Obrazowanie postaci św. Jana z Kęt w łacińskim i polskim kaznodziejstwie doby baroku
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.10309Słowa kluczowe:
św. Jan Kanty, kaznodziejstwo, barok, metaforyka świetlna, light-related metaphorsAbstrakt
St. John Cantius – a student and professor of the Krakow Academy – holds a significant place in Old Polish writings. Literary forms preserving the cult of Master John included Latin and Polish sermons, which were initially written to celebrate the anniversaries of the saint’s death, and then his liturgical memorial day. The method of the representation of St. John Cantius in selected Baroque sermons is the subject of the analysis carried out in this article. The use of light-related metaphors by their authors, for instance, by referring to John Cantius as a sun, star, lamp, torch, or fire, is the common element of the analyzed texts. Undoubtedly, the application of such metaphors has its source in the Christian philosophical and theological thought. Moreover, it is a manifestation of paravisual tendencies and fascination with the sun, typical of the literature of the Baroque period.
Bibliografia
Źródła
Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego ks. Jakuba Wujka T.J., z komentarzem Menochiusza T.J. przełożonym na język polski, t. 2, Wilno 1896; t. 4, Wilno 1898.
Bircovius F., Academicus catholicus, sive de b. Joannis Cantii theologi, virtutibus catholicis, oratio [w:] F. Bircovius, Orationes ecclesiasticae, Cracoviae 1622.
Birkowski F., Kazania obozowe o Bogarodzicy…, Kraków 1623.
Birkowski F., Na IV. Niedzielę Adwentową, kazanie wtore [w:] F. Birkowski, Kazania na niedziele i święta doroczne, t. 2, Kraków 1628.
Birkowski F., Na dzień 23 grudnia, o b. Janie Kantym, akademiku krakowskim, kazanie o ćwiczeniu młodzi [w:] F. Birkowski, Kazania na święta doroczne, t. 2, cz. 2, Kraków 1628.
Birkowski F., Na dzień Poczęcia Bogarodzice P. Maryej, kazanie wtore [w:] F. Birkowski, Kazania na święta doroczne, t. 2, cz. 2, Kraków 1628.
Birkowski F., Na dzień ś. Tomasza Apostoła, kazanie [w:] F. Birkowski, Kazania na święta doroczne, t. 2, cz. 2, Kraków 1628.
Birkowski F., O świętych obrazach, jako mają być szanowane [w:] F. Birkowski, Głos krwie b. Jazaphata Kunczewica […], Kraków 1629.
Brzeziński A., Philomela academica seu panegyrica oratio in laudem eximii servi Dei Joannis Cantii, sacrae theologiae in Alma Universitate Cracoviensi doctoris et professoris, regni Poloniae patroni […], Cracoviae 1671.
Clemens XIII, Litterae decretales super canonizatione Beati Ioannis Cantii presbyteri saecularis, tłum. R.M. Zawadzki, Kraków 2007.
Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone z okazji sześćsetlecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego [w:] Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny 1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997, 1999. Przemówienia, homilie, Kraków 1999.
Jaskrowicz J., Słońce jasne wielkiemi cnotami, chwalebnemi zasługami, sławnemi cudami w błogosławionym Słudze Bożym Janie Kanty […] świecące, Kraków 1668.
Kalinowski S., Lampades ardentis charitatis, quas ex meritis amplissimis eximii servi Dei d. Joannis Cantii […], Cracoviae 1643.
Makowski A., Obraz wielebnego ojca Fabiana Birkowskiego z zakonu Dominika świętego doktora wystawiony na kazaniu pogrzebnym, Kraków 1636.
Makowski S.S., Die B. Ioannis Cantii, doctoris celeberrimi in Academia Cracoviensi. Concio [w:] S.S. Makowski, Pars aestiva concionum pro festivitatibus Christi, B. Virginis et Sanctorum […], Cracoviae 1665.
Pelczar J.S., Kazanie na pięćsetną rocznicę urodzin św. Jana Kantego [w:] J.S. Pelczar, Kazania o świętych patronach polskich, Kraków 1901.
Ranotowicz S., Jasna pochodnia życia apostolskiego, żywot świątobliwy b. Stanisława Kazimierczyka […], Kraków 1660.
