.32612/uw.23535644.2019.pp.39-51.
Chynczewska-Hennel T., Czy historycy uporali się z „teorią przesunięć”, w: Dziedzictwo polsko-ukraińskie. The Polish-Ukrainian Heritage. Studies of Political Science, red. S. Chazbijewicz, M. Melnyk, K. Szulborski, t. 2, Olsztyn 2006, s. 19–27.
Chynczewska-Hennel T., Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII w., Warszawa 1985.
Dogońska J., Cywilizacyjna tożsamość Rosji, Toruń 1997.
Grudziński P., Powolne przezwyciężanie Jałty, „Rzeczpospolita” 27.11.1995.
Gumilow L., Od Rusi do Rosji, Warszawa 1996.
Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 2003.
Laruelle M., The „Russian World”. Russia’s soft power and geopolitical imagination, Center on Global Interests, 2015.
Madej Z., Rosyjskie zmagania cywilizacyjne, Warszawa 1993.
Mazuś M., Koncepcje ideologiczne „Moskwa – III Rzym” oraz „Kijów – II Jerozolima” w ujęciu porównawczym, „Slavia Orientalis” 64 (2015) nr 3, s. 465–475.
Miller A. I., Talking politics: Vladimir Putin’s narrative on contemporary history (2019–2022), „Russia in Global Affairs” 2023 no. 2, pp. 58–75, https://doi.org/10.31278/1810-6374-2023-21-2-58-75.
Moliński D., Putin przemówił do narodu. Mówił o „dekomunizacji” Ukrainy. Potem wskazał palcem na Polskę, „Gazeta. pl” 21.02.2022, https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114881,28138309,putin-przemowil-do-narodu-mowil-o-dekomunizacji-ukrainy.html (8.04.2022).
Nelson T. H., Bringing Stalin back in: memory politics and the creation of a useable past in Putin’s Russia, Lanham 2019.
Pietkiewicz K., Historia państwa rosyjskiego, w: Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich, red. naukowa A. Mironowicz, t. 3: Rosja, Lublin 2013.
Pipes R., Wolność a własność, Warszawa 2000.
Putin W., O historycznej jedności Rosjan i Ukraińców, 12.07.2021, https://poland.mid.ru/pl/1941-1945%20pobeda/artyku_prezydenta_federacji_rosyjskiej_w_adimira_putina_o_historycznej_jedno_ci_rosjan_i_ukrai_c_w_o/ (8.04.2022).
Rosja. Kontynuacja czy punkt zwrotny?, red. W. Bonusiak, K. Sowa, Rzeszów 1994.
Stryjek T., Łyżka miodu w beczce dziegciu? Putin o historii Ukrainy na trzydziestolecie jej niepodległości, „ohistorie”, 31.10.2021, https://ohistorie.eu/2021/10/31/lyzka-miodu-w-beczce-dziegciu-putin-o-historii-ukrainy-na-trzydziestolecie-jej-niepodleglosci/ (8.04.2022).
Trenin D., The end of Eurasia: Russia on the border between geopolitics and globalization, Moscow 2001.
Uspienski B. A., Żywow W. M., Car i Bóg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji, przeł. H. Paprocki, Warszawa 1992.
Wasiuta O., „Russki mir” jako narzędzie imperialnej polityki Kremla, „Przegląd Geopolityczny” 2017 nr 21, s. 67–87.
Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich, red. naukowa A. Mironowicz, t. 3: Rosja, Lublin 2013.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Adam R. Bartnicki, Mariusz Drozdowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
