Honor w krainie niekonsekwencji. Wokół myśli Józefa Tischnera, Adama Michnika i Leszka Kołakowskiego
DOI:
https://doi.org/10.15633/lie.4032Słowa kluczowe:
honor, niekonsekwencja, Tischner, Kołakowski, MichnikAbstrakt
Honor jest jedną z wartości trwale wpisanych w tradycyjny ethos polskiej kultury. W dawnych wiekach był wyróżnikiem jednej tylko warstwy społecznej – szlachty, lecz w wyniku przemian kulturowych pojęcie honoru uległo demokratyzacji i zagościło w uniwersalnym systemie wartości obejmującym całą strukturę społeczną. Rozumienie tego pojęcia nie uległo jednak homogenizacji. Można zatem dostrzec różne style myślenia o honorze i różne wzorce postaw człowieka honorowego w zależności od kontekstu społeczno-kulturowego. Są przesłanki, by mówić między innymi – każdorazowo w nieco innym znaczeniu tego słowa – o honorze chłopskim, góralskim, inteligenckim, o honorze opozycjonisty czy intelektualisty. W przedstawionym tekście autor prezentuje wyniki analizy sposobów rozumienia honoru u dwóch polskich myślicieli, którzy odegrali ważną rolę w polskim życiu intelektualnym drugiej połowy XX wieku – Józefa Tischnera i Leszka Kołakowskiego. Uzupełnieniem rozważań jest ukazanie postawy i poglądów Adama Michnika, jednego z czołowych działaczy opozycji demokratycznej ostatnich lat PRL oraz wpływowego pisarza, publicysty i redaktora, autora między innymi książki Z dziejów honoru w Polsce. Wgląd w jego refleksję na temat honoru połączony z analizą stanowiska Tischnera pozwala autorowi podjąć próbę rekonstrukcji ideału honoru u Kołakowskiego – ideału, którego ważność jest ponadczasowa.
Bibliografia
Banaś J., Honor – dobro niezbywalne, Instytut Edukacji Narodowej 2009, http://web.archive.org/web/20180123043618/http://ien.pl:80/index.php/archives/1362#more-1362 (24.09.2020).
Indyk M., Ethos rycerski – i polski?, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja” (1974) nr 2 (14), s. 163–168.
Kisielewski S., Przedmowa, w: A. Michnik, Kościół, lewica, dialog, Warszawa 1998, s. 5–10.
Kłoczowski J. A., Więcej niż mit. Leszka Kołakowskiego spory o religię, Kraków 1994.
Kołakowski L., Metaphysical Horror, Oxford 1988.
Kołakowski L., Walicki A., Listy 1957–2007, Warszawa 2018.
Kołakowski L., Etyka bez kodeksu, „Twórczość” (1962) nr 7; przedruk w: L. Kołakowski, Kultura i fetysze, Warszawa 1967, s. 147–189.
Kołakowski L., Kapłan i błazen, „Twórczość” (1959) nr 10; przedruk w: L. Kołakowski, Nasza wesoła Apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów, Kraków 2010, s. 49–82.
Kołakowski L., Pochwała niekonsekwencji, „Twórczość” (1958) nr 9; przedruk w: L. Kołakowski, Nasza wesoła Apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów, Kraków 2010, s. 37–48.
Kołakowski L., Sprawa polska, „Kultura” (1973) nr 4; przedruk w: L. Kołakowski, Nasza wesoła Apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów, Kraków 2010, s. 201–214.
Kołakowski L., Tezy o nadziei i beznadziejności, „Kultura” (1971) nr 6; przedruk w: L. Kołakowski, Nasza wesoła Apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów, Kraków 2010, s. 159–184.
Mentzel Z., Słowo wstępne, w: L. Kołakowski, Nasza wesoła Apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów, Kraków 2010, s. 5–7.
Michnik A., Kościół, lewica, dialog, Warszawa 1998.
Michnik A., Z dziejów honoru w Polsce i inne szkice, Warszawa 2019.
Orzeł J., Mityczne pochodzenie rodów szlacheckich, „Pasaż Wiedzy”, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 23.04.2015, https://www.wilanow-palac.pl/mityczne_pochodzenie_rodow_szlacheckich.html (25.09.2020).
Ossowska M., Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2020.
Pobojewska A., Edukacja do samodzielności, Łódź 2019.
Ptak-Chmiel J., Czy jesteśmy „społeczeństwem honoru”? Rekonstrukcja pojęcia honoru w wybranych orzeczeniach polskich sądów, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 80 (2018) z. 3, s. 217–230.
Puzynina J., O honorze w języku i nie tylko, „Więź” 9 (1999), s. 40–47.
Słownik łacińsko-polski, opr. K. Kumaniecki, Warszawa 1979.
Stanuch S., Wstęp, w: A. Bursa, Utwory wierszem i prozą, Kraków 1982, s. 5–41.
Tarasiewicz P., Specyfika Polaków jako narodu, „Cywilizacja” (2011) nr 37, s. 40–50.
Tischner J., Chochoł sarmackiej melancholii, „Znak” (1970) nr 10 (196), s. 1243–1254.
Tischner J., Droga Sokratesa i perć Sabały. Uwagi o filozofii wychowania, „Znak” (1996) nr 11, s. 41–45; https://tischner.pl/ks-jozef-tischner-droga-sokratesa-i-perc-sabaly/(24.09.2020).
Tischner J., Etyka solidarności, Kraków 1981.
Tischner J., Fenomenologia świadomości egotycznej, w: J. Tischner, Studia z filozofii świadomości. Dzieła zebrane, t. 1, Kraków 2006, s. 129–422.
Tischner J., „Homo sovieticus” między Wawelem a Jasną Górą, „Tygodnik Powszechny” (1990) nr 25, s. 1–2.
Tischner J., Impresje aksjologiczne, w: J. Tischner, Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1975, s. 162–182.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1982.
Tischner J., Po co Pan Bóg stworzył Michnika?, w: A. Michnik, Kościół, lewica, dialog, Warszawa 1998, s. 279–293.
Tischner J., Polska jest Ojczyzną, Paris 1985.
Tischner J., Polski kształt dialogu, Paris 1981.
Tischner J., Polski młyn, Kraków 1991.
Tischner J., Spotkanie w horyzoncie zła, „Analecta Cracoviensia” 13 (1981), s. 85–100.
Tischner J., Zło w dialogu kuszenia, „Znak” (1982) nr 3 (328), przedruk w: J. Tischner, Filozofia dramatu, Kraków 1998, s. 218–266.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:
1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
