przesuwanym centrum władzy, „zbieranie ziem ruskich”, pochodząca z początku XVI wieku i będąca znaczącym impulsem do zwiększenia aktywności Rosji w XVII i XIX wieku teoria „trzeciego Rzymu”, a także mit zjednoczenia Ukrainy z Rosją w roku 1654. Idee te w dalszym ciągu są podstawą imperialnej ideologii Kremla i mają istotny wpływ na kreowanie międzynarodowej polityki Rosji, szczególnie wobec tzw. bliskiej zagranicy.Słowa kluczowe: Ukraina, Rosja, ruski mir, wojna, ideologia, ekspansjaAbstractWar in the shadow of ideology. Historical and cultural conditioning of the imperial ideology of contemporary Russia
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11203Keywords:
Ukraine, Russia, Ruskij Mir, war, ideology, expansionAbstract
The analysis focuses on discussing the main myths of Russian imperial ideology, the legacy of which is currently used by the Russian regime. The article shows the cultural and ideological conditions of the “Russian mir”, i.e. a construct containing the belief that Russia is to be the center of the East Slavic world. The analysis also covers the myth of the “one Russian nation” with a shifting center of power, the “collection of Russian lands”, the theory of the “third Rome” from the beginning of the 16th century, which was a significant impulse for increasing Russia’s activity in the 17th and 19th centuries, as well as the myth of the unification of Ukraine with Russia in 1654. These ideas continue to be the basis of the Kremlin’s imperial ideology and have a significant impact on the creation of Russia’s international policy, especially towards the so-called near abroad.
References
Белковский С., России пора распрощаться с Внешним управляющим, „Комсомольская правда” 19.04.2004. [Belkovskij S., Rossii pora rasproŝat´sâ s Vnešnim upravlâûŝim, „Komsomolskaâ pravda” 19.04.2004].
Газін В. В., „Русский мир” – „Третій Рим”: дві концепції в зовнішній політиці Москви, w: „Русский мир”: нові реалії старого міфу. Матеріали круглого столу, від. за випуск: В. С. Степанков, отець Юрій (Матвейцов), Кам’янець-Подільський 201, s. 15–18. [Gazìn V. V., „Russkij mir” – „Tretìj Rim”: dvì koncepcìï v zovnìšnìj polìticì Moskvi, w: „Russkij mir”: novì realìï starogo mìfu. Materìali kruglogo stolu, vìd. za vipusk: V. S. Stepankov, otec´ Ûrìj (Matvejcov), Kam’ânec´-Podìl´s´kij 2011, s. 15–18].
Гачев Г., Национальные образы мира: Америка в сравнении с Россией и Славянством, Москва 1997. [Gačev G., Nacional´nye obrazy mira: Amerika v sravnenii s Rossiej i Slavânstvom, Moskva 1997].
Дубин Б., „Противовес”: символика Запада в России последних лет, „Pro et Contra” 8 (2004) nr 3, s. 23–35. [Dubin B., „Protivoves”: simvolika Zapada v Rossii poslednih let, „Pro et Contra” 8 (2004) nr 3, s. 23–35].
Ильин И., Сущность и своеобразие русской культуры, Москва 1996. [Il´in I., Suŝnost´ i svoeobrazie russkoj kul´tury, Moskva 1996].
Копилов С. А., Вступне слово на круглому столі „Русcкий мир”: нові реалії старого міфу, w: „Русский мир”: нові реалії старого міфу. Матеріали круглого столу, від. за випуск: В. С. Степанков, отець Юрій (Матвейцов), Кам’янець-Подільський 2011, s. 4–5. [Kopilov S. A., Vstupne slovo na kruglomu stolì „Rusckij mir”: novì realìï starogo mìfu, w: „Russkij mir”: novì realìï starogo mìfu. Materìali kruglogo stolu, vìd. za vipusk: V. S. Stepankov, otec´ Ûrìj (Matvejcov), Kam’ânec´-Podìl´s´kij 2011, s. 4–5].
Краснов М. А., Шаблинский И. Г., Российская система власти: треугольник с одним углом, Москва 2008. [Krasnov M. A., Šablinskij I. G., Rossijskaâ sistema vlasti: treugol´nik s odnim uglom, Moskva 2008].
Краснов М., Персоналистский режим в России: опыт институционального анализа, Москва 2006. [Krasnov M., Personalistskiĭ režim v Rossii: opyt institucional´nogo analiza, Moskva 2006].
Леонтиев К., Восток, Россия и Славянство, Москва 1996. [Leontiev K., Vostok, Rossiâ i Slavânstvo, Moskva 1996].
