Szkolnictwo elementarne w dekanacie siewierskim w latach 20. XIX wieku
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.03403Słowa kluczowe:
Polska – historia oświaty 1795–1918, szkolnictwo elementarne, dekanat siewierski, Zagłębie DąbrowskieAbstrakt
In accordance with the regulations of The Government Commission of Religious Confessions and Public Enlightenment from 1817 parsons of parishes laying on the area of the Polish Kingdom were obliged to present to the dean, and he in turn to the bishop, the report of proceedings (the report) so called ‘the examination’ of elementary schools twice a year. In the school year 1822–1823 in 14 out of 17 existing parishes of the deanery of Siewierz of the Diocese of Cracow (no data from three parishes) – 26 elementary schools functioned. Teachers who worked at these schools fulfilled their tasks in different ways. Their work had an influence on benefits which children had from attending schools for four years. However, pupils were frequently called away from school-duties by parents, there was no fuel to heat rooms of schools, and diseases of children caused that they seldom and only some of them managed to learn reading, writing, calculating, and religion.Bibliografia
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK)
Acta Ordinationes Generalis de Scholis in Nova Silesia (1800–1809).
Raporty ze szkółek elementarnych II [I połowa XIX w.].
Archiwum Państwowe w Katowicach (APK)
Gmina Olkusko-Siewierska (GOS).
Archiwum Państwowe w Łodzi [APŁ]
Dyrekcja Szkolna Łódzka (DSŁ).
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Akta wizytacji dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego dokonanej w roku 1598 z polecenia Jerzego kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego, M. Wojtas (oprac.), Katowice 1938.
Elenchus cleri saecularis et regularis dioecesis Cracoviensis [1822] [w:] Ordo Divini Officii juxta Ritum Breviarii et Missalis Romani nec non decreta Sacrae Ritum Congregationis pro anno Christi MDCCCXXII […] ad usum dioeceseos Cracoviensis descriptus et editus a Joanne Nepomuceno Pysch […], Varsoviae [1822].
Materiały do dziejów szkolnictwa na Mazowszu, t. 1: Wypisy z archiwaliów diecezjalnych XIX wieku, M.M. Grzybowski (oprac.), Warszawa–Łowicz 1995.
Teksty źródłowe do dziejów regionu częstochowskiego, A.J. Zakrzewski (red.), t. 3: Szkolnictwo elementarne, J. Związek (oprac.), Częstochowa 1996.
OPRACOWANIA
Abramski J., Szkolnictwo w Zawierciu i w Zagłębiu Dąbrowskim do 1939 roku, „Zeszyty Zagłębiowskie Muzeum Zagłębia w Będzinie” 1998, nr 4.
Artymiak A., Studia nad historią szkolnictwa elementarnego. W obwodach kieleckim i olkuskim województwa krakowskiego (1816–1862), Warszawa 1964.
Balcerowski L., Przyczynki materiałowe do zagadnienia „Historia szkolnictwa w Będzinie sprzed 1918 roku”, „Zeszyty Zagłębiowskie Muzeum Zagłębia w Będzinie” 1998, nr 4.
Banaszek M., Szkoły elementarne dla dzieci górników i hutników Zagłębia Dąbrowskiego, „Studia i Materiały z Dziejów Śląska” 1985, t. 14.
Będzińska oświata. Przeszłość i teraźniejszość, R. Goczoł, J. Rygielski (red.), Będzin 2005.
Bielecki P., Krótka historia o Zagłębiu Dąbrowskim, Sosnowiec 2011.
Bobkowska W., Nowe prądy w polskim szkolnictwie ludowym w początku XIX w., Kraków 1928.
Bobkowska W., Pruska polityka szkolna na ziemiach polskich w latach 1793–1806, Warszawa 1948.
Caban W., Szabat B., Żydzi wobec rządowego szkolnictwa elementarnego Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego w latach 1808–1914 [w:] Kultura Żydów polskich XIX–XX wieku, M. Meducka, R. Renz (red.), Kielce 1992.
Demidowicz T., Reforma szkolna 1833 roku w Królestwie Polskim, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1989, nr 1.
Dobrzański J., Z dziejów walki o szkołę elementarną w Królestwie Polskim w I połowie XIX wieku, „Studia Pedagogiczne” 1956, nr 3, 206–263.
Draus J., Terlecki R., Historia wychowania, t. 2: Wiek XIX i XX, Kraków 2009.
Gerber R., Szkolnictwo Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym, Wrocław 1960.
