Tożsamość tradycyjnej społeczności wiejskiej utrwalona w tekstach kultury (na przykładzie nieoficjalnych nazw własnych)
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11205Słowa kluczowe:
gmina Wręczyca Wielka, nieoficjalna nazwa własna, tekst kultury, tożsamość, tradycyjna społeczność wiejskaAbstrakt
Główny cel artykułu stanowi próba przybliżenia utrwalonych w tekstach kultury, czyli w nieoficjalnych nazwach własnych, elementów tożsamości tradycyjnej społeczności wiejskiej. Materiał językowy stanowią m.in. różne kategorie nazw własnych (np. nazwy części wsi i przysiółków, mikrotoponimy, określenia małych obiektów architektury sakralnej), które zgromadzono podczas badań terenowych prowadzonych w latach 2011–2024 na obszarze gminy Wręczyca Wielka, w województwie śląskim. Na podstawie analizy zgromadzonego materiału onimicznego stwierdzono m.in., że nieoficjalne nazwy własne stanowią przekazywane z pokolenia na pokolenie teksty kultury, które nie tylko archiwizują świat dawnych realiów wiejskich i charakterystyczny obraz gminy, lecz także oddziałują na wyobraźnię i emocje rdzennych mieszkańców.
Bibliografia
I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny, t. 3: Pamięć — tożsamość — kategorie językowo-kulturowe, red. S. Niebrzegowska-Bartmińska, M. Bakalarczyk, P. Łozowski, Lublin 2022.
Adamski A., Górnictwo rud żelaza w regionie częstochowskim, Częstochowa 1994.
Afeltowicz B., Nazwa własna jako tekst kultury w nauczaniu języka polskiego jako obcego, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 18 (2011), s. 73–80.
Bartmiński J., Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2009.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., Tekstologia, Warszawa 2009.
Bukraba-Rylska I., Socjologia wsi polskiej, Warszawa 2013.
Cieślikowa A., Nazwa w tekście a tekst w nazwie, w: Semantyka tekstu artystycznego, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin 2001, s. 99–108.
Garstka R., Lysko A., Walory kulturowe ziemi częstochowskiej. Obrzędowość doroczna, strój ludowy, tradycyjna zabudowa: w granicach subregionu północnego województwa śląskiego i powiatu zawierciańskiego, Katowice 2023.
Góralszczyzna mniej znana. W poszukiwaniu lokalnych tradycji, red. Ł. Sochacki, Kraków 2020.
Grabka B., Kucharzyk R., Dialekty i ich status w polskiej kulturze, w: W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, red. S. Cygan, Kielce 2007, s. 55–70.
Grochola-Szczepanek H., Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi, „Socjolingwistyka” 20 (2006), s. 19–35.
Jakus-Borkowa E., Nazewnictwo polskie, Opole 1987.
Jelonek T., Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach, Kraków 2018.
Jelonek T., Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w wiejskich toponimach (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim), „Stylistyka” 33 (2024), s. 23–39.
Jelonek T., Nazewnictwo funkcjonujące na językowo-kulturowych pograniczach miast i wsi w dobie globalizacji, „Polonica” 43 (2023), s. 63–75, https://doi.org/10.17651/POLON.43.4.
Jelonek T., Nazwy części wsi w polszczyźnie mieszkańców gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim. Tradycja i zmiana, w: Od tradycji do antytradycji, red. E. Horyń, S. Koziara, E. Młynarczyk, M. Puda-Blokesz, Kraków 2024, s. 203–218 (Dialog z Tradycją, 10).
Jelonek T., Nazwy kapliczek i krzyży przydrożnych na tle kultury ludowej, „Perspektywy Kultury” 44 (2024) nr 1, s. 443–462.
Jelonek T., Przemiany kulturowe wsi z perspektywy jej autochtonów (na przykładzie nieoficjalnych wypowiedzi mieszkańców Truskolas koło Częstochowy i miejscowości okolicznych), „Perspektywy Kultury” 16 (2017) nr 1, s. 135–160.
Jelonek T., Słownik mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka, Kraków 2018.
Jelonek T., Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wręczyca Wielka 2013.
Kłopot S. W., Tożsamość socjokulturowa mieszkańców wsi, w: Tożsamości w procesach społeczno-kulturowych, red. M. Dziekanowska, M. Wójcicka, Lublin 2017, s. 149–180.
Kornaszewski M., W sprawie klasyfikacji nazw terenowych. Uwagi i propozycje, „Onomastica” 30 (1986), s. 5–15.