Мостовая И. В., Скорик А. П., Архетипы и ориентиры российской ментальности, „Polis” 1995 nr 4, s. 69–76. [Mostovaâ I. V., Skorik A. P., Arhetipy i orientiry rossijskoj mental´nosti, „Polis” 1995 nr 4, s. 69–76].
Ностальгия по СССР, https://www.levada.ru/2021/12/24/nostalgiya-po-sssr-3/ (26.12.2022). [Nostal´giâ po SSSR, https://www.levada.ru/2021/12/24/nostalgiya-po-sssr-3/ (26.12.2022)].
Ольшевская Л. А., Макарий, w: Московская энциклопедия, т. 1: Лица Москвы, кн. 2: и-м., Москва 2008, s. 511–512. [Ol´ševskaâ L. A., Makarij, w: Moskovskaâ ènciklopediâ, t. 1: Lica Moskvy, kn. 2: i-m., Moskva 2008, s. 511–512].
Отношение россиян к Борису Ельцину остается негативным, https://www.levada.ru/2016/02/01/otnoshenie-rossiyan-k-borisu-eltsinu-ostaetsya-negativnym/ (10.10.2022). [Otnošenie rossiân k Borisu El´cinu ostaetsâ negativnym, https://www.levada.ru/2016/02/01/otnoshenie-rossiyan-k-borisu-eltsinu-ostaetsya-negativnym/ (10.10.2022)].
Пивоваров Ю. С., Фурсов А. И., „Русская Система” как попытка понимания русской истории, „Polis” 2001 nr 4, s. 37–49. [Pivovarov Û. S., Fursov A. I., „Russkaâ Sistema” kak popytka ponimaniâ russkoj istorii, „Polis” 2001 nr 4, s. 37–49].
Полонська-Василенко Н., Дві концепції історії України і Росії, Мюнхен 1964. [Polons´ka-Vasilenko N., Dvì koncepcìï ìstorìï Ukraïni ì Rosìï, Mûnhen 1964].
Попков В. Д., Русский мир. Философские рамки понимания проблемы, „Вопросы философии” 2021 nr 7, s. 27–37. [Popkov V. D., Russkiĭ mir. Filosofskie ramki ponimaniâ problemy, „Voprosy filosofii” 2021 nr 7, s. 27–37].
Прокопович Ф., Слово в день святого благоверного князя Алексанра Невского, w: Ф. Прокопович, Сочинения, ред. И. Еремин, Москва–Ленинград 1961, s. 97–98. [Prokopovič F., Slovo v den´ svâtogo blagovernogo knâzâ Aleksanra Nevskogo, w: F. Prokopovič, Sočineniâ, red. I. Eremin, Moskva–Leningrad 1961, s. 97–98].
Путин В., Крушение Советского Союза было крупнейшей геополитической катастрофой века, https://www.pravda.ru/politics/50878-poslanie/ (26.05.2025). [Putin V., Krušenie Sovetskogo Soûza bylo krupnejšej geopolitičeskoj katastrofoj veka, https://www.pravda.ru/politics/50878-poslanie/ (26.05.2025)].
Степанков В. С., „Русский мир” й історія України: реанімація імрерского міфу возз’єднаня братних народів, w: „Русский мир”: нові реалії старого міфу. Матеріали круглого столу, від. за випуск: В. С. Степанков, отець Юрій (Матвейцов), Кам’янець-Подільський 2011, s. 10–13. [Stepankov V. S., „Russkij mir” j ìstorìâ Ukraïni: reanìmacìâ ìmrerskogo mìfu vozz’êdnanâ bratnih narodìv, w: „Russkij mir”: novì realìï starogo mìfu. Materìali kruglogo stolu, vìd. za vipusk: V. S. Stepankov, otec´ Ûrìj (Matvejcov), Kam’ânec´-Podìl´s´kij 2011, s. 10–13].
Tезисы о 300-летии воссоединения Украины с Россией (1654–1954 гг.), одобрены Центральным Комитетом Коммунистической партии Советского Союза, Москва 1954. [Tezisy o 300-letii vossoedineniâ Ukrainy s Rossiej (1654–1954 gg.), odobreny Central´nym Komitetom Kommunističeskoj partii Sovetskogo Soûza, Moskva 1954].
Тренин Д., Россия и конец Евразии, „Pro et Contra” 9 (2005) nr 1, s. 6–17. [Trenin D., Rossiâ i konec Evrazii, „Pro et Contra” 9 (2005) nr 1, s. 6–17].
