Czy wyżyny były wysokie? Próba charakterystyki terminu בָּמָה w języku religijnym Starego Testamentu
DOI:
https://doi.org/10.15633/sts.3862Słowa kluczowe:
wyżyny, kult, świątynia, deuteronomista, IzraelAbstrakt
Artykuł porusza problematykę pojęcia „wyżyna” (בָּמָה) jako istotnego elementu teologicznej nomenklatury Starego Testamentu. Wychodząc od faktu, że znaczenie badanego terminu nie zostało dotychczasowo jednoznacznie ustalone, autorka stara się przybliżyć aktualny stan wiedzy oraz możliwe rozwiązania. Artykuł prezentuje dwutorową analizę badanego problemu.
W pierwszej części porusza zagadnienie etymologii pojęcia „wyżyna” (בָּמָה). Badając termin hebrajski, autorka odwołuje się również do piśmiennictwa starożytnego Bliskiego Wschodu, wykazując istotną zależność między terminem בָּמָה a terminami pokrewnymi w językach: ugaryckim, akadyjskim i moabickim. Opierając się na tych pokrewieństwach, autorka próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie o tożsamość „wyżyn”. Część pierwsza wykazuje, że analiza etymologiczna daje podstawy do uznania określenia „wyżyna” za pojęcie wieloznaczne i proponuje możliwe znaczenia, tłumaczenia.
Druga część artykułu skupia się na analizie tekstu biblijnego. Jest to próbą charakterystyki pojęcia „wyżyny” jako terminu kultycznego. Analizując wersety biblijne, autorka poszukuje danych o konstrukcji, lokalizacji czy innych charakterystycznych cechach wspominanych w Starym Testamencie „wyżyn”. Wobec danych biblijnych artykuł prezentuje popularne hipotezy dotyczące tego zagadnienia. Ostatecznie zaproponowany zostaje nowy, teologiczny klucz interpretacyjny, który autorka stara się przedstawić jako warty uwagi w poszukiwaniach odpowiedzi na pytanie o tożsamość i charakterystykę pojęcia „wyżyna” (בָּמָה)Bibliografia
Źródła drukowane
Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, red. J.B. Pritchard, Princeton 1992.
Biblia del Jubileo. Las Sagradas Escrituras. Traducita de los Textos originales en Hebreo y Griego al Español, Abbotsford 2014.
Biblia Hebraica Stuttgartensia, red. K. Elliger, W. Rudolph, Stuttgart 1977.
Biblia Sacra Vulgata, red. R. Gryson, R. Weber, wyd. 5, Stuttgart 2007.
Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Nowy przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego (Biblia warszawska, Warszawa 1975.
Cuneiform Texts from Babylonian Tablets in the British Museum, oprac. T.G. Pinches, t. 1-57 London 1892-1982
Die Bibel: Altes und Neues Testament. Einheitsübersetzung, Freiburg 2016.
Dietrich M., Loretz O., Sanmartín J., The Cuneiform Alphabetic Texts: From Ugarit, Ras Ibn Hani and Other Places, Münster 1995.
Donner H., Röllig W., Kanaanäische und Aramäische Inschriften, t. 1, Wiesbaden 2002.
Ebeling E., Keilschrifttexte aus Assur religiösen Inhalts, t. 1, Osnabrück 1972.
Gurney O.R., Finkelstein J.J., The Sultantepe Tablets, London 1957.
La Biblie de Jérusalem. La sainte Bible traduite en français sous la direction de l’Ecole Biblique de Jerusalem, wyd. 13, Paris 1990.
Lambert W.G., Babylonian Wisdom Literature, Winona Lake 1996.
New American Bible, wyd. 4 popr., Charlotte 2011.
The New Jerusalem Bible: The Complete Text of the Ancient Canon of the Scriptures with Up-to-Date Introductions and Notes, ed. H. Wansbrough, New York 1985.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich (Biblia Tysiąclecia), wyd. 5, Poznań 2000.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem (Biblia paulistów), oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła, Częstochowa 2008.
Pismo Święte. Stary i Nowy Testament. Pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski, z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem (Uwspółcześniona Biblia gdańska), Toruń 2007.
Sacra Bibbia. Versione ufficiale della CEI, wyd. 3, Roma 2008.
Septuaginta. Id est Vetus Testamentum graece, red. A. Rahlfs, wyd. 8, Stuttgart 1965.
The Annals of the Kings of Assyria. The Cuneiform Texts with Translations, Transliterations, etc. from the Original Document in the British Museum, oprac. E.A. Wallis Budge, L.W. King, t. 1, London 1902.