Glimos-Nadgórska A., Strzemieszyce Małe [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2: Dzielnice miasta, A. Rybak, A.J. Wójcik, Z. Woźniczka (red.), Dąbrowa Górnicza 2016.
Glimos-Nadgórska A., Strzemieszyce Wielkie w: Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2: Dzielnice miasta, A. Rybak, A.J. Wójcik, Z. Woźniczka (red.), Dąbrowa Górnicza 2016.
Glimos-Nadgórska A., Szkolnictwo Będzina 1795–1918 wraz z tekstami źródłowymi, Katowice 2012.
Glimos-Nadgórska A., Szkolnictwo w czasie zaborów (1795–1918) [w:] Będzin 1358–2008, t. 3: Od rozbiorów do współczesności, A. Glimos-Nadgórska (red.), Będzin 2008.
Glimos-Nadgórska A., Z dziejów szkolnictwa zagłębiowskiego w XIX wieku – na przykładzie szkoły elementarnej w Strzemieszycach Wielkich, „Nowe Zagłębie” 2012, nr 5, s. 36–38.
Glimos-Nadgórska A., Znaczenie pruskiego Regulamentu dla niższych szkół katolickich z 1801 roku w organizacji i funkcjonowaniu szkolnictwa elementarnego na ziemiach Zagłębia Dąbrowskiego, „Textus et Studia” 2017, nr 1, s. 81–104.
Glimos-Nadgórska A., Źródła do dziejów żydowskiego szkolnictwa początkowego w Będzinie, „Wieki Stare i Nowe” 2011, t. 3, s. 195–227.
Grzybowski M., Szkolnictwo elementarne na Mazowszu północnym na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle wizytacji kościelnych (1764–1830), Płock 1987.
Grzywna J., Szkolnictwo powszechne w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1914–1926, „Zaranie Śląskie” 1984, nr 1–2, s. 37–55.
Grzywna J., Szkolnictwo powszechne w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1932–1939, „Zaranie Śląskie” 1981, nr 1, s. 44–58.
Grzywna J., Szkolnictwo powszechne i oświata pozaszkolna w województwie kieleckim w latach 1918–1939, Kielce 1984.
Historia wychowania, t. 2, Ł. Kurdybacha (red.), Warszawa 1967.
Historia wychowania. Wiek XX, t. 1, J. Miąso (red.), Warszawa 1981.
Ihnatowicz I., Projekt instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych XIX i początku XX wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1967, nr 7, s. 99–124.
Jaros J., Zasięg terytorialny Zagłębia Dąbrowskiego, „Zaranie Śląskie” 1968, z. 1.
Jemielity W., Duchowieństwo katolickie w szkolnictwie elementarnym Królestwa Polskiego, „Studia Podlaskie” 2001, t. 11, s. 51–72.
Kantor-Mirski M., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne, t. 1–2, Sosnowiec 1931–1932.
Kot S., Historia wychowania, t. 2: Wychowanie nowoczesne. Od połowy wieku XVIII do współczesnej doby, Warszawa 1996.
Krajniewski J., Szkolnictwo parafialne w Będzinie do roku 1795, „Zeszyty Zagłębiowskie Muzeum Zagłębia w Będzinie” 1998, nr 4.
Krukowski J., Oświata i szkolnictwo [w:] Siewierz, Czeladź, Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego, F. Kiryk (red.), Katowice 1994.
Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim 1864–1914, Lublin 1982.
Kulej G., Błędów [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2: Dzielnice miasta, A. Rybak, A.J. Wójcik, Z. Woźniczka (red.), Dąbrowa Górnicza 2016.
Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.
Kurek J., Życie religijne, obyczajowe i kulturalne [w:] Będzin 1358–2008, t. 3: Od rozbiorów do współczesności, A. Glimos-Nadgórska (red.), Będzin 2008.
Kwaśniak W., Szkolnictwo czeladzkie na przestrzeni wieków, „Zeszyty Czeladzkie” 1998, nr 5.
Kwaśniak W., Z dziejów czeladzkiej oświaty, Czeladź 1999.
Lipiec J., Nauczanie w szkołach elementarnych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego w latach 1807–1830. (Studia nad Okręgiem Częstochowskim), Częstochowa 1993.
Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004.
Litak S., Sieć szkół parafialnych w Rzeczypospolitej w XVI i pierwszej połowie XVII w. Próba podsumowania, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1996, nr 37, s. 21–35.