Kostkiewiczowa T., Tekst I, w: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998, s. 574–575.
Kurek H., Gwara — wartość podstawowa wiejskiego obszaru językowo-kulturowego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 49 (2004), s. 247–255.
Kurek H., Krakowianie o wiejskich korzeniach. Podzielona tożsamość, „Socjolingwistyka” 30 (2016), s. 73–80, https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.30.6.
Kurek H., Mentalna mapa wiejskiej wspólnoty kulturowej, w: Dialog pokoleń 2, red. E. Wierzbicka-Piotrowska, Warszawa 2016, s. 125–132.
Kurek H., Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno-ekonomicznych, w: Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst”, Kraków, 27–28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Kraków 2014, s. 45–54.
Kurek H., Wiejskie korzenie a problemy kulturowej tożsamości, w: Język w środowisku wiejskim. W 110. rocznicę urodzin Profesora Eugeniusza Pawłowskiego, red. M. Mączyński, E. Horyń, Kraków 2014, s. 105–114.
Lubaś W., Dialektologia miejska. Przedmiot. Zakres. Metoda, „Język Polski” 63 (1983) z. 4–5, s. 268–284.
Lubaś W., Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 1, „Onomastica” 8 (1963), s. 195–236.
Łatak K. CRL, Klasztor kłobucki. Przestrzeń — ludzie — aktywność — kultura, Łomianki 2022.
Mały słownik gwar polskich, red. J. Wronicz, Kraków 2009.
Nowicka E., Wrona A., Regionalizm czy nowa etniczność? Wieś podhalańska w XXI wieku, Kraków 2015.
Pabian B., Dziedzictwo kulturowe częstochowskiego. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne, Wrocław 2005.
Pabich Ł., Krajobraz górniczy ziemi częstochowskiej, Częstochowa 2011.
Pelcowa H., Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Lublin 2023.
Pelcowa H., Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi, w: Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin 1999, s. 253–267.
Pelcowa H., Specyfika i tożsamość gwarowa regionu, w: Studia dialektologiczne, t. 4, red. H. Kurek, A. Tyrpa, J. Wronicz, Kraków 2010, s. 63–69.
Pilecka L., Roszak B., Wrzesiński S., Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy 2008.
Rokosa M. C., Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny-Pankówki, t. 1: Górnictwo i hutnictwo żelaza, t. 2: Społeczeństwo, religie i kościoły, t. 3: Aneks, Częstochowa 2023.
Rutkiewicz-Hanczewska M., Genologia onimiczna. Nazwa własna w płaszczyźnie motywacyjno-komunikatywnej, Poznań 2013.
Siwiec A., Nazwy własne obiektów handlowo-usługowych w przestrzeni miasta, Lublin 2012.
Skowronek K., Rutkowski M., Media i nazwy. Z zagadnień onomastyki medialnej, Kraków 2004.
Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1, Kraków 1956.
Słownik gwar polskich, t. 2, red. J. Karłowicz, Kraków 1901.
Słownik gwar polskich, t. 3, red. J. Karłowicz, Kraków 1903.
Słownik gwar polskich, t. 3, z. 1 (7), red. J. Reichan, S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa 1989.
Słownik gwar polskich, t. 5, z. 2 (14), red. J. Reichan, S. Urbańczyk, Kraków 1996.
Słownik gwar polskich, t. 5, z. 3 (15), red. J. Reichan, S. Urbańczyk, Kraków 1998.
Słownik pojęć i tekstów kultury. Terytoria słowa, red. E. Szczęsna, Warszawa 2002.
Słownik staropolski, t. 11, z. 7, red. nacz. S. Urbańczyk, Kraków 2001.
Wieruszewska M., Tożsamość kulturowa wsi. Kwestie i zobowiązania, „Przegląd Humanistyczny” 52 (2008) nr 6 (411), s. 31–45.
Wieruszewska M., Wieś polska. Konteksty — kontrasty — strategie, Warszawa 1997.
Zawodzińska-Bukowiec K., Nazwy części wsi, przysiółków, osad i rumunków — nazwy terenowe czy miejscowe? (na podstawie toponimów ziemi dobrzyńskiej), w: Mikrotoponimia i makrotoponimia. Problematyka wstępna, red. A. Gałkowski, R. Gliwa, Łódź 2014, s. 279–288, https://doi.org/10.18778/7969-307-8.28.
Żarski W., Tożsamość kulinarna jako wykładnik odrębności kulturowej, w: Tożsamość na styku kultur, red. I. Masojć, R. Naruniec, Wilno 2008, s. 80–90.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Tomasz Jelonek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