Siedlecki J., Śpiewnik kościelny, Kraków 1994.
Straszyński F., Ręka wszechmocności Boskiej jasne światła przesławnej Akademiej Krakowskiej, wieczności konserwująca, Jan święty Kanty […], Kraków 1684.
Śpiewnik kościelny, czyli pieśni nabożne z melodyjami, M. Mioduszewski (oprac.), Kraków 1838.
Św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, t. 19: Religijność, tłum. F.W. Bednarski, Londyn 1971.
Święty Grzegorz z Nazjanzu, Mowy wybrane, Warszawa 1967.
Tayner L.M., Titan Sarmaticus seu panegyris d. Joanni Cantio ad recurrentem, annua periodo, eius solennitatem devoti calami obsequio dicata, […], Cracoviae 1667.
Wergiliusz (Publius Vergilius Maro), Eneida, tłum. T. Karyłowski, S. Stabryła (oprac.), Wrocław 1980.
Opracowania
Baran Z., Kaznodzieje zakonni kościoła Mariackiego w Krakowie w latach 1594–1772, „Analecta Cracoviensia”, 21–22 (1989/90).
Barącz S., Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, t. 2, Lwów 1861.
Dziechcińska H., Parawizualność literatury staropolskiej jako element ówczesnej kultury [w:] Słowo i obraz, A. Morawińska (red.), Warszawa 1982.
Dziechcińska H., Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski, Warszawa 1987.
Dziedzic S., Święty szlak Almae Matris, Kraków 2003.
Gasidło W., Jubileusze – rocznicowe obchody ku czci św. Jana z Kęt, „Almanach Kęcki”, 14 (2010).
Gasidło W., Ku czci świętego Jana z Kęt. W sześćsetlecie jego urodzin 1390–1990, Kraków 1991.
Gasidło W., Ojciec Święty Jan Paweł II w uniwersyteckiej kolegiacie świętej Anny w Krakowie, „Alma Mater”, 100 (2008).
Gasidło W., Pielgrzymki do grobu św. Jana Kantego w okresie przedkanonizacyjnym [w:] Geografia i Sacrum. Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, t. 1, B. Domański, S. Skiba (red.), Kraków 2005.
Gasidło W., Święty Jan Kanty [w:] Święci polscy, J. Bar (red.), Warszawa 1984.
Gasidło W., Wokół Konfesji świętego Jana z Kęt w Kolegiacie świętej Anny w Krakowie, Kraków 2003.
Gilson L., Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, tłum. S. Zalewski, Warszawa 1987.
Hanczakowski M., „Pustynie te nasze”, czyli o Krakowie i innych miejscach w kazaniach Fabiana Birkowskiego [w:] Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem prof. Eduardi Staniek, K. Panuś (red.), Kraków 2006.
Hanusiewicz M., Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin 1998.
Kasjaniuk E., Makowski Szymon Stanisław [w:] Encyklopedia staropolska, t. 11, Lublin 2006.
Knapiński R., Witkowska A., Polskie niebo. Ikonografia hagiograficzna u progu XVII wieku, Pelplin 2007.
Lausberg H., Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2013.
Ozorowski E., Birkowski Fabian Adam [w:] Słownik polskich teologów katolickich, H.E. Wyczawski (red.), Warszawa 1981.
Panuś K., Kaznodziejstwo w katedrze krakowskiej, cz. 1: Od początków do czasów rozbiorów, Kraków 1995.
Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim, cz. 1: Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku, Kraków 2001.
Platt D., Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staropolskiej, Wrocław 1992.
Rodak J., W cieniu legendy św. Jana z Kęt. Święty Jan Kanty w życiu i w materialnej spuściźnie ks. Grzegorza Jana Zdziewojskiego z Łasku, Kraków 2017.
Rowińska-Szczepaniak M., Mistrz i uczniowie. O etosie „młodzi chrześcijańskiej” w świetle kazania Fabiana Birkowskiego [w:] Na przełomie wieków… Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zdzisławowi Piaseckiemu w czterdziestolecie pracy naukowej, W. Hendzel, P. Obrączka (red.), Opole 2003.