Щедровицкий П., Русский мир, „Независимая газета” 11.02.2000, https://www.ng.ru/ideas/2000-02-11/8_russian_world.html (21.04.2022). [Ŝedrovickij P., Russkij mir, „Nezavisimaâ gazeta” 11.02.2000, https://www.ng.ru/ideas/2000-02-11/8_russian_world.html (21.04.2022)].
Bazylow L., Historia Rosji, t. 2, Warszawa 1983.
Broda M., „Zrozumieć Rosję”? O rosyjskiej zagadce-tajemnicy, Łódź 2011.
Chłopecki J., Dezintegracja czy transformacja?, w: Rosja. Kontynuacja czy punkt zwrotny?, red. W. Bonusiak, K. Sowa, Rzeszów 1994.
Chynczewska-Hennel T., „Iungit et sociatjedne członki i serca z dawności naszych” – o unii hadziackiej w 360 rocznicę. O unii hadziackiej raz jeszcze, „Studia Polsko-Ukraińskie” 6 (2019), s. 39–51, https://doi.org/10.32612/uw.23535644.2019.pp.39-51.
Chynczewska-Hennel T., Czy historycy uporali się z „teorią przesunięć”, w: Dziedzictwo polsko-ukraińskie. The Polish-Ukrainian Heritage. Studies of Political Science, red. S. Chazbijewicz, M. Melnyk, K. Szulborski, t. 2, Olsztyn 2006, s. 19–27.
Chynczewska-Hennel T., Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII w., Warszawa 1985.
Dogońska J., Cywilizacyjna tożsamość Rosji, Toruń 1997.
Grudziński P., Powolne przezwyciężanie Jałty, „Rzeczpospolita” 27.11.1995.
Gumilow L., Od Rusi do Rosji, Warszawa 1996.
Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 2003.
Laruelle M., The „Russian World”. Russia’s soft power and geopolitical imagination, Center on Global Interests, 2015.
Madej Z., Rosyjskie zmagania cywilizacyjne, Warszawa 1993.
Mazuś M., Koncepcje ideologiczne „Moskwa – III Rzym” oraz „Kijów – II Jerozolima” w ujęciu porównawczym, „Slavia Orientalis” 64 (2015) nr 3, s. 465–475.
Miller A. I., Talking politics: Vladimir Putin’s narrative on contemporary history (2019–2022), „Russia in Global Affairs” 2023 no. 2, pp. 58–75, https://doi.org/10.31278/1810-6374-2023-21-2-58-75.
Moliński D., Putin przemówił do narodu. Mówił o „dekomunizacji” Ukrainy. Potem wskazał palcem na Polskę, „Gazeta. pl” 21.02.2022, https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114881,28138309,putin-przemowil-do-narodu-mowil-o-dekomunizacji-ukrainy.html (8.04.2022).
Nelson T. H., Bringing Stalin back in: memory politics and the creation of a useable past in Putin’s Russia, Lanham 2019.
Pietkiewicz K., Historia państwa rosyjskiego, w: Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich, red. naukowa A. Mironowicz, t. 3: Rosja, Lublin 2013.
Pipes R., Wolność a własność, Warszawa 2000.
Putin W., O historycznej jedności Rosjan i Ukraińców, 12.07.2021, https://poland.mid.ru/pl/1941-1945%20pobeda/artyku_prezydenta_federacji_rosyjskiej_w_adimira_putina_o_historycznej_jedno_ci_rosjan_i_ukrai_c_w_o/ (8.04.2022).
Rosja. Kontynuacja czy punkt zwrotny?, red. W. Bonusiak, K. Sowa, Rzeszów 1994.
Stryjek T., Łyżka miodu w beczce dziegciu? Putin o historii Ukrainy na trzydziestolecie jej niepodległości, „ohistorie”, 31.10.2021, https://ohistorie.eu/2021/10/31/lyzka-miodu-w-beczce-dziegciu-putin-o-historii-ukrainy-na-trzydziestolecie-jej-niepodleglosci/ (8.04.2022).
Trenin D., The end of Eurasia: Russia on the border between geopolitics and globalization, Moscow 2001.
Uspienski B. A., Żywow W. M., Car i Bóg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji, przeł. H. Paprocki, Warszawa 1992.
Wasiuta O., „Russki mir” jako narzędzie imperialnej polityki Kremla, „Przegląd Geopolityczny” 2017 nr 21, s. 67–87.
Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich, red. naukowa A. Mironowicz, t. 3: Rosja, Lublin 2013.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Adam R. Bartnicki, Mariusz Drozdowski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright and full publishing rights without restrictions, and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
