On a would – be dispute. The problem of human freedom in the works of Józef Tischner and Leszek Kołakowski
DOI:
https://doi.org/10.15633/lie.4038Słowa kluczowe:
freedom, man, personality core, awareness, consciousness, agathological space of consciousness, good-doer, evil-doerAbstrakt
In the 1970s, a very interesting debate took place between Tischner and the Thomist philosophers. In the early 1980s, Tischner started a dispute with Marxism. According to the author of the article, there were many indications that at the end of the 1990s he would fight another intellectual war against liberalism, and in particular with its way of viewing human freedom. For many reasons, this dispute did not happen. The author of the article believes that Leszek Kołakowski could have been the main adversary in this dispute.
The majority of contemporary intellectuals would agree that freedom is fundamental to human existence. This view was shared by both Leszek Kołakowski and Józef Tischner, therefore the dispute would concern the nature of internal freedom rather than the external one. Either of the adversaries saw it, in a different way. Kołakowski was close to the liberal approach to freedom. In turn, Tischner’s view of freedom was closer to the way St. Augustine had understood it. In this text, the author introduces both these concepts of freedom. He also believes that an attempt to measure the validity of the arguments of both adversaries could be made in relation to the essence of man.
Bibliografia
Augustine, Confessions, trans. Albert C. Outler, Philadelphia 1955.
Augustyn, O wolnej woli, tłum. A. Trombala, in: Augustyn, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999, pp. 493–649.
Bergson H., Time and Free Will. An Essay on the Immediate Data of Consciousness, trans. F. L. Pogson, London 1912.
Berlin I., Two Concepts of Freedom, in: I. Berlin, Liberty, Oxford 2002, pp. 166–217.
Chudoba W., Leszek Kołakowski: kronika życia i dzieła, Warszawa 2014.
Dąbrowski S., Polemika Józefa Tischnera z tradycją tomistyczną jako spór o kształt współczesnej edukacji religijnej w Polsce, “Forum Pedagogiczne” (2019) nr 2, pp. 93–105.
Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie, Warszawa 1958.
Dymarski Z., The art of ethics as the art of wise life in the concept of Józef Tischner, “Studies in East European Thought” 71 (2019) Issue 4, pp. 375–385; doi.org/10.1007/s11212-019-09339-0.
Dymarski Z., Człowiek jako rozumna wolność. Droga Leszka Kołakowskiego do filozofii człowieka, in: Rozum i przestrzenie racjonalności, red. A. Chmielecki, Gdańsk 2010, pp. 81–98.
Dymarski Z., Człowiek w horyzoncie rozpaczy, in: Wobec Dobra i Prawdy w dialogu z Tischnerem, red. A. Bobko, M. Karolczak, Kraków 2013, pp. 220–241.
Dymarski Z., Debata księdza Józefa Tischnera ze szkołą lubelską, “Logos i Ethos” (1998) nr 1, pp. 235–245.
Dymarski Z., Gdzie jest zło? Rola religii w lokalizacji zła w ujęciu Leszka Kołakowskiego i Józefa Tischnera, „Humaniora” (2017) nr 2, pp. 47–61.
Dymarski Z., Józef Tischner wobec marksizmu. Wstępne rozpoznania, “Karto-Teka Gdańska” (2020) nr 1, pp. 116–130.
Hegel G., Fenomenologia ducha, tłum. A. Landmann, Warszawa 1964.
Herbich A., Sobańda A., Dziś mają dzieci, wnuki i prawnuki. W ten sposób pokonały Hitlera, in: https://kultura.dziennik.pl/ksiazki/artykuly/6477152,dziewczyny-ocalale-zyd-zydowka-wojna-holocaust-anna-herbich-wojna-sprawiedliwi.html (6.10.2020).
Hernas A., Tischner i Lévinas. Księdza z rabinem spór o człowieka, “Logos i Ethos” (2004) nr 2, pp. 224–236.
Jawor M., W stronę egzystencjalnego oblicza filozofii, Olsztyn 2019.
