The Roots of Chaadaev’s Philosophical Thought

Abstrakt

Pierwsza eurocentryczna koncepcja filozofii historii została stworzona przez Piotra Czaadajewa. Według tego chrześcijańskiego myśliciela jej ideał najlepiej odzwierciedlała średniowieczna Europa. Czaadajew czytał Kanta, Hegla i Schellinga, ale to francuscy filozofowie katoliccy: de Maistre, de Bonald, Ballanche, Chateaubriand i Lamennais, wywarli na niego największy wpływ. Specyficzny rodzaj konserwatywnego okcydentalizmu Czaadajewa charakteryzowało oskarżenie społeczeństwa rosyjskiego o brak tradycji, które mogłyby identyfikować Rosję z historią Europy. Według Czaadajewa kulturę rosyjską charakteryzuje brak ciągłości; nowe pomysły pojawiają się niespodziewanie, są pozbawione podstaw i brak im tradycji wcześniejszych pokoleń. Fakt ten był krytykowany w latach czterdziestych XIX wieku przez okcydentalistów, którzy kontynuowali liberalną i racjonalistyczną tradycję XVIII wieku. W 1839 roku konserwatywni słowianofile opowiedzieli się za hierarchią wartości Czaadajewa, odrzucając jego pesymistyczny pogląd na przyszłość Rosji. Spotkało się z otwartą krytyką okcydentalistów związanych z Bielińskim. Jednak wkrótce reakcje nacjonalistyczne zdominowały słowianofilów, którzy gloryfikowali wyjątkowość rosyjskiego ducha narodowego i opowiadali się za samodzielnością Rosji. Jednym z głównych źródeł nieporozumień między okcydentalistami i słowianofilami była rola XVIII‑­wiecznego cara Piotra I. Mimo że Czaadajew nie zauważał żadnych spektakularnych wzlotów w historii Rosji ani siły narodu rosyjskiego w przeszłości, stał się on wyrazicielem znamienitej przyszłości swojego kraju. W Apologii obłąkanego, która została napisana, aby rozładować napiętą atmosferę spowodowaną publikacją pierwszego listu filozoficznego, Czaadajew wyraża afirmację wielkiej misji Rosji. Według myśliciela Rosja ujawni swój ukryty potencjał i siłę i stanie się przewodniczką życia duchowego w Europie. Czaadajew, który wierzył w mistyczną misję Rosji, pod koniec swego życia uznał również wielkość prawosławia.