Mauzoleum Apaka Hodży w Kszgarze jako symbol tożsamości Ujgurów (1640–2015)

Abstrakt

Mauzoleum Apaka Hodży jest jednym z najbardziej świętych i symbolicznych miejsc dla muzułmanów chińskiej prowincji Xinjiang. Niemniej dla współczesnych Ujgurów sama postać Apaka jest kontrowersyjna w kontekście ujgurskiego nacjonalizmu.
Z jednej strony źródła i piśmiennictwo na temat Apaka wykraczają poza funkcję dewocyjnej literatury islamu, która posiada ponadnarodowy charakter. Z drugiej strony, badając historię samego Apaka i rozwoju jego kultu oraz jego zaciekłej krytyki, należy uwzględnić nie tylko fakty, ale również znaczenie, jakie posiada on dla Ujgurów w kontekście ich tożsamości narodowej. Owo „znaczenie” sprowadza się do faktu, iż niezależnie od ocen Apak jest wyraźnym punktem odniesienia w historii Ujgurów.
Po pierwsze reputacja Apaka zależy od kontekstu politycznego i społecznego. Pomijając rywalizację wewnątrz sufizmu nakszbandijja w Altiszahr, która generowała negatywne oceny Apaka ze strony Qarataḡlïq, postać ta spotkała się również w Chińskiej Republice Ludowej z ostrą krytyką maoistowską na bazie materializmu dialektycznego.
Po wtóre znaczenie Apaka zależy od wyznawanej formy islamu. Ujgurowie, którzy ulegli wpływom tradycyjnego sunnizmu, z jego podstawowym postulatem muzułmańskiego powrotu do źródeł, np. salafijji, z wielką niechęcią odnoszą się do skażonego, ich zdaniem, sufizmu. Apak jako reprezentant nakszbandijji automatycznie nie jest dla tej grupy autorytetem. Z kolei islam ludowy wsi z wielką czcią odnosi się do świętych bohaterów przeszłości, których mauzolea są punktem odniesienia i jednym z fundamentów tożsamości.
Po trzecie postać Apaka budzi duże emocje wród jego zwolenników i przeciwników. Ambiwalentna ocena Apaka jest konsekwentnie rozwijana od XVIII w. Próba dotarcia do wyważonej oceny opierać się musi na rzetelnej interpretacji różnorodnych źródeł.
Wreszcie po czwarte żywotność kultu Apaka i nowe funkcje mauzoleum w burzliwych dziejach tego regionu generowała literatura typu maqāmāt/manāqib oraz taẕkiry. Potwierdzają one raz jeszcze odwieczną prawdę w analizie nauk historycznych, że nie tylko same fakty, ale również znaczenie, jakie dane wydarzenia posiadały dla społeczności, są kluczami do zrozumienia wielu dziejowych fenomenów. Jest zupełnie oczywiste, iż historia składa się z faktów i interpretacji. To właśnie mechanizmy interpretacji faktów w taẕkirach zaważyły na popularności Apaka i ciągłości jego kultu mimo krytyki przeciwników.