Romańskie drzwi z brązu w katedrze gnieźnieńskiej. Kilka nowych uwag
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2209Słowa kluczowe:
rzeźba romańska, drzwi brązowe, Archikatedra GnieźnieńskaAbstrakt
Wśród wielu romańskich drzwi z brązu w Europie drzwi wejściowe do katedry metropolitalnej w Gnieźnie są wyjątkowe. Od przeszło stu lat wielu badaczy próbowało zrozumieć i wyjaśnić ich treści ikonograficzne. Jednakże w wyraźnym przeciwieństwie do jakości artystycznej Drzwi rezultaty badań w literaturze polskiej, czeskiej i niemieckiej są w istocie skromne. Nie udało się do tej pory przekonywająco zidentyfikować ani modeli ikonograficznych, ani proweniencji artystycznej i warsztatowej. Skupiano się na problematyce historycznej, m.in. na osobistych relacjach hipotetycznych fundatorów biskupich z Francją i i podkreślano możliwości technologiczne warsztatów odlewniczych w dolinie Mozy. Owa „mozańska hipoteza” utrwaliła się w literaturze niemal jako pewnik. Należy jednak podkreślić znaczącą różnicę między aspektem artystycznym a technologicznym, czyli miedzy twórcą kompozycji a rzemieślnikiem, który odlewał drzwi z brązu. Lata temu tylko Lech Kalinowski zwrócił uwagę na pewne ogólne formalne podobieństwa detali Drzwi Gnieźnieńskich do rzeźby północno włoskiej. Celem niniejszego artykuły jest rozwinięcie spostrzeżeń prof. Kalinowskiego i przedstawienie relacji formalnych między dekoracją Drzwi niektórymi dziełami regionu Emilii wykonanymi przez Mistrza Wiligelmo i Mistrza Nicolò. Wskazanie w analizie porównawczej na środowisko emiliańskie lepiej tłumaczy proweniencję artystyczną Drzwi niż owa „hipoteza mozańska” oparta przede wszystkim o spekulacje historyczne. Ponadto istotna jest tu dodatkowa argumentacja poparta analizą dekoracji portalu w Opactwie Czerwińskim.
Bibliografia
P. Černy, Das Leben des hl. Adalbert von Prag auf der Bronzetur zu Gnesnen, [in:] Tausend Jahre Benediktiner in den Kloster Břevnov, Braunau und Rohr, Hg. P. J. Hofmann, St. Ottilien 1993, pp. 157–216.
T. Dobrzeniecki, Drzwi Gnieźnieńskie, Warszawa 1953.
Drzwi Gnieźnieńskie, red. M. Walicki, t. I–III, Wrocław 1956–1959.
Ch. Frugoni, Wiligelmo. Le sculture del Duomo di Modena, Modena 1996. R. Grzesik, Literackie wzorce ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, „Studia Źródłoznawcze” 36 (1997), pp. 1–7.
E. Kain, The sculpture of Nicholaus and the development of a North Italian romanesque workshop, Wien 1986.
L. Kalinowski, Speculum artis. Treści dzieła sztuki Średniowiecza i Renesansu, Warszawa 1989.
L. Kalinowski, Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich, [in:] Drzwi Gnieźnieńskie, red. M. Walicki, Wrocław 1959, t. II, pp. 7–160.
Z. Kępiński, Symbolika Drzwi Gnieźnieńskich, [in:] Drzwi Gnieźnieńskie, red. M. Walicki, Wrocław 1959, t. II, pp. 161–384.
A. Labuda, Czytanie Drzwi Gnieźnieńskich. Przekaz i język obrazu, [in:] Tropami Świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań 1999, 235–256.
G. Labuda, Reminiscencje Pasji Św. Wojciecha z Tegernsee (około 1025) w scenach jego żywotu na Drzwiach Gnieźnieńskich (około 1180), [in:] Homines et Societas. Czasy Piastow i Jagiellonow. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań 1997, pp. 53–63.
La datazione dell opera di Wiligelmo nella cattedrale di Modena, [in:] Medioevo nordico e medioevo mediterraneo: Raccolta di scritti 1934–1985, ed. M. Salvini, vol. I, Firenze 1987, pp. 299–311.
J. Lelewel, Drzwi kościelne płockie i gnieźnieńskie (z lat 1133, 1155), [in:] Polska wiekow średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. IV, Poznań 1851, pp. 261–329.
U. Mende, Die Bronzeturen des Mittelalters, 800–1200, Munchen 1983.
B. Mohnhaupt, Typologish strukturiete Heiligenzyklen. Die Adalbertsvita der Gnesener Bronzetur [in:] Hagiographie und Kunst. Der Heiligenkult in Schrift, Bild und Architektur, Hg. G. Kerscher, Berlin 1993, pp. 357–368.
M. Morelowski, Drzwi Gnieźnieńskie a miniatury rękopisow leodyjskich w Berlinie i Brukseli, „Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjacioł Nauk w Wilnie”, II (1935), pp. 407–465.
M. Morelowski, Drzwi Gnieźnieńskie, ich związki ze sztuką obcą a problem rodzimości, [in:] Drzwi Gnieźnieńskie, red. M. Walicki, t. I, Wrocław 1956, pp. 42–100.
T. Mroczko, Polska sztuka romańska i przedromańska, Warszawa 1988.
T. Mroczko, Czerwińsk romański, Warszawa 1972.
T. Mroczko, Czerwiński uczeń Wiligelma, „Biuletyn Historii Sztuki” XXXIII (1971), pp. 215–226.
Nicholaus e l’arte del suo tempo. Atti del convegno Ferrara 1981, ed. A. M. Romanini, 3 voll., Ferrara, 1985.
R. Quirini-Popławski, Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej, Krakow 2006.
P. Skubiszewski, L’art mosan et la Pologne a l’epoque romane. Problematique des recherches, [in:] Rapports historiques et artistiques entre les Pays mosan et la Pologne, du XIe au debut du XIIIe siecle, Liege 1981, pp. 27–81.
P. Skubiszewski, Sztuka romańska w Czerwińsku nad Wisłą, „Nowe Książki” 2/550, (1973), pp. 68–70.
J. Stiennon, La Pologne et les Pays mosan au moyen-age. A propos sur la porte de Gniezno, ≪ Cahiers de Civilisation Medievale ≫ 4 (1961), pp. 457–473.
Z. Świechowski, Quelques sculptures du XIIe siecle en Pologne et leurs rapports avec la sculpture romane en France, ≪ Bulletin de la Societe de l’Histoire de l’Art Francais ≫ 1973 1974, pp. 1–10.
Ch. Verzar-Bornstein, Portals and politics in the early Italian city-state. The sculpture of Nicholaus in context, Parma, 1988.
T. Węcławowicz, Drzwi Gnieźnieńskie. Rozważania na temat symboliki przejścia i warstw znaczeniowych, [in:] Tropami Świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań 1999, pp. 257–283.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