Lusek J., Z historii szkolnictwa w Sosnowcu [w:] Sosnowiec. Obraz miasta i jego dzieje, t. 1, A. Barciak, A.J. Jankowski (red.), Sosnowiec 2016.
Łukaszewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793–1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań–Warszawa 2004.
Malikowski J., Gołonóg [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2: Dzielnice miasta, A. Rybak, A.J. Wójcik, Z. Woźniczka (red.), Dąbrowa Górnicza 2016.
Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3: Czasy nowożytne, cz. 1: 1742–1845, Warszawa 2012.
Miąso J., Reformy oświatowe w Prusach, Rosji i Austrii i ich wpływ na szkolnictwo na ziemiach polskich w połowie XIX wieku, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1995, nr 3.
Monografia rocznicowa Szkoły Podstawowej nr 4 im. S. Staszica w Będzinie, Będzin 1996.
Możdżeń S.I., Historia wychowania 1795–1918, Kielce 2000.
Nita M., Drabina J., Czeladź do wybuchu pierwszej wojny światowej [w:] Historia Czeladzi, t. 1, J. Drabina (red.), Czeladź 2012.
Nita M., Zagłębie Dąbrowskie w historiografii. Pojęcie, źródła, stan badań, postulaty badawcze [w:] Zagłębie Dąbrowskie. W poszukiwaniu tożsamości regionalnej, M. Barański (red.), Katowice 2001, s. 52–71.
Olczak S.K., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku (W świetle wizytacji kościelnych), Lublin 1978.
Olczak S.K., Udział duchowieństwa diecezji płockiej w szkolnictwie elementarnym w okresie Komisji Edukacji Narodowej i w I połowie XIX stulecia, „Studia Płockie” 1976, nr 4, s. 55–76.
Pilarczyk F., Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej, Zielona Góra 2003.
Poznański K., Osiągnięcia polskich reform szkolnych w XIX wieku, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1995, nr 3, s. 143–171.
Poznański K., Walka caratu z polską szkołą po upadku powstania listopadowego, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2002, nr 1–2, s. 45–52.
Przemsza-Zieliński J., Historia Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec 2006.
Rosińska D., Dzieje parafii w Gołonogu w latach 1675–1951, Dąbrowa Górnicza 2008.
Ruta Z., Szkolnictwo powszechne w okręgu szkolnym krakowskim 1918–1939, Wrocław 1980.
Rybak A., Szkolnictwo elementarne w Dąbrowie Górniczej [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 3: Dzieje miasta, cz. 1, A. Rybak, A.J. Wójcik, Z. Woźniczka (red.), Dąbrowa Górnicza 2016.
Rybak A., Z dziejów oświaty na terenie Strzemieszyc Małych 1820–2000, Dąbrowa Górnicza 2002.
Szaniawski M., Historia Szkoły Podstawowej nr 5 (dawniej nr 1) w Dąbrowie Górniczej-Strzemieszycach, „Wiadomości Historyczne” 1999, nr 3.
Trąba M., Szkoła Podstawowa nr 2 im. marszałka J. Piłsudskiego w Dąbrowie Górniczej-Strzemieszycach Wielkich, „Wiadomości Historyczne” 1997, nr 5.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, Poznań 1963.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806. Studium historycznoprawne, Wrocław 1957.
Winiarz A., Geneza i organizacja dozorów szkolnych w Księstwie Warszawskim (1807–1815), „Kwartalnik Pedagogiczny” 1995, nr 3.
Winiarz A., Sprawa świeckiego szkolnictwa dla ludności żydowskiej w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim (1807–1831), „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1991, nr 34, s. 31–50.
Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.
Witkowska E., Powstanie i rozwój zakładu kształcenia nauczycieli w Łowiczu w XVIII i XIX wieku, Łódź 1984.
Zapart A., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIII wieku, Lublin 1983.
Związek J., Nauczanie religii w szkołach elementarnych 1808–1833, „Częstochowskie Studia Teologiczne” 1993, nr 19–20, s. 387–410.
Związek J., Niemieckie dzieci w polskich szkołach elementarnych w regionie częstochowskim (1793–1834) [w:] Społeczność protestancka w ziemi lipskiej w XVIII–XX wieku. Czasy–ludzie–wydarzenia, Z. Jakubowski (red.), Częstochowa 1996, s. 67–106.
Żur P., Z dziejów oświaty w Sosnowcu [w:] Sosnowiec. 100 lat dziejów miasta, J. Walczak (red.), Sosnowiec 2002, s. 434–451.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Anna Glimos-Nadgórska, Mariusz Trąba
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
