Orszak wdzięcznych marionetek, czyli maszyna jako urzekający potwór

Autor

  • Krzysztof Wieczorek Uniwersytet Śląski

DOI:

https://doi.org/10.15633/lie.3577

Słowa kluczowe:

sztuczna inteligencja, transhumanizm, maszyna, wdzięk, potwór, autonomia

Abstrakt

Autor artykułu stawia pytania o granice relacji człowiek – maszyna. Zwraca uwagę na to, że o ile w czasach dominacji idei mechanicyzmu panowało przekonanie o istnieniu ostrej, nienaruszalnej granicy między mechanizmem (do której to kategorii zaliczano również organizmy biologiczne, włącznie z ludzkim ciałem) a umysłem, będącym atrybutem istot obdarzonych duszą, o tyle współcześnie ta granica ulega zatarciu. Obserwujemy z jednej strony proces „umaszynowienia człowieka”, związany z rozmaitymi praktykami tworzącymi nurt transhumanizmu, a z drugiej strony – symetryczny (choć nie do końca) proces „ucieleśnienia umysłu”, który można też obrazowo określić jako „uczłowieczenie maszyny”. Intensywnie się rozwijający nurt badań i eksperymentów zmierzający do powstawania coraz doskonalszych form sztucznej inteligencji musi prędzej czy później natrafić na kolejną granicę: autonomii i podmiotowości obiektów wyposażonych w inteligencję. Nie pytając o techniczną stronę owego procesu, autor zastanawia się nad jego odzwierciedleniem i reperkusjami w filozofii, a także w świadomości społecznej. Podejmuje refleksję nad kryteriami, które pozwolą dostrzec, kiedy ten moment nastąpi, oraz nad przyszłością stosunków między człowiekiem a światem maszyn w sytuacji, gdy maszyna stanie się równorzędnym partnerem człowieka w ­życiu intelektualnym.

Biogram autora

  • Krzysztof Wieczorek - Uniwersytet Śląski

    Prof. dr hab. Krzysztof T. Wieczorek –pracuje w Instytucie Filozofii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Kierunki aktualnie prowadzonych badań naukowych to: historia filozofii XX wieku (zwłaszcza w obszarze niemieckojęzycznym), fenomenologia, filozofia spotkania i dialogu, wybrane problemy teorii poznania i filozofii języka, ontologia i epistemologia wartości, filozofia humoru, filozofia religii, tanatologia, teoria decyzji z elementami logiki, prakseologii i psychologii, filozofia wychowania, obecność zagadnień i metod filozofii w życiu publicznym oraz w dyskursie medialnym i politycznym. Jest autorem ponad dwustu prac naukowych, w tym czterech książek: Dwie filozofie spotkania. Konfrontacja myśli J. Tischnera i A. Nowickiego, Katowice 1990; Levinas a problem metafizyki, Katowice 1992; Wieczne powroty Fryderyka Nietzschego, Katowice1998; Spory o przedmiot poznania, Katowice 2004.

Bibliografia

Aldiss B. W., Frankenstein Unbound, New York 1973.

Asimov I., I, robot, New York 1950.

Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, tłum. M. Ajdukiewicz, Kraków 1948.

Devlin K. J., Żegnaj, Kartezjuszu: rozstanie z logiką w poszukiwaniu nowej kosmologii umysłu, tłum. B. Stanosz, Warszawa 1999.

Filozoficzne aspekty literatury: horyzonty metodologiczne i interpretacje, red. A. Skała, Lublin 2018.

Freud S., Pisma psychologiczne, tłum. R. Reszke, Warszawa 1997.

Gazzaniga M. S., Ivry R. B., Mangun G. R., Cognitive Neuroscience: The Biology of the Mind, New York–London 1998.

Gervaso R., Cagliostro: życie Giuseppe Balsama, maga i awanturnika, tłum. A. Wasilewska, Katowice 2007.

Goban-Klas T., Sienkiewicz P., Społeczeństwo informacyjne: szanse, zagrożenia, wyzwania, Kraków 1999.

Grzegorczyk A., Niekartezjańskie współrzędne w dzisiejszej humanistyce, Poznań 1995.

Hayles K., How We Became Posthuman: Virtual Bodies in Cybernetics, Literature, and Informatics, Chicago, Ill. 1999.

Heidegger M., Budować, mieszkać, myśleć: eseje wybrane, tłum. K. Michalski, K. Wolicki, Warszawa 1977.

Hirzel R., Der Dialog: Ein literarhistorischer Versuch, Leipzig 1895.

Hofmannstahl H., Deutsches Lesebuch, w: Gesammelte Abhandlungen mathematischen und philosophischen Inhalts, Frankfurt a. M. 1955.

Hołyński M., Sztuczna inteligencja, Warszawa 1979.

Kamiński S., Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1981.

