Postacie świętych jezuickich w dominikańskiej parenezie na przykładzie kazań Fabiana Birkowskiego
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.10206Słowa kluczowe:
Fabian Birkowski, kaznodziejstwo, hagiografia, święci jezuiccy, Towarzystwo JezusoweAbstrakt
Fabian Birkowski is considered as one of the most outstanding Polish preachers of the post-Tridentine era. Although he was a member of the Dominican Order, he is believed to have been also closely affiliated with the Society of Jesus. This was evidenced in the sermon delivered by the Jesuit Adam Makowski during Birkowski’s funeral. Therefore, this paper is an attempt at interpreting the Dominican preacher’s writings concerning the saints of the Society of Jesus. The article demonstrates the versatility of the themes which Birkowski used when presenting the figures of the Jesuit saints as well as the abundance of means of artistic expression which he employed. These are particularly numerous in his Latin oration on Saint Francis Xavier, which serves as an example of the use of marine metaphors in reference to missionary themes. This is an interesting application of this type of metaphors, as they typically have been used in literature in other contexts.
Bibliografia
Źródła
Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego ks. Jakuba Wujka T.J., z komentarzem Menochiusza T.J. przełożonym na język polski, t. 3, Wilno 1896.
Bircovius F., Orationes ecclesiasticae, Cracoviae 1622.
Birkowski F., Kazania na święta doroczne, Kraków 1620.
Birkowski F., Kazania na święta doroczne, Kraków 1623.
Birkowski F., Kazania na święta doroczne, Kraków 1628.
Birkowski F., Na pogrzebie Wielebnego Ojca x. Piotra Skargi […], Kraków 1612.
Catalogus fratrum profitentium in conventu SS. Trinitatis Ord. Praed. 1509–1881, Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, rkps K 9.
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz Normy Uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregację, Kraków–Warszawa 2001.
Loyola I., Ćwiczenia duchowe, tłum. M. Bednarz [w:] I. Loyola, Pisma, W. Królikowski (oprac.), Kraków 2022.
Loyola I., Listy wybrane. Do Franciszka Borgiasza, Księcia Gandii, tłum. K. Jachimska-Małkiewicz [w:] I. Loyola, Pisma, W. Królikowski (oprac.), Kraków 2022.
Loyola I., Opowieść pielgrzyma. Autobiografia, tłum. M. Bednarz [w:] I. Loyola, Pisma, W. Królikowski (oprac.), Kraków 2022.
Loyola I., Pisma wybrane. Komentarze, t. 1, M. Bednarz (oprac.), Kraków 1969.
Maffei I.P., Historiarum indicarum libri XVI. Selectarum item ex India epistolarum eodem interprete libri IIII. Accessit Ignatii Loiolae vita postremo recognita […], Venetiis 1589.
Makowski M., Obraz Wielebnego Ojca Fabiana Birkowskiego z Zakonu Dominika świętego Doktora wystawiony na kazaniu pogrzebnym, Kraków 1636.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich (oprac.),Warszawa 1982.
Ribadeneyra de P., Vita Francisci Borgiae Tertii Societatis Iesu Generalis, Antverpiae 1598.
Skarga P., Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu, na każdy dzień przez cały rok […], Kraków 1615.
Vita beati P. Ignatii Loiolae Societatis Iesu fundatoris, Romae 1609.
Opracowania
Bońkowski S., Święty Stanisław Kostka, Płock 1967.
Brodrick J., Powstanie i rozwój Towarzystwa Jezusowego, t. 1: Początki Towarzystwa Jezusowego, tłum. W. Baranowski, M. Bednarz, Kraków 1969; t. 2: Święty Franciszek Ksawery, tłum. W. Baranowski, M. Bednarz, Kraków 1969.
Dalmases de C., Ignacy Loyola. Życie i dzieło, tłum. B. Steczek, A. Wolanin, Kraków 2002.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, L. Grzebień (oprac.), Kraków 2004.
Fros H., Święci i błogosławieni Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1992.
Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1990.
Hadrych Z., Kazania jako źródło informacji o świętych i epoce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, (1997), s. 383–412.
Kosmana I., Homilia hagiograficzna pół wieku po „Vaticanum II”, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie”, 1–2 (2013), s. 73–83.
Kotarski E., Metaforyka morska w literaturze staropolskiej [w:] E. Sarnowska-Temeriusz, Studia o metaforze, Wrocław 1980, s. 75–96.
Kotarski E., Sarmaci i morze. Marynistyczne początki w literaturze polskiej XVI–XVII wieku, Warszawa 1995.
Krochmal J., Fabian Birkowski OP – lwowianin na królewskim dworze (ok. 1569–1636), „Przemyskie Zapiski Historyczne”, 8–9 (1991–1992), s. 37–55.
Ks. Piotr Skarga SJ (1536–1612). Życie i dziedzictwo. Rok Jubileuszowy, R. Darowski, S. Ziemiański (red.), Kraków 2012.
Kubacki W., Żeglarz i pielgrzym, Warszawa 1954.
Macek W.M., Ewangelizacja Japonii, Warszawa 2013.
Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2013.