Rowińska-Szczepaniak M., Sidus Cracoviensis Academiae. Łacińska mowa Fabiana Birkowskiego pochwałą cnót Jana z Kęt [w:] Teksty – konteksty – interpretacje. W kręgu literatury, języka i kultury, E. Dąbrowska, K. Kossakowska-Jarosz (red.), Opole 2007.
Rowińska-Szczepaniak M., Sensus disciplinae według Fabiana Birkowskiego – konteksty filozoficzne, „Kwartalnik Opolski”, 1 (2019).
Rowińska-Szczepaniak M., Czy na pewno UT SUPRA? Sylwetka duchowa św. Jana z Kęt w parenetycznej narracji Fabiana Birkowskiego, „Saeculum Christianum”, 27 (2020), nr 2.
Słownik polskich pisarzy franciszkańskich. (Bernardyni i Franciszkanie śląscy, Franciszkanie Konwentualni, Klaryski oraz Zgromadzenia III Reguły), H. Wyczawski (red.), Warszawa 1981.
Sawicka J., Symbolika lunarna w średniowiecznej poezji liturgicznej, „Pamiętnik Literacki”, 3 (2002).
Stępień P., „Na niebie wszystkie rzeczy dobrze są zrządzone” – harmonia wszechświata a mikrokosmos folwarku. O Żeńcach Szymona Szymonowica i ich związkach z myślą neoplatońską [w:] Inspiracje platońskie literatury staropolskiej, A. Nowicka-Jeżowa, P. Stępień (red.), Warszawa 2000.
Szkodoń J., „Dzielił się tym, czym sam żył”. Kardynał Karol Wojtyła jako kaznodzieja Krakowa [w:] Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem prof. Eduardi Staniek, K. Panuś (red.), Kraków 2006.
Szydełko Ł., Św. Jan Kanty w nauczaniu kard. Karola Wojtyły – papieża Jana Pawła II, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 67 (2014).
Święty Jan Kanty. W sześćsetną rocznicę urodzin 1390–1990, R.M. Zawadzki (oprac.), Kraków 1991.
Święty Jan Kanty – uosobienie etosu akademickiego i miłosierdzia. Sesja naukowa towarzysząca ceremonii odsłonięcia pomnika patrona jubileuszu Politechniki Opolskiej, 20 października 2011 r., K. Duda (red.), Opole 2012.
Święty Jan Kanty. Uosobienie etosu akademickiego i miłosierdzia. Uroczystość wprowadzenia relikwii św. Jana Kantego do kościoła św. Józefa w Opolu, 20 października 2014 r., K. Duda (red.), Opole 2015.
Tomoń J., Symbolika światła w poezji liturgicznej polskiego średniowiecza [w:] Wyobraźnia średniowieczna, T. Michałowska (red.), Warszawa 1996.
Wiadomości o profesorach Akademii Zamojskiej. Rękopis z w. XVII wydał, wstępem, uzupełnieniem, dodatkami, objaśnieniami oraz wykazem osób i rzeczy ważniejszych opatrzył J.A. Wadowski, Warszawa 1899–1900.
Wójcicki K.W., Historia literatury polskiej w zarysach, t. 2, Warszawa 1845.
Zawadzki R.M., Spuścizna rękopiśmienna świętego Jana Kantego. Studium kodykologiczne, Kraków 1995.
Zawadzki R.M., O pierwszym „Żywocie” św. Jana Kantego, „Analecta Cracoviensia”, 33 (2001).
Zawadzki R.M., Staropolski konterfekt świętego Jana z Kęt, Kraków 2002.
Żelazko R., Kaznodzieja według Fabiana Birkowskiego [w:] Chrześcijańska odpowiedź na pytanie człowieka. W 750-lecie służby polskich dominikanów Bogu i ludziom, J. Badeni (red.), Warszawa 1974.
Żelazny J.W., „Miłosierdzia żąda od nas rozum, żąda serce” – św. Józef Sebastian Pelczar [w:] Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem prof. Eduardi Staniek, K. Panuś (red.), Kraków 2006.
Żrałko D., Biografia Fabiana Birkowskiego w świetle kazania pogrzebowego Adama Makowskiego i badań archiwalnych, „Pamiętnik Literacki”, 2 (2005).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