The El-Amarna Correspondence, tłum. A.F. Rainey, red. W.M. Schniedewind, t. 1–2, Handbook of Oriental Studies, cz. 1, The Near and Middle East, 110, Leiden 2015.
Opracowania
Aharoni Y., Arad: Its Inscriptions and Temple, „The Biblical Archeologist” 31 (1986), z. 1, s. 18–26.
Albright W.F., The High Place in Ancient Palestine, w: Volume du Congrès International pour l’étude de l’Ancien Testament, Supplements to Vetus Testamentum 4, Strasbourg 1956, s. 242–258.
Barrick W.B., On the Meaning of בֵּית־הַ/בָּמוֹת and בָּתֵּי־הַבָּמוֹת and the Composition of the Kings History, „Journal of Biblical Studies” 115 (1996), z. 4, s. 621–642.
Barrick W.B., What Do We Really Know about ‘High Places’?, „Svensk Exegetisk Årsbok” 45 (1980), s. 50–57.
Biran A., Tel Dan, „The Biblical Archeologist” 37 (1974), z. 2, s. 26–57
Briks P., Megiddo – perła archeologii biblijnej, „Collectanea Theologica” 74 (2004), z. 3, s. 5-17.
Brown F., Driver S.R., Briggs C.A., The Brown, Driver, Briggs Hebrew and English Lexicon, Peabody 1906.
Clines D., The Dictionary of Classical Hebrew, Sheffield 1993–2016, t. 1–9.
Cross F.M., The Structure of the Deuteronomic History, „Perspectives of Jewish Learning” 3 (1968), s. 9–24.
Emerton J.A., The Biblical High Place in the Light of Recent Study, „Palestine Exploration Quarterly” 129 (1997), z. 2, s. 116–132.
Fowler M., The Israelite bāmâ: A Question of Interpretation, „Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft” 94 (1982), z. 2, s. 203–213.
Gesenius W., A Hebrew Lexicon to the Books of the Old Testament, tłum. C. Leo, Cambridge 1825.
Haran M., Temples and Temple-Service in Ancient Israel: An Inquiry into Biblical Cult Phenomena and the Historical Setting of the Priestly School, Winona Lake 1995.
Hardy H.H., Thomas B.D., Another Look at Biblical Hebrew bɔmɔ ‘High Place’, „Vetus Testamentum” 62 (2012), s. 175–188.
Harris R.L., Archer G.L., Waltke, B.K., Theological Wordbook of the Old Testament, Chicago 2004.
Hurvitz A., A Concise Lexicon of Late Biblical Hebrew: Linguistic Innovations in the Writings of the Second Temple Period, Leiden 2014.
Koehler L., Baumgartner W., Stamm J.J., The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament, Leiden 1994–2000, t. 1–4.
Kogan L., Tishchenko S., Lexicographic Notes on Hebrew bamah, „Ugarit-Forschungen” 34 (2002), s. 319–352.
Majewski M., UGARIT – historia, religia, literatura, język na tle Biblii Starego Testamentu, Kraków 2010.
Michaelis J.D., Supplementa ad Lexica Hebraica, Gottingae 1792.
Nelson R., The Double Redaction of the Deuteronomistic History, Sheffield 1981.
Notes and News, „Palestine Exploration Quarterly” 103 (1971), z. 1, s. 1–4.
Olmo Lete G. del, Sanmartín J., A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition, tłum. i red. W.G.E. Watson, Handbook of Oriental Studies, cz. 1, The Near and Middle East, 112, Leiden 2004.
Schindler V., Lexicon pentaglotton, Hebraicum, Chaldaicum, Syriacum, Talmudico-Rabbinicum, & Arabicum, Hanovre 1612.
The Anchor Yale Bible Dictionary, t. 3, red. D.N. Freedman, London 2009, s. 196–200.
The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, red. I.J. Gelb, B. Landsberger, L. Oppenheim, E. Reiner, Chicago 1965.
Theological Dictionary of the Old Testament, red. G.J. Botterweck, H. Ringgren, H. Fabry, t. 1–16, Grand Rapids 1975–2018.
Vaughan P., The Meaning of ‘bāmâ’ in the Old Testament: A Study of Etymological, Textual and Archaeological Evidence, Cambridge 1974.
Vaux R. de, Ancient Israel: Its Life and Institutions, Grand Rapids 1961.
Vaux R. de, On Right and Wrong Uses of Archaeology, w: Near Eastern Archaeology in the Twentieth Century: Essays in Honor of Nelson Glueck, red. J.A. Sanders, New York 1970, s. 64–80.
Whitney J.T., ‘Bamoth’ in the Old Testament, „Tyndale Bulletin” 30 (1979), s. 125–148.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Monika Gądek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