Kołakowski L., Gdzie jest miejsce dzieci w filozofii liberalnej?, “Znak” (1993) nr 10, pp. 11–21.
Kołakowski L., Mentzel Z., Czas ciekawy. Czas niespokojny, Kraków 2007.
Kołakowski L., Mini wykłady o maksi sprawach, t. 1, Kraków 1997.
Kołakowski L., Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków 2000.
Kołakowski L., O tożsamości zbiorowej, in: Tożsamość w czasach zmiany, red. K. Michalski, Kraków 1995, pp. 44–55.
Kołakowski L., Prawda i wolność, co pierwsze?, “Znak” (1994) nr 3, pp. 69–73.
Kołakowski L., Religion. If there is no God… On God, the Devil, Sin and other Worries of the so-called Philosophy of Religion, Oxford 1982.
Kołakowski L., Wychowanie do nienawiści, wychowanie do godności, in: L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn 1984, pp. 140–145.
Konstańczak S., Józefa Tischnera krytyka marksizmu, in: S. Konstańczak, Polska XIX i XX wieku w filozoficznym zwierciadle, Kraków 2017, pp. 293–316.
Krąpiec M. A., Ja-człowiek, Lublin 1974.
Kwapiszewski J., Filozofia ks. Józefa Tischnera jako źródło dialogu, Słupsk 1998.
Lebiedziński W., Socjalizm w krzywym zwierciadle Józefa Tischnera, Warszawa 1985.
Lebiedziński W., Tischnerowska metoda krytyki socjalizmu, Warszawa 1987.
Lévinas E., Otherwise than Being, or Beyond Essence, trans. A. Lingis, Pittsburgh 1998.
Lévinas E., Totality and Infinity. An Essay on Exteriority, trans. A. Lingis, Pittsburgh 2007.
Locke J., An Essay Concerning Human Understanding, Oxford 2008.
Pico della Mirandola G., Oration on the Dignity of Man, trans. A. R. Caponigri, Chicago 1956.
Pytając o człowieka – myśl filozoficzna Józefa Tischnera, red. W. Zuziak, Kraków 2002.
Ruszar J. M., Wokół “Polskiego kształtu dialogu.” Polskie filozofowanie, “Rzeczpospolita” 16.02.2002, dodatek Plus Minus nr 7, p. D4.
Sartre J.-P., Byt i nicość, tłum. J. Kiełbasa at al., Kraków 2007.
Scheler M., Materialne a priori w etyce, tłum. A. Węgrzecki, “Znak” (1967) nr 12, pp. 1512–1543.
Tarnowski K., Tomizm a obecność filozofii, “Znak” (1978) nr 2, pp. 198–212.
Taylor Ch., Source of Self. The Making of the Modern Identity, Cambridge 1989.
Tischner J., Czym jest “ja” transcendentalne?, in: Szkice filozoficzne Romanowi Ingardenowi w darze, Kraków–Warszawa 1964, pp. 349–364.
Tischner J., Filozofia dramatu, Paryż 1990.
Tischner J., Impresje aksjologiczne, “Znak” (1970) nr 2–3, p. 204–219.
Tischner J., Ja transcendentalne w filozofii Edmunda Husserla, “Studia Theologica Varsoviensia” (1964) nr 1–2, pp. 349–364.
Tischner J., Michnik A., Żakowski J., Między Panem a Plebanem, Kraków 1998.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1982.
Tischner J., Spór o istnienie człowieka, Kraków 1998.
Tischner J., Spowiedź rewolucjonisty, Kraków 1993.
Tischner J., Sprawa osoby – wstępne przybliżenie, “Logos i Ethos” (1992) nr 2, p. 5–19.
Tischner J., Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1994.
Tischner J., Zańko D., Gowin J., Przekonać Pana Boga, Kraków 1999.
Tischner J., Zło metafizyczne czyli wejrzenie w otchłań, “Znak” (1993) nr 3, p. 13–28.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:
1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