Kasperski M. J., Sztuczna inteligencja. Droga do myślących maszyn, Gliwice 2003.

Kleist H. von, O teatrze marionetek, w: K. A. Jeleński, Bellmer albo Anatomia nieświadomości fizycznej i miłości, tłum. J. S. Buras, Gdańsk 1998, s. 27–40.

Klugman C. M., From cyborg fiction to medical reality, „Literature and Medicine” 20 (2001) no. 1, s. 39–54, doi: 10.1353/lm.2001.0007.

Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1968.

Kos B., Żebrowski R., Golem, w: Polski słownik judaistyczny: dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 1, red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003.

Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 2013.

Kurlantzick J., The web won’t topple tyranny. Dictatorship.com, „The New Republic” 25 (2004) no. 4, https://chinadigitaltimes.net/2004/03/the-web-wont-topple-tyranny-new-republic/ (9.07.2019).

Kurlantzick J., Tyrania cyberprzestrzeni, „Forum” 2004 nr 28, s. 36–41.

Lalik E., Przekroczyć Dolinę Niesamowitości, czyli boimy się naszego podobieństwa, https://www.spidersweb.pl/2013/04/uncanny-valley.html (8.01.2020).

Lechowski P., Filozofia mitu jako wzajemne oddziaływanie oczekiwania i pamięci, „Philosophical Discourses. Prace Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-

-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie” 1 (2019), s. 275–302.

Lem S., Fiasko, Kraków 1987.

Lem S., Suplement, Kraków 1976.

Mahner M., Bunge M. A., Foundations of Biophilosophy, Berlin [etc.] 1997.

Majewski P., Między zwierzęciem a maszyną: utopia technologiczna Stanisława Lema, Wrocław 2007.

Majewski P., Powstanie i rozwój cybernetyki, w: P. Majewski, Między zwierzęciem a maszyną: utopia technologiczna Stanisława Lema, Wrocław 2007, s. 11–20.

Meteling A., E.T.A. Hoffmann und die Automaten, https://etahoffmann.staatsbibliothek-berlin.de/erforschen/charakteristisches/automaten/ (6.12.2019).

Minsky M., Pappert S., Artificial Intelligence Progress Report, „MIT Artificial Intelligence Memo” 1972 no. 252, s.129–224

Mori M., The Uncanny Valley, „IEEE Robotics & Automation Magazine” 19 (2012) no. 2, s. 98–100, doi: 10.1109/MRA.2012.2192811.

Mumford L., Mit maszyny, t. 1, tłum. M. Szczubiałka, Warszawa 2012.

Pakalski D., Paradoks wdzięku. O teatrze marionetek Heinricha von Kleista, „Studia z Historii Filozofii” 8 (2017) nr 4, s. 125–146, doi: 10.12775/szhf.2017.045.

Polak P., Krzanowski R., Ethics in autonomous robots as philosophy in silico: The study case of phronetic machine ethics, „Logos i Ethos” 2020 nr 52, s. 33–48.

Scholem G. G., Wyobrażenie golema w kontekście tellurycznym i magicznym, w: Kabała i jej symbolika, tłum. R. Wojnakowski, Kraków 1996, s. 173–218.

Schulz B., Traktat o manekinach albo wtóra Księga Rodzaju, w: Sklepy cynamonowe, https://literat.ug.edu.pl/shulz/0005.htm (6.12.2019).

Stiegler B., Technics and Time, vol. 1: The Fault of Epimetheus, trans. R. Beardsworth, G. Collins, Stanford 1998.

Szyszkowska M., Literatura piękna jako źródło refleksji filozoficznych oraz wiedzy filozoficznej, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Seria: Organizacja i Zarządzanie” 2013 nr 65, s. 413–418.

Turkle S., Samotni razem: dlaczego oczekujemy więcej od zdobyczy techniki, a mniej od siebie nawzajem, tłum. M. Cierpisz, Kraków 2013.

Twardowski M., Czy możliwe jest sztuczne życie?, „Studia Sandomierskie: teologia, filozofia, historia” 20 (2013) nr 2, s. 191–208.

Višňovský E., Smrť a nesmrteľnosť ako technický problém koncepcia transhumanizmu [Death and immortality as a technical problem: a transhumanist conception], w: Etické Myslenie minulosti a sučasnosti. Človek a smrt: Ethical Thinking. Past & Present. Man and death, ed. V. Gluchman, M. Palenčár, Prešov 2018, s. 75–89.

Zarębianka Z., Filozofia wobec literatury. Literatura wobec filozofii. Warianty wzajemnych odniesień. Rekonesans, „Filo-Sofija” 16 (2016) nr 34/1, s. 141–152.

Pobrania

Opublikowane

2020-04-30

Numer

Dział

Cyborgizacja - symbioza człowieka i maszyny