O’Malley J.W., Krótka historia jezuitów, tłum. P. Bondaruk, Kraków 2021.
Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele katolickim, cz. 1: Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku, Kraków 2001, s. 430–438.
Parandowski J., Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, London 1992.
Pazera W., Kaznodziejstwo w Polsce od początku do końca epoki baroku, Częstochowa 1999, s. 218–222.
Pleszczyński A., Apostoł Nowego Świata św. Franciszek Ksawery i Indianie. Kulturowe i historyczne konteksty wyobrażeń mieszkańców Indii i Dalekiego Wschodu przedstawionych na malowidłach dawnego kościoła jezuitów w Krasnymstawie, „Rocznik Chełmski”, (1996), s. 75–108.
Rahner K., Die ignatianische Mystik der Weltfreudigkeit, „Zeitschrift für Aszese und Mystik”, (1937), s. 121–137.
Rowińska-Szczepaniak M., „Boga potrzeba panowie, gdy się na wojnę wybieracie”, czyli o sztuce dobrego bojowania w nauczaniu Fabiana Birkowskiego [w:] Literatury i kultury. Studia i szkice pracowników Instytutu Nauk o Literaturze Uniwersytetu Opolskiego, M. Lenart, R.W. Wolny (red.), Opole 2020, s. 25–42.
Rowińska-Szczepaniak M., „Drogocenny kamień”. Fabiana Birkowskiego apoteoza postaci św. Jacka [w:] Święty Jacek i dziedzictwo dominikańskie, E. Mateja, A. Pobóg-Lenartowicz, M. Rowińska-Szczepaniak (red.), Opole 2008, s. 237–248.
Rowińska-Szczepaniak M., Fabian Birkowski i jego misyjne przepowiadanie. W 370. rocznicę śmierci kapelana obozowego, „Napis”, S. XII: Krwawy świt, mroczny dzień… Tom poświęcony literaturze okolicznościowej i użytkowej, Warszawa 2006, s. 239–252.
Rowińska-Szczepaniak M., Miejsce Fabiana Birkowskiego w dominikańskim „łańcuchu pamięci” [w:] F. Birkowski, Mowy akademickie i polemiczne. Orationes academicae et polemicae, tłum. B. Gaj, B. Gaj, M. Rowińska-Szczepaniak (oprac.), Warszawa 2016, s. 163–197.
Rowińska-Szczepaniak M., „Miles pauperculus” bohaterem zwierciadeł Fabiana Birkowskiego [w:] Wzorce osobowe w dawnej literaturze i kulturze polskiej, B.M. Puchalska-Dąbrowska, E. A. Jurkowska (red.), Białystok 2018, s. 215–239.
Rowińska-Szczepaniak M., Święci rodziny dominikańskiej w oratorstwie Fabiana Birkowskiego, „Bibliotekarz Podlaski”, 1 (2023), s. 251–267.
Rowińska-Szczepaniak M., Święty Jacek – Patron Królestwa Polskiego [w:] F. Birkowski, Mowy kościelne Fabiana Birkowskiego o świętym Jacku. Orationes ecclesiasticae Fabiani Bircovii Hyacinthinae, tłum. B. Gaj, M. Rowińska-Szczepaniak (oprac.), Opole 2007, s. VII–XXX.
Rowińska-Szczepaniak M., The traces of the cult of St. Raymond of Penyafort in the preaching of Fabian Birkowski. A contribution to studies on the Dominicans’ hagiographic writings in Old Poland, „Folia Historica Cracoviensia”, 2 (2021), s. 7–41.
Schurhammer G., Na morzach Wschodu. Święty Franciszek Ksawery apostoł Indii 1506–1552, Kraków 1997.
Schurhammer G., Święty Franciszek Ksawery Apostoł Indyj i Japonji, tłum. S. Komorowski, Kraków 1927.
Słownik polskich teologów katolickich, H.E. Wyczawski (red.), Warszawa 1981.
Sprutta J., Wątki misyjne w nowożytnej ikonografii Świętego Franciszka Ksawerego (w wybranych dziełach sztuki), „Annales Missiologici Posnanienses”, (2019), s. 119–133.
Stolarski P., Friars on the Frontier. Catholic Renewal and the Dominican Order in Southeastern Poland, 1594–1648, Surrey–Burlington 2010.
Suau P., Św. Franciszk Borgjasz trzeci generał Towarzystwa Jezusowego. Jego życie – cnoty i chwała, tłum. S. Bartynowski, Kraków 1931.
Świerzawski W., Homilia hagiograficzna w posoborowej odnowie życia chrześcijańskiego, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 2–3 (1979), s. 139–148.
Wichrowicz C.J., Słownik polskich pisarzy dominikańskich, Kraków 2012.
Wilk S., Kompozycja kazań Fabiana Birkowskiego wobec tradycji kaznodziejstwa średniowiecznego [w:] Staropolskie teksty i konteksty, J. Malicki, T. Banaś (red.), Katowice 2004, s. 68–78.
Żrałko D., Biografia Fabiana Birkowskiego w świetle kazania pogrzebowego Adama Makowskiego i badań archiwalnych, „Pamiętnik Literacki”, 2 (2005), s. 215–227.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
