The dispersing of the Lubomirski Collection from Przeworsk
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.28201Słowa kluczowe:
Lubomirscy, Przeworsk, kolekcja, składnica muzealna, nacjonalizacja, reforma rolnaAbstrakt
Artykuł dotyczy powojennych losów elementów zabytkowego wyposażenia pałacu rodziny Lubomirskich w Przeworsku, który był własnością kolejnych ordynatów — kuratorów literackich Ossolineum. Struktura własnościowa wyposażenia i zbiorów zgromadzonych w pałacu i oficynach była niejednolita. Część zabytków należała do Ordynacji Przeworskiej, niektóre były własnością osobistą Andrzeja Lubomirskiego. Znacząca ilość należała do jego żony Eleonory z Hussarzewskich i pochodziła z kolekcji jej rodziny oraz darowizny na jej rzecz dokonanej przez męża w roku 1932. Wybuch drugiej wojny światowej wyznaczył rozpoczęcie procesu rozpraszania zbiorów, które przetrwały w przeworskiej siedzibie Lubomirskich do jesieni 1939 r. Po rabunkach dokonanych przez niemieckich okupantów, równie bolesna w skutkach okazała się reforma rolna. W jej wyniku w przeworskiej siedzibie Lubomirskich została urządzona Składnica Muzealna gromadząca znacjonalizowane wyposażenie. Była ona z założenia tymczasowym repozytorium dla pozostałych w Przeworsku elementów wyposażenia i kolekcji. W wyniku decyzji komunistycznych władz centralnych rozdysponowano najcenniejsze z nich pomiędzy muzea w Warszawie (zabytki starożytne), Łańcucie (malarstwo, grafika, meble i rzemiosło artystyczne) i Rzeszowie (biżuteria do stroju polskiego) pozostawiając na miejscu te, które uznane zostały za użytkowe. Niniejszy tekst wraz z towarzyszącymi mu tabelami stanowi próbę zebrania danych dotyczących zbiorów artystycznych Przeworska, m. in. zapisów inwentarzowych poszczególnych obiektów z różnych placówek muzealnych. Może stanowić punkt wyjścia do dalszych badań samą kolekcją Lubomirskich a także mechanizmami budowy kolekcji państwowych po II wojnie światowej i odzwierciedleniem tych mechanizmów w dokumentacji muzealnej.
Bibliografia
Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, vol. 8: Województwo ruskie. Ziemia przemyska i sanocka, Wrocław 1996.
Archiwum Narodowe w Krakowie [Krakow National Archives], Inwentarz majątku ruchomego spadkowego ordynackiego, 1878, sign. 29/633/1912.
Archiwum Państwowe w Przemyślu [Przemyśl State Archives], Akta Józefa Benbenka, sign. 56/1522/34, 56/1522/38.
Archiwum Państwowe w Rzeszowie [Rzeszów State Archives], Urząd Wojewódzki w Rzeszowie, Wydział Kultury i Sztuki, sign. 59/36/2005, 59/36/2100, 59/36/2109, 59/36/2213, 59/36/2214, 59/36/2115, 59/36/2194, 59/36/2215, 59/36/2216, 59/36/2230, 59/36/2233, 59/36/2249, 59/36/2259.
Długajczyk B., Machnik L., Muzeum Lubomirskich 1823—1940. Zbiór malarstwa, Wrocław 2019.
Figiela B., Zbiory sztuki książąt Lubomirskich z Przeworska, in: Muzea — rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej z Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 14—16 października 2004, ed. by K. Kornacki et al., Kozłówka 2004, pp. 253—269.
Iwaniak S., Ziemiańskie dobra kulturowe w województwie kieleckim (1944—1946), Kielce 1996.
Kamińska L. M., Powojenne składnice przemieszczanych dóbr kultury w Polsce. Przyczynek do szerszego opracowania, “Muzealnictwo” 57 (2016), pp. 74—80.
Kotula F., Diariusz muzealny 1942—1948, Rzeszów 1999.
Kozak Sz., Pałac Lubomirskich w Przeworsku w latach trzydziestych XX wieku (akt darowizny Andrzeja Lubomirskiego z 1932 roku), “Przeworskie Zapiski Historyczne” 3 (1998), pp. 101—118.
Muzeum Narodowe w Warszawie [National Museum in Warsaw], System muzealny MONA, Kolekcja Sztuki Antycznej, Starożytnego Egiptu i Wschodu (KSA), Archiwum MNW, sign. AMNW 842/a, AMNW 848/b.
Muzeum w Przeworsku. Zespół Pałacowo-Parkowy [Museum in Przeworsk The Palace-Park Complex], Księga Inwentarzowa Muzealiów Artystycznych, Księga Depozytów, Dział Archiwalny, Reforma rolna 1944—1946, sign. MP-DA-336, Dokumenty związane z działalnością Składnicy Muzealnej 1944—1950, sign. MP-DA-1189, Wykazy eksponatów wypożyczonych ze Składnicy Muzealnej instytucjom państwowym i osobom prywatnym, sign. MP-DA-1190.
Muzeum-Zamek w Łańcucie, Dział Inwentarzy [Department of Inventories at the Museum-Castle in Łańcut], Księga Inwentarzowa Państwowego Ośrodka Muzealnego w Łańcucie, Księga Inwentarzowa dla Zbiorów Artystycznych Muzeum w Łańcucie, Księga Wpływów Muzealiów Muzeum-Zamku w Łańcucie, sign. IV — 41, Przejmowanie zbiorów z innych instytucji. Dary 1957—74, No. II-41/3/71.
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski: jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001.
Rzyska-Laube D., Zbiory artystyczne polskich ziemian na Pomorzu Nadwiślańskim od końca XVIII wieku po czasy dzisiejsze, Gdańsk 2022.
Sapetowa I., Wnętrza pałacowe w Przeworsku — stan i potrzeby muzealne, “Przemyski Informator Kulturalny” (1997) nr 3—4, pp. 15—18.
Trojnar B., Rzeźba w Muzeum-Zamku w Łańcucie. Dzieje kolekcji, ekspozycja, katalog, Łańcut 2006.
Wierzbiński A., Składnica Muzealna w Przeworsku (1944—1948), “Przeworskie Studia Regionalne” 4 (2021), pp. 230—261.
Wiktor A., Losy ruchomych dóbr kultury ziemiaństwa w woj. rzeszowskim po zakończeniu II wojny światowej w latach 1944—1947, Rzeszów 2008, https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/show-content/publication/edition/2619?id=2619 (04.02.2019).
Wołoszyn, M. Historia Ordynacji Przeworskiej książąt Lubomirskich. Katalog wystawy, Rzeszów 2017.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
